حمزیه

حمزيه (حمزويه) فرقه ‏اى از خوارج منشعب از(عجارده خازمی) و پيرو حمزة بن آذرک خارجى بودند که در سيستان به سال 177 هجرى قيام کرد.

شرح حال

نام او در منابع مختلف حمزة بن اکرک آمده است. ظاهرا وى غير از ابو حمزه خارجى مختار بن عوف ازدى است، که به نام ابو حمزه اباضى نام برده می شود. اما ابو حمزه مختار بن عوف بن سليمان بن مالک (درگذشته در 130 هجرى) در زمان مروان بن محمد علیه بنى اميه شورش کرد و با عبد الله بن يحيى در سال 128 هجرى بيعت کرد و مدينه را غارت نمود و در سال 130 هجرى به قتل رسيد.نام حمزه بن آذرک در «تاريخ سيستان» امير حمزه بن عبد الله خارجى از نسل زوطهماسب آمده و معلوم مى ‏شود که وى ايرانى الاصل بوده که به خوارج پيوسته است. طبرى و ابن اثير، او را سيستانى‏ دانسته اند.وى در زمان خلافت هارون الرشيد علیه دولت عباسى شورش کرد. پس از پيروزى حمزه بر عمرويه عامل هرات، على بن ماهان فرمانرواى خراسان با وی جنگید و او را شکست داد. وى ناچار روى به جانب قهستان نهاد و شهرهاى خراسان را غارت کرد. چنان که در تاريخ سيستان آمده است او مردم سواد سيستان را فرا خواند و گفت که يک درم خراج بيش به سلطان ندهيد چون نمی تواند شما را نگه دارد و من از شما هيچ چیزی نمی خواهم و نمی ستانم.در بعضى از متون عربى از جمله تاريخ طبرى لقب حمزه (شارى) ذکر شده و خوارج خود را شراة (يعنى فروشندگان جان خود به خداوند) می دانستند. از اين جهت او را بدين لقب که مفرد شراة است، شارى مى ‏خواندند. حمزه در حدود سال 180 هجرى به حج رفت و در اين سفر با قطرى بن الفجأه آشنا شد و پيروان قطرى به وى بيعت کردند.

اعتقادات

این فرقه در باب این امر که کودکان افراد کافر به واسطهٔ کفر پدر و مادر خویش گرفتار دوزخ شده و مستوجب قتل هستند، از نگرش تند ازارقه پیروی می‌کردند.از این رو قدریه آنان را تکفیرکردند. ابو الحسن شعری در وصف حمزه می نویسد که او جنگ با سلطان و هر کسی که به حکم او راضی باشد یا با او همراهی کند را لازم می‌شمرد.همچنین نقل شده است که حمزه وجود دو امام و رهبر در یک زمان را مادام که وحدت کلمه داشته باشند و خوف تسلط دشمن وجود نداشته باشد، جایز می‌دانست.

دوره سرکشی

حمزه در کشتار مردم سخت بى ‏باک بود. مطابق با گزارش ابن اثیر وی در پوشنگ وارد دبستانی شده تعداد سی دانش آموز همرا با معلم شان را کشت. طاهر بن حسين ذو اليمينين وقتی از این حادثه با خبر شد او را تعقیب کرده چون دستش به حمزه نرسید قعديان( بازنشستگان) از خوارج را بگرفت و براى تنبه ديگران دستور می داد تا مردی از این طایفه را به دو شاخه درخت می بستند و شاخه را می کشیدند تا در اثر فشار، مرد قعدی به دو نیم می شد. قعديان پس از اين کشتار فجيع به حمزه نامه نوشتند و از او خواستند که از کشتار مردم دست بدارد.پس از آن هارون الرشيد براى دفع حمزه به خراسان رفت و در طوس ساکن شد اما قبل از آن که بر او دست يابد در آن شهر درگذشت.حمزه سپس به هند رفت و در سال 195 به جنگ با کافران هند پرداخت، هنگامى که مأمون عباسى در خراسان امارت داشت به وى نامه نوشت و از او خواست ترک عصيان کند ولى نپذيرفت. مأمون، طاهر ذو اليمينين را به دفع وى مأمور کرد، ولى حمزه در جمادى الآخره سال 213 به مرگ طبيعى درگذشت.

دینداری در عین بی رحمی

ظاهرا حمزه با تمام شقاوت هایی که داشت، اما مردى دين دار بود.در «تاريخ سيستان» نوشته شده است که حمزه روزى در بامدادای تاریک، وارد شهری شد تا آن جا را غارت کند، اما صدای اذان بسیاری شنید در حالی که می دانست آن دیار جمعیت فراوانی ندارد، در عجب شد و به یاران خود گفت بازگرديد، بر شهرى که در آن چندان تکبير و تهليل بگويند، شمشير نبايد کشيد.ابو الحسن بيهقى در «تاريخ بيهق» مى ‏نويسد که پدر حمزه دهقانى بود که آذرک نام داشت وقتی به دنیا آمد دهقان را به ولادتش مژده دادند، منجم با دیدن طالع او گفت که این پسر اين پسر لشکرکش و سفاک باشد.ولی او مردم سيستان را آزار نداد و رعیت آن دیار از دست وی آسوده بودند. بعد از مرگ هارون الرشيد در سال 193، حمزه دست از کشتار مردم مسلمان کشید و به فکر جنگ با غير مسلمانان افتاد، شايد زهد و ورع و دين‏دارى بيش از اندازه وى را وادار کرد که از آن پس از جنگ با مسلمانان دست بردارد و به جبران خون هايى که در بلاد اسلام ريخت، به جنگ با کفار بپردازد.