شهید ثانی

شهید ثانی

نام	زین الدین بن نورالدین علی بن احمد عاملی جُبَعی
لقب
دین	اسلام
مذهب	شیعه
زادروز	۱۳ شوال ۹۱۱ق
زادگاه	روستای جُبَع از توابع جبل عامل
وفات	۹۵۵ یا ۹۶۵ قمری
آرامگاه	در دریایی نزدیک قسطنطنیه انداخته شد
محل زندگی	جبل عامل، دمشق، مصر، عراق، بیت المقدس، قسطنطنیه، بعلبک
اساتید	سید حسن بن جعفر کرکی‌، ملا محمد استرآبادی
شاگردان	شیخ حسین عبدالصمد عاملی، سید علی حسینی جزینی عاملی، علی بن زهره جبعی
آثار	الروضه البهیه، مسالک الافهام، روض الجنان فی شرح ارشاد الاذهان

شیخ زین‌الدین علی عاملی (۹۱۱-۹۶۶ ق)، معروف به ^{شهید ثانی}، از جمله نوابغ نامی و مجتهدین شیعی که در قرن دهم هجری می زیسته است. وی یکی از اعیان و مفاخر فقهای نامدار [شیعه، و یکی از اکابر متبحرین در علوم اسلامی و یکی از استوانه های فقهی و اجتهادی در طول ادوار فقه اسلامی می باشد که از نظر آثار و برکات وجودی کم نظیر می باشد. از آثار ماندگار شهید ثانی، می توان به الروضه البهیه در شرح لمعه دمشقیه اشاره کرد.

او از نوادگان علامه حلی است. وی نزد علمای شیعه و سنی به تحصیل پرداخت و از هر دو دسته تأییدیه‌هایی دریافت کرد. شهید ثانی مذاهب پنجگانه اسلامی را تدریس می‌کرد و طبق مبانی هر یک فتوا می‌داد. تلاش و كوشش خستگي ناپذير فقه آل محمد (ص) را به نقاط مختلف جهان بسط و انتشار داده است.

خاندان شهید ثانی

شیخ زین الدین علی بن احمد معروف به شهید ثانی، از اعاظم فقهای شیعه است مردی جامع بوده و در علوم مختلف دست داشته است اهل جبل عامل است. جد ششم او صالح نامی است كه شاگرد علامه حلی بوده است ظاهراً اصلاً اهل طوس بوده است، از این رو شهید ثانی، گاهی الطوسی الشامی امضاء می كرده است.

شهید ثانی در سال 911 متولد شده و در 966 شهید شده است مسافرت متعددی كرده و اساتید فراوانی دیده است به مصر و دمشق و حجاز و بیت المقدس و عراق و استانبول مسافرت كرده و از هر خرمنی خوشه هایی چیده است. تنها اساتید سنی او را دوازده تن نوشته اند به همین جهت مردی جامع بوده است.

نام و محل تولد شهید ثانی

زین الدین فرزند نور الدین علی شامی عاملی، معروف به شهید ثانی، در سیزدهم شوال سال ۹۱۱هـ.ق. در روستای جبع از روستاهای جبل عامل لبنان در خانه ای که سرشار از علم و تقوا بود متولد شد.

تحصیلات شهید ثانی

وی همزمان با حیات پدر بزرگوارش، نورالدین علی بن احمد، تحصیلات مقدماتی را نزد او گذراند سپس به قریه میس رفت و نزد شیخ ‌علی بن عبدالعالی میسی (م 938 ه.ق) تحصیلات خود را ادامه داد و كتاب های شرائع الاسلام محقق حلی، و ارشاد الاذهان علامه حلی، و كتاب قواعد علامه را نزد او خواند. علاوه بر فقه و اصول، از فلسفه و عرفان و طب و نجوم هم، آگاهی داشته است فوق العاده زاهد و متقی بوده است شاگردانش در احوالش نوشته اند كه در ایام تدریس شب ها به هیزم كشی برای اعاشه خاندانش می رفت و صبح به تدریس می نشست مدتی در بعلبك به پنج مذهب (جعفری، حنفی، شافعی، مالكی و حنبلی) تدریس می كرده است.

شهید تالیفات متعددی دارد معروفترین تالیف او در فقه، شرح لمعه شهید اول، و دیگر مسالك الافهام است كه شرح شرایع محقق حلی است. شهید ثانی نزد محقق كركی (قبل از آن كه به ایران بیاید) تحصیل كرده است، شهید ثانی به ایران نیامد صاحب معالم كه از معاریف علما پایان كتاب النفلیه با آن ها شهید ثانی كه مورد تایید محدث قمی نیز قرار گرفته است. شیعه است، فرزند شهید ثانی است.

او یكی از اعیان و مفاخر فقهای نامدار شیعه، و یكی از اكابر متبحرین در علوم اسلامی و یكی از استوانه های فقهی و اجتهادی در طول ادوار فقه اسلامی می باشد كه از نظر آثار و بركات وجودی كم نظیر می باشد. او در قرن دهم هجری می زیسته و باتلاش و كوشش خستگی ناپذیر فقه آل محمد (ص) را به نقاط مختلف جهان بسط و انتشار داده است.

شخصیت علمی و مقام معنوی شهید ثانی

در نظر علما و بزرگانشهید ثانی مانند شهید اول كه هر دو از مردم جبل عامل واقع در جنوب لبنان بوده اند، از نوابغ نامی و مفاخر فقهاء و مجتهدین شیعه، و هر دو به جامعیت در علوم و فنون اسلامی مشهور هستند، و هر دو نیز به جرم تشیع در راه دین به شهادت رسیدند، با این فرق كه دانشمندان ما، شهید ثانی را با در نظر گرفتن جهات مختلف زندگانی و آثار وجودیش بیش از شهید اول ستوده و درباره اش سخن گفته اند. سخن كوتاه و جامع دانشمند معروف سید محمد باقر خوانساری مؤلف بزرگوار "روضات الجنات" كه در آغاز شرح حال شهید آورده و دانشمندان بعد از او عیناً از وی نقل كرده اند، زبان گویای این موضوع است.

مؤلف روضات می نویسد: تا این زمان كه سال 1263 قمری است هیچكس از علمای بزرگ را به یاد ندارم كه در بزرگواری، وسعت فكر، مقام بلند، خوش فهمی، تصمیم و اراده، حسن سلیقه، شیوه ی معتدل، برنامه ی منظم تحصیلی، استادان بسیار، ظرافت طبع، كارهای بدیع، معنویت كلام و تصنیفات جامع و كامل به پایه ی شهید ثانی رسیده باشد، بلكه می توان گفت: شهید از لحاظ اخلاق و ملكات فاضله در حدود مقام معصوم بوده است!

وی از لحاظ مقام علمی همچون نقطه ای بود كه دائره معارف وعلوم را در برگرفته، و مركزی بود كه كره ی فضایل ارباب فضیلت آن را احاطه كرده بود. ...

شیخ حُر عاملی دانشمند نامی و هموطن او در كتاب ^{امل الآمل} كه قسمت اول آن راجع به زندگانی علمای جبل عامل است، می نویسد: شیخ اجل زین الدین بن علی بن احمد عاملی جبعی، شهید ثانی، شخصیت وی از لحاظ وثوق و علم و فضل و زهد و عبادت و ورع و تحقیق و تبحر و جلالت قدر و عظمت شأن و جمیع فضایل و كمالات مشهورتر از آنست كه ذكر شود، و خوبی ها و اوصاف حمیده اش بیشتر از آنست كه به شمارش آید، مصنفاتش نیز مشهور می باشد. از جماعت بسیاری از علماء خاصه و عامه در شام و مصر و بغداد و قسطنطنیه و غیره روایت كرده است.

سید مصطفی تفرشی از او بدین گونه یاد می كند: چهره ای درخشان از چهره های درخشنده طائفه شیعه و علمای موثق آنهاست، محفوظاتش زیاد و نوشته هایش پاكیزه است. او راست شاگردانی بزرگ، و كتابهای نفیس و نیكو، به جرم تشیع در سال 966 در قسطنطنیه به شهادت رسید.

آنگاه مؤلف امل الآمل می نویسد: او فقیهی محدث، نحوی، مُقْری، متكلم، حكیم، جامع فنون علم بود، و نخستین دانشمند شیعه است كه در علم درایة الحدیث كتاب نوشته است.

اساتید شهید ثانی

اساتید شیعه

پدر او علی بن احمد عاملی جبعی، درگذشته ۹۲۵ق

محقق کرکی درگذشته ۹۳۸ق

شیخ محمد بن مکی حکیم و فیلسوف در دمشق

سید حسن بن جعفر کرکی در کرک نوح

شمس الدین محمد بن مکی دمشقی

شیخ احمد بن جابر

شیخ جمال الدین احمد بن شیخ شمس الدین محمد بن خاتون عاملی

اساتید سنی

شمس الدین بن طولون دمشقی حنفی در دمشق

شیخ محیی الدین عبدالقادر بن ابی الخیر غزی

شیخ شمس الدین بن ابی اللطف مقدسی در بیت المقدس

شیخ شهاب الدین احمد رملی

ملا حسین جرجانی

ملا محمد استرآبادی

ملا محمدعلی جیلانی (سید محسن امین می‌نویسد: ممکن است این سه (جرجانی، استرآبادی، جیلانی)، شیعه بوده باشند.)

شهاب الدین بن نجار حنبلی

شیخ ابوالحسن بکری

زین الدین جرمی مالکی

شیخ ناصرالدین ملقانی مالکی

شیخ ناصر الدین طبلاوی شافعی

شیخ شمس الدین محمد نحاس

شیخ عبدالحمید سمنهودی

شیخ شمس الدین محمد بن عبدالقادر فرضی شافعی

شیخ عمیره

شیخ شهاب الدین بن عبدالحق

شیخ شهاب الدین بلقینی

شیخ شمس الدین دیروطی

شاگردان شهید ثانی

نورالدین علی بن حسین موسوی عاملی، داماد شهید ثانی

سید علی حسینی جزینی عاملی، مشهور به صائغ

حسین بن عبدالصمد عاملی پدر شیخ بهایی

علی بن زهره جبعی

سید نورالدین کرکی عاملی

بهاءالدین محمد بن علی عودی جزینی، معروف به ابن العودی

شیخ محی الدین بن احمد میسی عاملی

سید عزالدین حسین بن ابی الحسن عاملی

شیخ تاج الدین بن هلال جزائری

تالیفات و آثار شهید ثانی

آثار علمی این دانشمند پاك نهاد به دهها كتاب و رساله علمی می رسد و علی رغم اشتغالات دیگر تدریسی، حدود هفتاد اثر علمی از خود به جای گذاشت كه ما به برخی از آن ها دست یافته و یا با نام پاره ای از آن ها ضمن ترجمه احوال او در مراجع مختلف آگاهی یافته ایم.

تالیفات شهید ثانی كه از روض الجنان آغاز می شود و به الروضه البهیه از لحاظ تاریخ تالیف پایان می گیرد، واقعا همچون روضه و بوستانی است كه هر پژوهشگر دانش های دینی را با مناظر دل انگیز خود بر سر نشاط آورده تا گم شده خود را در میان آن ها بیابد و قلب او با مشاهده هر زاویه ای از این بوستان و آبشخورهای آن سیراب گردد و نسیم ایمان و عقیده را در سطور این تالیفات استنشاق نماید.

آثار شناخته شده این عالم بزرگوار و فقیه عالیقدر را بر حسب ترتیب موضوعی در زیر یاد می كنیم:

كتب و رسالات فقهی

روض الجنان فی شرح ارشاد الاذهان

كه ظاهراً نخستین اثر علمی این بزرگوار است كه به تاریخ جمعه 25 ذی القعده 949 تالیف كرده است.

مسالك الافهام فی شرح شرایع الاسلام

كه تاریخ پایان كتاب دیات آن 2 ربیع الاول 964 است.

الفوائد العملیه فی شرح النفلیه.

المقاصد العلیه فی شرح الالفیه، در 19 ربیع الاول 950.

نتایج الافكار فی حكم المقیمین فی الاسفار، در دوشنبه 27 رمضان 950.

رساله فی ارث الزوجه من العقار، در 956.

رساله فی احكام الحیوه، در سه شنبه 25 ذی الحجه 956.

رساله فی وجوب صلوه الجمعه.

رساله فی الحث علی صلوه الجمعه، این رساله، به جز رساله قبلی می باشد.

رساله فی تحریم طلاق الحائض الحامل المدخول بها، الحاضر زوجها.

رساله فی حكم طلاق الحائض الغائب عنها زوجها.

رساله فی تحقیق النیه.

مناسك الحج الكبیر.

مناسك الحج الصغیر.

رساله فی عدم جواز تقلید المیت.

الفتاوی المختصره، غالبا در مسائل مربوط به عبادات است.

رساله فی انفعال ما البئر.

رساله فیما اذا احدث المجنب حدثا صغیرا فی اثنا الغسل.

رساله فیما اذا تیقن الحدث والطهاره و شك فی السابق منهما.

المسائل النجفیه (كه هنگام بازگشت از استانبول (قسطنطنیه) به نجف، به آن ها پاسخ نوشته است).

مسائل جبل عامل، كه پس از مراجعت از مکه در جبل عامل پاسخ آن ها را نگاشته است.

رساله فی عدم قبول الصلوه الا بالولایه.

الرساله الاسطنبولیه فی الواجبات العینیه كه هم در فقه و واجبات علمی و هم در مسائل اعتقادی است، در 12 صفر 952 ه.ق.

الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، كه آن را در مدت 6 ماه و 6 روز، یا 15 ماه تالیف كرده است.

حاشیه المختصر النافع.

حاشیه ارشاد الاذهان.

حاشیه قواعد الاحكام.

حاشیه شرایع الاسلام.

كتب درایه

البدایه فی علم الدرایه

شهید ثانی در این علم شاید نخستین دانشمند شیعی باشد كه دست اندر كار تالیف مهم در این رشته باشد.

شرح البدایه فی علم الدرایه.

كتب اصول فقه

تمهید القواعد الاصولیه لتفریع الاحكام الشرعیه: این كتاب دارای 100 قاعده اصولی و 100 قاعده ادبی است كه در اول محرم 958 ه.ق تالیف كرده است.

كتب مربوط به حدیث

غنیه القاصدین فی اصطلاحات المحدثین.

شرح حدیث الدنیا مزرعه الاخره.

كتاب فی الاحادیث مرحوم شیخ حر عاملی گوید: حدود هزار حدیث به خط شهید ثانی دیدم كه از مشیخه حسن بن محبوب انتخاب كرده بود.

كتب ادعیه

رساله فی الادعیه.

رساله فی آداب الجمعه.

كلام

حقائق الایمان یا تحقیق الاسلام والایمان در شب دوشنبه، هشتم ذی القعده 954 ه.ق.

تفسیر

رساله فی شرح بسمله.

نحو

منظومه فی النحو.

شرح المنظومه فی النحو.

اخلاق و عرفان دینی

منار القاصدین فی اسرار معالم الدین، در تعلیم و تربیت و اخلاق و عرفان.

منیه المرید فی آداب المفید والمستفید، در آداب تعلیم و تعلم كه كتابی فوق العاده مفید در امر آموزش و تربیت می باشد كه صحیح ترین و كامل ترین ترجمه آن توسط دانشمند محترم، جناب آقای دكتر سید محمدباقر حجتی انجام پذیرفته است.

مسكن الفؤاد عند فقد الاحبه والاولاد (آرام بخش دل به هنگام از دست دادن دوستان و فرزندان) كه این كتاب را پس از حادثه از دست دادن چند فرزند، پیش از شیخ حسن صاحب كتاب معالم الاصول در تسلی خاطر خویش و دیگران، در روز جمعه اول رجب 954 ه.ق نگاشته است.

تلخیص مسكن الفؤاد.

كشف الریبه عن احكام الغیبه.

التنبیهات العلیه علی وظائف الصلوه الغیبیه، یا اسرار الصلوه كه در اسرار عرفانی و نكات و آداب درونی و باطنی نماز می باشد و با استمداد از احادیث در 9 ذی الحجه 951 تحریر شده است.

این ها برخی از آثار و تالیفات مرحوم شهید ثانی بوده كه بر آن اطلاع یافته شد.

شهادت شهید ثانی

دو نفر از مردم جبع برای مرافعه و محاكمه به شهید ثانی مراجعه كردند او نیز طبق موازین دینی و ضوابط شرعی، دعوی را فیصله داد طبیعی است در مرافعات، هر دو طرف منتفع نیستند، نتیجه به نفع یكی از طرفین و به ضرر دیگری فیصله یافت. شخص محكوم از این داوری به خشم آمد و نزد قاضی صیدا رفت و از او سعایت كرد كه شهید ثانی رافضی و شیعه است قاضی جریان را به سلطان سلیم اطلاع داد. از طرف او برای دستگیر كردن شهید، شخصی مامور شد در پیگیری این ماموریت او وارد جبع شد، از مردم شهر سراغ شهید را می گرفت، به او گفتند كه در شهر نیست.

شهید ثانی اصولا به علت محیط ناسالم و جو آلوده مردم زمان، غالبا عزلت اختیار می كرد و فقط برای اقامه نماز صبح به مسجد می رفت و اكثر اوقات با حالتی آمیخته به بیم و هراس بسر می برد و خویشتن را از منافقان پنهان می كرد و غالبا به تنهایی سرگرم تحقیق و مطالعه و تالیف بود.

همزمان با ورود مامور كذایی، استاد در انگورستان خود سرگرم تالیف كتاب بوده است این مامور موفق به دستگیری او نشد، چون به خاطر شهید گذشت كه به سفر حج برود مقدمات سفر مكه را آماده ساخت و در محملی كه با روپوش بود نشست تا كسی او را نبیند و نشناسد.

قاضی صیدا به سلطان روم (عثمانی) نامه ای نوشت كه در بلاد شام (سوریه) مردی عالم زندگی می كند كه بدعت گزار و بیرون از مذاهب چهارگانه اهل سنت و دست اندر كار نشر و تبلیغ عقائد خود می باشد سلطان سلیم شخصی به نام رستم پاشا را كه وزیر او بود، برای دستگیری شهید مامور ساخت و گفت باید او را زنده دستگیر كنی تا با دانشمندان استانبول (قسطنطنیه) مباحثه كند و از عقائد او تفتیش شود تا سرانجام از مذهب و آئین او مطلع گردند رستم پاشا به جبع آمد و از شـهید پرس و جو كرد به او گفتند كه به سفر حج رفته است این مامور در اثنا راه مكه به شهید ثانی رسید و او را دستگیر كرد.

شهید ثانی به او گفت: به من مهلت بده تا سفر حج را به انجام رسانم و من فرار نمی كنم و مناسك حج را زیر نظر و مراقبت تو انجام می دهم پس از انجام مناسك به هر صورتی كه دلخواه توست با من عمل كن.

رستم پاشا راضی شد كه شهید ثانی مراسم حج را برگزار كند و پس از پایان مراسم حج، شهید را به روم (عثمانی) برد آن گاه كه او را وارد كشور عثمانی نمود، در راه به شخصی برخوردند آن شخص از مامور سؤال كرد كه این مرد كیست؟

گفت: از دانشمندان شیعه امامی هاست كه بر حسب ماموریت او را نزد سلطان می برم. آن شخص گفت: تو درباره این مرد در اثنا راه كوتاهی كرده و او را آزار رسانده ای، ممكن است در حضور سلطان از تو شكایت كند و دوستان و یاران او نیز به حمایت و دفاع از وی برخیزند و برای تو موجبات ناراحتی و احیاناً قتل فراهم كنند صلاح در این است كه در همین جا سرش را از بدن جدا كنی و سر بریده او را نزد سلطان ببری این مرد فرومایه و پست فطرت در كنار دریا استاد بزرگوار را شهید كرد آن گاه سر بریده او را حضور سلطان آورد سلطان بر او برآشفت و سخت او را مورد توبیخ قرار داد و به وی گفت: من تو را مامور ساخته بودم كه او را زنده بیاوری، بنابراین به چه مجوزی او را كشتی؟

سید عبدالرحیم عباسی كه با شهید ثانی سابقه دوستی و آشنایی داشت، با دیدن سر بریده شهید ثانی سخت متاثر گردید و سعی كرد تا سلطان را وادارد كه این مرد پلید را به قصاص خود برساند بالاخره مساعی او مؤثر واقع شد و رستم پاشا به جرم این جرم بزرگ، محكوم به مرگ گردید.

مدت سه روز جسد او بر روی زمین ماند و كسی او را دفن نكرد سرانجام جسد شریف او را به دریا افكندند خدای متعال غریق رحمتش فرماید و با امامان معصوم (ع) محشور فرماید كه در تحقق آرمانشان، خویشتن را قربانی ساخت و طعمه ماهیان دریا گردید.