استان آذربایجان شرقی

استان آذربایجان شرقی
نام	استان آذربایجان شرقی
کشور	ایران
استان	آذربایجان شرقی
تعداد جمعیت	۴۰۴۰۴۰۰ نفر
پراکندگی دینی	شیعه سنی اقلیت‌های مذهبی

استان آذربایجان شرقی، در گوشه شمال غربی فلات ایران قرار گرفته است. حدود شمالی این استان را رود ارس با جمهوری‌های آذربایجان، ارمنستان و ایالت خودمختار نخجوان مشخص می‌کند. رود قطـور و آب‌های دریاچه ارومیه حدود غربی با استان آذربایجان غربی است و در جنوب کشیدگی رشته کوه‌ها، دره‌ها، جلگه‌ها و دشت‌ها موجب پیوستگی توپوگرافیک استان با آذربایجان غربی و زنجان شده است. در شرق نیز دره و رودخانه دره رود، کوه‌های سبلان، چهل‌مند و گردنه صائین این خطه را از استان اردبیل جدا می‌کند. ریشه‌ نام این استان را در واژه‌ آذر یا همان آتش دانسته‌اند که تحمل زمستان‌های طاقت‌فرسای منطقه بی‌حضورش ناممکن است. سرزمینی که به پایمردی‌های مبارزانی چون ستارخان و باقرخان، به تدبیر زنان هنرمند، به طبیعت استوار و باصلابت و به خوردنی‌های خوش‌مزه و رنگارنگ شناخته شده است. تاریخ غنی و مردم مهمان‌نواز، با ویژگی‌‌های فرهنگی خاص این دیار، بر جذابیت‌های این استان زیبا افزوده است.

تاریخچه آذربایجان بعد از اسلام

آذربایجان در دوره اسلامی یكی از مهمترین ایالات ایران محسوب می‌شد و از زمان زوال ساسانیان تا امروز مركز حوادث بسیاری بوده و نقش بزرگی در جریان تاریخ داشته است.

با حمله مغولان و با ورود هلاکوخان، آذربایجان مرکز شاهنشاهی مغولان از خراسان تا شام شد. پس از مغولان و خاندان ترکان قره قیونلوها و آق قیونلوها بر این منطقه تسلط یافتند و بعد شاه اسماعیل اول تبریز را پایتخت ایران اعلام کرد. بعد‌ها در دوره قاجار و در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار بخشی از آذربایجان طی عهد نامه‌های به روسیه واگذار شد. از نام های دیگر این سرزمین ایرانویچ ،آذرگشسب و آتورپادگان است . بعد از فتحعلی شاه، شهر تبریز ولیعهد نشین شد و احمد شاه و ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه و بالاخره محمدعلی شاه دوران ولایت عهدی خود را در این شهر گذراندند. رضاخان در سال 1300 شمسی سیطره حکومت مرکزی ایران را بر این منطقه برقرار کرد. با شروع جنگ جهانی دوم در سال 1320 شمسی، نیروهای شوروی وارد ولایات شمالی ایران از جمله آذربایجان شدند. این نیروها در اردیبهشت ماه 1325 شمسی به دنبال طرح مسئله آذربایجان در سازمان ملل متحد، آذربایجان را تخلیه کردند. مردم آذربایجان در جریان ملی شدن صنعت نفت در سال 1329 شمسی مبارزه را علیه استعمار انگلیس آغاز کردند و سرانجام با پیروزی، انگلیس شکست خورد.

نام های قدیمی

• نام های پیشین آذربایجان شرقی آتروپاتگان، آذربایگان، آذرآبادگان و آذربادگان می‌باشد.
• نام های قدیمی تبریز نیز تَورَز، تَوِرِژ، تورِش و دَرورژ است.

سیر تحولات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی

• خطه آذربایجان از كهن ترین تمدن‌های ایرانی بوده و جایگاه استواری در تمدن باستانی ایران دارد. تبریز مركز تاریخی این خطه، شهری است كهن كه اولین نشانه های تاریخی آن به هشت قرن قبل از میلاد مسیح مربوط می‌شود جایی كه در كتیبه سارگن دوم پادشاه آشوری از فتح آن یاد می‌شود. به روایت تاریخ، آذربایجان در زمان‌های بسیار دور مسكونی بوده و از فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و صنعتی چشمگیری (به لحاظ واقع شدن بر سر راه جاده ابریشم) برخوردار بوده است، به گونه‌ای كه دانشمندان باستان شناس، بافت قدیمی ترین فرش بافته شده (فرش پازیرك) را به این منطقه نسبت می‌دهند.

• همچنین براساس مشاهدات و نوشته جهانگردان و سیاحان معتبری چون یاقوت حموی، ماركوپلو، ابن بطوطه و ... شهر تبریز دارای بازارهای متعدد بوده و مصنوعات تولیدی آن به اقصی نقاط جهان صادر می‌شده است. رونق بازار تبریز و اقتصاد جاری در شهر در طول قرون گذشته، شهر را به جولانگاه تجارت و عرضه و تقاضای بین المللی درآورده و از قبال آن مردمی غنی، ثروتمند و قدرتمند داشت. از نظر فرهنگی نیز علاوه بر صنعت چاپ، كتب خارجی نخستین بار در این شهر به فارسی برگردانده شده و فن ترجمه در این شهر پا گرفته است.

• نخستین دایره المعارف در دنیای اسلام و مسیحیت، اولین كتابخانه عمومی، نخستین سینما و تئاتر، فن عكاسی، فرش نوین، نخستین رمان، ادبیات كودكان، روزنامه نگاری ملی، شعر نو و نقد ادبی در این شهر پاگرفته و ره آورد مردمان پیشگام این دیار بوده است.

• در زمینه علم و دانش نوین، فرزندان این خطه، طلایه‌داران پزشكی مدرن، كشاورزی مكانیزه، هوانوردی، راه و ساختمان سازی، ایجاد ضراب خانه، ایجاد نخستین كارخانه‌ها، نخستین شهرداری، تجارت نوین (نخستین اتاق بازرگانی)، نخستین شركت سهامی عام و بالاخره نخستین مرکز خدمات سرمایه گذاری می‌باشند.

معرفی استان

استان آذربایجان شرقی به لحاظ طبیعی و تاریخی از مناطق پررونق و با اهمیت ایران بوده و همواره از نظر سیاسی، فرهنگی و اقتصادی نقش موثر و ارزشمندی را در ایران ایفا كرده است. شرایط آب و هوایی و فراوانی آب؛ آذربایجان شرقی را به منطقه ای مناسب و مستعد برای كشاورزی و زراعت تبدیل كرده و روحیه خستگی ناپذیر و پرتلاش مردم؛ صنعت و بازرگانی این خطه را رونق داده است. وضعیت خاص زمین شناسی و توپوگرافی منطقه؛ باعث به وجود آمدن کوهستان‌های آتشفشانی سهند و سبلان، غارها، دره‌ها، دشت‌ها و گردنه‌های متعدد شده كه هر یك با چشم اندازهای زیبا و ارتفاعاتی چون کیامکی و بزغوش جاذب دوست داران و علاقه مندان طبیعت است. سابقه کهن فرهنگی و تاریخی استان آذربایجان شرقی؛ سبب به وجود آمدن آثار تاریخی از باستان تا معاصر در تمام دسته بندی‌های تاریخی، معماری، فرهنگی و اجتماعی شده و در مجموع این منطقه را به یكی از دیدنی ترین استان‌های ایران تبدیل نموده است. آذربایجان شرقی در زمینه‌های بازرگانی، كشاورزی، صنعتی و دام داری از رونق بالایی برخوردار بوده و از نظر جاذبه های اجتماعی چون: جلوه های زندگی عشایری، جشن ها و آیین های محلی، غذاها و آداب و رسوم سنتی، جاذبه های فرهنگی چون: موسیقی خاص و منحصر به فرد، صنایع دستی هنرمندانه و كم نظیر و لباس های محلی بسیار زیبا، دیدنی و جذاب است. شهر تبریز كه یكی از مهم‌ترین و با اهمیت ترین شهرهای ایران در همه زمینه هاست. به عنوان مركز این استان؛ اهمیت آن را چندین برابر نموده و جاذبه‌های گردشگری زیادی را در خود جای داده است. استان آذربایجان شرقی دارای ۱۸ شهرستان اصلی با نامهای اهر، آذرشهر، اسکو، بستان آباد، بناب، جلفا، سراب، چاراویماق، عجب شیر، شبستر، کلیبر، مراغه، مرند، ملکان، میانه، ورزقان، هریس، هشترود می‌باشد.

جغرافیای سیاسی

استان آذربایجان شرقی با ۴۵٬۴۸۱ کیلومتر مربع مساحت، حدود ۲٫۸ درصد از وسعت کل ایران را به خود اختصاص داده‌است. این استان در شمال غرب کشور و بین مدارهای ۳۶ درجه و ۴۵ دقیقه تا ۳۹ درجه و ۲۶ دقیقهٔ عرض شمالی و نصف‌النهارهای ۴۵ درجه و ۵ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۲۲ دقیقهٔ طول شرقی جای گرفته‌است. رود ارس حدود شمالی آن را با جمهوری‌های آذربایجان، ارمنستان و ایالت خودمختار نخجوان مشخص می‌کند. رود قطور و آبهای دریاچه ارومیه حدود غربی آن با استان آذربایجان غربی است.

استان آذربایجان شرقی ۲۰۰ کیلومتر با جمهوری آذربایجان و ۳۵ کیلومتر با ارمنستان در حالی از سمت شمال مرز مشترک دارد که تنها استان ایران است که با ارمنستان همسایه است. این استان همچنین ۴۲۰ کیلومتر با استان آذربایجان غربی از سمت غرب و جنوب غرب، ۴۰۰ کیلومتر با استان اردبیل از سمت شرق و ۱۴۵ کیلومتر با استان زنجان از سمت جنوب هم‌مرز است.

آب و هوا

استان آذربایجان شرقی به دلیل وسعت زیاد دارای آب و هوای متنوع می‌باشد به‌طوری‌که بیشترین دمای ثبت شده در شهرهای میانه و جلفا می‌باشد که مردم این شهرها دمای ۴۵ + درجه بالای صفر را تجربه کرده‌اند و همچنین کمترین دمای ثبت شده در استان و در کلیه شهرهای ایران مربوط به بستان آباد با دمای ۴۶ – درجه زیر صفر می‌باشد. میانگین بارندگی سالیانه ۲۵۰ الی ۳۰۰ میلی‌متر می‌باشد.

جمعیت

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ خورشیدی، جمعیت استان آذربایجان شرقی در این سال بالغ بر ۳٬۹۰۹٬۶۵۲ نفر بوده که نزدیک ۵ درصد از جمعیت کل ایران را به خود اختصاص داده‌است. برهمین اساس، ۱٬۹۸۹٬۴۰۰ نفر مرد و ۱٬۹۰۲٬۲۵۲ نفر زن در قالب ۱٬۲۲۳٬۰۲۸ خانوار ساکن این استان بوده‌اند. جمعیت استان در مقایسه با سال ۱۳۹۰ نزدیک به ۴/۸۹ درصد افزایش یافته‌است.

نژاد، زبان و مذهب

آذری‌ها، اصیل ترین افراد ایرانی هستند که سه تا چهار هزار سال پیش به این سرزمین مهاجرت کرده اند. این عده به دو دسته پارت و ماد تقسیم شدند، که در قسمت های مختلف ایران ساکن شدند از آن جمله مادها که در آذربایجان سکونت گزیدند. زبان مردم آذربایجان، ترکی آذربایجان بوده و این زبان در اثر گذشت زمان در مسیر تکامل خود به واسطه ارتباط نزدیک با دیگر اقوام ساکن ایران زمین از قبیل فارس‌ها، اعراب، ارامنه، گرجی‌ها، کردها و دیگر اقوام از نظر لغوی و دستوری بسیار گسترده‌تر گردیده است. زبان کنونی مردم تبریز آذری می‌باشد.

دین های رایج در آذربایجان از ابتدا تاکنون آئین‌های اولیه آریایی‌ها (دیوپرستی و مهرپرستی)، زرتشتی، یهودی، مسیحیت و اسلام بوده اند. از نظر مذهب، 98 درصد مردم استان مسلمان و دارای مذهب شیعه جعفری می‌باشند و اقلیتی از مسیحیان که اکثراً ارمنی و گریگوری مذهبند در تبریز زندگی می‌کنند.

جاذبه‌های گردشگری مذهبی

مقبره امامزاده سید حمزه

زیارتگاه مشهور و مورد احترام مردم, معماری زیبا و فضای معنوی آرامش‌بخش.

مسجد جامع تبریز

مسجد جامع تبریز یه مسجد تاریخی با معماری باشکوه نمادی از هنر و معماری اسلامی.

مقبره‌الشعرا

تبریز زادگاه مفاخر ادبی و هنری ایران است. بسیاری از شعرای بزرگ ایران، اصالت تبریزی دارند و در این شهر آرام گرفته‌اند. مقبره‌الشعرای تبریز، میزبان پیکر ۴۰۰ تن از شعرا و مفاخر هنری این شهر باشکوه است. جایی که مشتاقان ادب برای بازدید از مقبره این مفاخر ادبی به آن سفر می‌کنند. مرحوم شهریار یکی از معروف‌ترین مفاخر ادبی آذربایجان است که در مقبره‌الشعرا به خاک سپرده شده‌ است.

کلیسای سنت استپانوس

یه کلیسای تاریخی با قدمت چند هزار ساله یه مکان مذهبی مهم برای ارامنه.

دیدنی‌های استان

تبریز

جنگل ارسباران، بازارفرش تبریز، خانه علی مسیو، پارک ملی کنتال، خانه مشروطه، کلیسای کاتولیک‌ها، روستای صخره‌ای کندوان، کویر قوم تپه تبریز، پارک کوهستانی عون بن علی، بازار بزرگ تبریز، مسجد کبود یا مسجد جهانشاه، ارگ تبریز یا علیشاه، مقبره الشعرا یا قبرستان سرخاب، پارک ایل گلی یا شاه گلی و کلیسای استانفوس مقدس.

مراغه

آبشار گورداغ، گنبد کبود، بازارمراغه، رصدخانه مراغه، پل سرچشمه روستای مردق و مقبره آقالار.

مرند

آبشار پیربالا، کاروانسرای شاه عباسی پیام مرند، طاق و قلعه هلاکو، مسجد پیر بالا مزار همسر حضرت نوح، کلیسای هوانس مقدس، روستای تاریخی اویندین، آتشکده مانداگارنا، روستای ییلاقی دوگیجان و غار دوگیجان.

میانه

امامزاده اسماعیل، پل دختر یا قیزکورپوسی، پل شهر چای، قلعه دختر، مسجد سنگی ترک، منطقه باستانی کاغذ کنان، پل پردلیس، آبشار بلوکان و قلعه سنگی.

چاراویماق

قلعه نادری، چشمه اسرار آمیز پیرسقا، چشمه آب معدنی روستای ایستی‌سو، چشمه آبگرم منشگه، چشمه‌های آبگرم حمام، غار طبیعی و صخره‌ای دلیک بولاغ، تپه باستانی شهردل (شره دل) و صخره‌های باستانی اوچ قیزلار.

سراب

دریاچه گول یوردی بزقوش، پل گاو دوش آباد اوغان، سنگ نوشته اورارتی قیرخ قیزلار، موزه مردم شناسی عشایر آذربایجان، چهارطاق ساسانی آغمیون، آبشار اسب فروشان، دشت سراب، چشمه الله حق، آبگرم نرمه، آبگرم قینرجه و آبگرم جلده باخان.

بستان آباد

تالاب قوری گل، غار آغ بولاغ، کوه بزقوش، پارک صبا بستان آباد، چشمه قونسورسو، تالاب الیترگول، پل سعید آباد یا پل شیخ و مجتمع آبگرم بستان آباد.

اهر

تالاب یوسفلو، تالاب خرمالو، منطقه حفاظت شده هوراند، قلعه نودوز، روستای اشتبین، جنگل ارسباران، منطقه حفاظت شده یاری قاری، منطقه حفاظت شده ارسباران و منطقه حفاظت شده هوراند.

شبستر

منطقه حفاظت شده میشو‌ داغ، کلیسای سهرقه، بندر شرفخانه، مسجد تسوج، کلیسای سهرول، گنبد نمکی منور، موجومبار و آبشار سرکند دیزج.

ورزقان

کاروانسرای عباسی، منطقه چیچکلی، کتیبه سیقندل، قلعه جوشین، منطقه گردشگری حماملو، روستای آستمال، گنبد الله الله، آغجاقالا یا قیزقالاسی و قلعه جوشین.

هریس

منطقه گردشگری ساپلاق، بقعه شیخ‌ اسحاق و آبشار شیران.

هشترود

تالاب یانیق، روستای آتش‌ بیگ، رودخانه آیدوغموش‌ چای، تالاب قوشاگلی، تالاب ذولبین، بقعه بایزید بسطامی، غار آق بلاغ و چشمه پیرسقا.

کلیبر

قلعه بابک، پارک جنگلی مکیدی، منطقه حفاظت شده آینالو، قلعه فرخی، عمارت طومانیانس، آبگرم موتاللیق، قلعه بابک، پل شاه عباس و پل خدا آفرین.

جلفا

آبشار آسیاب خرابه، رودخانه ارس، سد ارس، حمام جلفا، آبشار ماهاران، پارک ملی کمتال، روستای دوزال، بازارچه مزی جلفا، کاروانسرای خواجه نظر، منطقه کردشت، کلیسای جلفا و کلیسای سنت استپانوس.

اسکو

چشمه آقبلاغ، مسجد جامع سبزه میدان، روستای کندوان، روستای حیله ور، روستای گنبرف، برکه گوگلی، روستای میلان و بازار اسکو.

بناب

مجموعه تفریحی ویونا پارک، پاک سنجد، پارک فدک، روستای صور، حمام حاج فتح الله، بازار چهارسو و مسجد کبود.

عجب شیر

آبشار هرگلان، قلعه ضحاک، بند رحمانلو و کویر کبودان.

ملکان

آبگرم شورسو، دره گاومیش ئولن، پل دختر قلی کندی، قلعه بختک لیلان، چشمه آب معدنی آرپادرسی، زیارتگاه علی بلاغی، پل آجری لیلان چای، ارتفاعات شیران‌شاهلو، سد قوشقیه، کمپ پارک جنگلی ملکان و تفرجگاه باباگرگر لیلان.

آذر شهر

تپه پیر قطران، روستای قیرمیزی گول، دریاچه برکه گوگلی، مسجد رومیان و مسجد سنگی.

هوراند

قلعه پشتو، قلعه قهقهه، تپه باستانی اژدها داش، جنگل طبیعی تنباکولو و منطقه تاریخی قوبول دره سی.

نگارخانه

• 

  مسجد کبود

• 

  مقبره الشعرا

• 

  کلیسای چوپان

• 

  روستای کندوان

• 

  معبد مهر مراغه

• 

  قلعه ضحاک

• 

  رصدخانه مراغه

منابع

• استان آذربایجان شرقیiran-stvc.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/8/27.
• تاریخچه و موقعیت جغرافیایی استانas.doe.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/8/27.
• آشنایی با آذربایجان شرقیtouristgah.com، اخذ شده در تاریخ 1403/8/27.

معرفی استان آذربایجان شرقیazarsh.farhang.gov.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/8/29.