افزودن پیوند

    خاورمیانه: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    جز (جایگزینی متن - 'اسلام گرا' به 'اسلام‌گرا')
    جز (جایگزینی متن - 'می توان' به 'می‌توان')
    خط ۸۱: خط ۸۱:


    هرچند که خاورمیانه و قلب آن یعنی منطقه خلیج فارس دارای تمدن، تاریخ و فرهنگ کهنی می باشد، اما آنچه که این منطقه را در جهان به این درجه از اهمیت رسانده است، معادن سرشار انرژی خصوصا«نفت» آن می باشد. امتیازی که هیچ ویژگی دیگری نمی‌تواند در دنیا با آن رقابت کند، و این منطقه دارای بزرگترین ذخایر انرژی در جهان است. ذخایر نفتی شناخته شده کشورهای حوزه خلیج فارس 360 میلیارد بشکه است یعنی 64% از ذخایر نفتی جهان متعلق به هفت کشور حوزه خلیج فارس است. مهمترین و بیشترین ذخیره نفت به ترتیب در عربستان 2/163 میلیارد بشکه، کویت 4/65، عراق 59، ایران 56، امارات 5/7، قطر 7/3و بحرین 4/2 می باشد. بدین ترتیب درآمدهای ناشی از نفت این کشورها از سال 1973 تا 1993 به بیش از دو هزارو پانصد میلیارد دلار می‌رسد. براساس گزارش انجمن مستقل نفتی آمریکا (IPAA)، کشورهای عضو اپیک با در اختیار داشتن 4/8 میلیارد بشکه، در حدود 78% از ذخایر نفت جهان را به خود اختصاص داده‌اند و این در حالی است که تنها 5/6 درصد از مصرف جهانی نفت خام به این کشورها مربوط می‌شود.
    هرچند که خاورمیانه و قلب آن یعنی منطقه خلیج فارس دارای تمدن، تاریخ و فرهنگ کهنی می باشد، اما آنچه که این منطقه را در جهان به این درجه از اهمیت رسانده است، معادن سرشار انرژی خصوصا«نفت» آن می باشد. امتیازی که هیچ ویژگی دیگری نمی‌تواند در دنیا با آن رقابت کند، و این منطقه دارای بزرگترین ذخایر انرژی در جهان است. ذخایر نفتی شناخته شده کشورهای حوزه خلیج فارس 360 میلیارد بشکه است یعنی 64% از ذخایر نفتی جهان متعلق به هفت کشور حوزه خلیج فارس است. مهمترین و بیشترین ذخیره نفت به ترتیب در عربستان 2/163 میلیارد بشکه، کویت 4/65، عراق 59، ایران 56، امارات 5/7، قطر 7/3و بحرین 4/2 می باشد. بدین ترتیب درآمدهای ناشی از نفت این کشورها از سال 1973 تا 1993 به بیش از دو هزارو پانصد میلیارد دلار می‌رسد. براساس گزارش انجمن مستقل نفتی آمریکا (IPAA)، کشورهای عضو اپیک با در اختیار داشتن 4/8 میلیارد بشکه، در حدود 78% از ذخایر نفت جهان را به خود اختصاص داده‌اند و این در حالی است که تنها 5/6 درصد از مصرف جهانی نفت خام به این کشورها مربوط می‌شود.
    در این میان کشورهای عربستان، عراق، امارات، کویت، ایران و ونزوئلا 70 درصد ذخایر جهانی را در اختیار دارند و پنج کشور اصلی نفت خیز خلیج فارس (عربستان- کویت- امارات- عراق- ایران) با دارا بودن حدود 81 درصد از ذخایر اوپک، مهم‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت خام هستند که بدون در نظر گرفتن آنها، نه می توان اوپک و ساختار آن را شناخت و نه بازار جهانی نفت را بررسی و تحولات آتی آنرا ارزیابی کرد. در این مقایسه آمریکا به تنهایی بیش از 25% نفت تولیدی جهان را مصرف می‌کند در حالی که کمتر از 3 درصد از ذخایر نفت خام جهان را دارد. اروپا نیز با داشتن کمتر از 12% از ذخایر نفت جهان بیش از 21 درصد مصرف جهانی نفت خام را به خود اختصاص داده است و کشور ژاپن با بیش از 7% مصرف نفت خام، اساساً فاقد ذخایر نفت است. با توجه به وابستگی و تک محصولی کشورهای خاورمیانه به ویژه در حوزه خلیج فارس به صنعت نفت که بین 95 تا 100 درصد از درآمد ارزی این کشورها از جمله ایران از فروش نفت بدست می‌آید، دو نکته از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ اول این که با درآمد عظیم نفت کشورهای خلیج فارس از جمله ایران و منطقه خاورمیانه، هنوز فاصله زیادی با صنعتی شدن دارند و دوم این که به سادگی می توان دریافت که امنیت این منطقه و جریان نفت برای کشورهای منطقه و همچنین واردکنندگان تا چه حد اساسی و حیاتی است و نفت چگونه به کالای استراتژیکی تبدیل شده و به خلیج فارس در هزاره سوم میلادی موقعیت بی نظیری بخشیده است که هیچ منطقه ای در جهان را نمی‌توان از این نظر با آن مقایسه کرد.
    در این میان کشورهای عربستان، عراق، امارات، کویت، ایران و ونزوئلا 70 درصد ذخایر جهانی را در اختیار دارند و پنج کشور اصلی نفت خیز خلیج فارس (عربستان- کویت- امارات- عراق- ایران) با دارا بودن حدود 81 درصد از ذخایر اوپک، مهم‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت خام هستند که بدون در نظر گرفتن آنها، نه می‌توان اوپک و ساختار آن را شناخت و نه بازار جهانی نفت را بررسی و تحولات آتی آنرا ارزیابی کرد. در این مقایسه آمریکا به تنهایی بیش از 25% نفت تولیدی جهان را مصرف می‌کند در حالی که کمتر از 3 درصد از ذخایر نفت خام جهان را دارد. اروپا نیز با داشتن کمتر از 12% از ذخایر نفت جهان بیش از 21 درصد مصرف جهانی نفت خام را به خود اختصاص داده است و کشور ژاپن با بیش از 7% مصرف نفت خام، اساساً فاقد ذخایر نفت است. با توجه به وابستگی و تک محصولی کشورهای خاورمیانه به ویژه در حوزه خلیج فارس به صنعت نفت که بین 95 تا 100 درصد از درآمد ارزی این کشورها از جمله ایران از فروش نفت بدست می‌آید، دو نکته از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ اول این که با درآمد عظیم نفت کشورهای خلیج فارس از جمله ایران و منطقه خاورمیانه، هنوز فاصله زیادی با صنعتی شدن دارند و دوم این که به سادگی می‌توان دریافت که امنیت این منطقه و جریان نفت برای کشورهای منطقه و همچنین واردکنندگان تا چه حد اساسی و حیاتی است و نفت چگونه به کالای استراتژیکی تبدیل شده و به خلیج فارس در هزاره سوم میلادی موقعیت بی نظیری بخشیده است که هیچ منطقه ای در جهان را نمی‌توان از این نظر با آن مقایسه کرد.
    علاوه بر این، طبق پیش بینی ها در 25 سال آینده ذخایر نفت تمام جهان به جز چهار کشور عمده یعنی ایران، عربستان، عراق و کویت تمام خواهد شد و کشورهایی که در حال حاضر دارای نفت هستند در آینده نیازمند نفت خلیج فارس خواهند بود. البته داشتن ذخایر نفتی به تنهایی فرصت محسوب نمی‌شود، چه این که بیشترین سهم از این فرصت ها را غربی ها به ویژه امریکا در مصرف و ذخیره سازی نفت برده اند. در کشورهای واقع در کرانه خلیج فارس علاوه بر تولید نفت، گاز طبیعی از منابعی است که به علت فراوانی ذخایر آن بر اهمیت این منطقه در خاورمیانه افزوده است. بطوری که کشورهای حوزه خلیج فارس قریب به 30% از کل ذخایر گاز جهان را به خود اختصاص داده‌اند و ایران با ذخیره فراوان گاز و از نظر تولید و استخراج آن در رأس کشورهای خلیج فارس قرار دارد. از نظر صنعت پتروشیمی نیز منطقه خاورمیانه نقش عمده ای در پیشرفت اقتصاد و توسعه صنایع ملت های جهان دارد و 4/1از محصولات صنعتی کشورهای پیشرفته اروپا از صنایع پتروشیمی خاورمیانه تامین می‌شود و سالانه 330 هزار تن اوره، 100 هزار تن اسید سولفوریک و 20 هزار تن ملانین و روزانه پنج هزار تن آمونیاک و متانول از کشورهای حوزه خلیج فارس به اروپا، آمریکا و اقیانوسیه صادر می‌شود.
    علاوه بر این، طبق پیش بینی ها در 25 سال آینده ذخایر نفت تمام جهان به جز چهار کشور عمده یعنی ایران، عربستان، عراق و کویت تمام خواهد شد و کشورهایی که در حال حاضر دارای نفت هستند در آینده نیازمند نفت خلیج فارس خواهند بود. البته داشتن ذخایر نفتی به تنهایی فرصت محسوب نمی‌شود، چه این که بیشترین سهم از این فرصت ها را غربی ها به ویژه امریکا در مصرف و ذخیره سازی نفت برده اند. در کشورهای واقع در کرانه خلیج فارس علاوه بر تولید نفت، گاز طبیعی از منابعی است که به علت فراوانی ذخایر آن بر اهمیت این منطقه در خاورمیانه افزوده است. بطوری که کشورهای حوزه خلیج فارس قریب به 30% از کل ذخایر گاز جهان را به خود اختصاص داده‌اند و ایران با ذخیره فراوان گاز و از نظر تولید و استخراج آن در رأس کشورهای خلیج فارس قرار دارد. از نظر صنعت پتروشیمی نیز منطقه خاورمیانه نقش عمده ای در پیشرفت اقتصاد و توسعه صنایع ملت های جهان دارد و 4/1از محصولات صنعتی کشورهای پیشرفته اروپا از صنایع پتروشیمی خاورمیانه تامین می‌شود و سالانه 330 هزار تن اوره، 100 هزار تن اسید سولفوریک و 20 هزار تن ملانین و روزانه پنج هزار تن آمونیاک و متانول از کشورهای حوزه خلیج فارس به اروپا، آمریکا و اقیانوسیه صادر می‌شود.


    نسخهٔ ‏۷ مهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۲:۴۳


    خاورمیانه
    نام
    مساحت شهر ۷٬۲۰۷٬۵۷۵ کیلومتر مربع (۲٬۷۸۲٬۸۶۰ مایل مربع)
    جمعیت ۳۷۱ میلیون نفر
    نام قدیم
    بزرگترین کلان شهرها قاهره تهران استانبول بغداد ریاض
    زبان های رایج زبان فارسی زبان عربی زبان انگلیسی زبان یونانی زبان عبری زبان‌های کردی زبان ترکی استانبولی

    خاورمیانه یک منطقه در غرب آسیا و شمال شرق آفریقا است. گهواره‌‌ای از اولین تمدن‌ها در جهان است، و زمینی که در آن چهار دین زرتشت، مسیحیت، یهودیت و اسلام به وجود آمده، و زادگاه بیشتر پیامبران بوده و یکی از مذهبی‌ترین مناطق در جهان است. در این منطقه، تعداد زیادی مکان‌های مذهبی جای گرفته‌اند. در حال حاضر، این محدوده در کشاکش نا آرامی‌های سیاسی و انقلاب قرار دارد.در یک قرن اخیر وجود ذخایر عظیم نفتی، خاورمیانه را از همیشه مهمتر ساخته است.

    خاورمیانه منطقه‌ای است که سرزمین‌های میان دریای مدیترانه و خلیج فارس را شامل می‌شود. خاورمیانه بخشی از آفریقا-اوراسیا یا به‌طور خاص آسیا شمرده می‌شود و در برخی موارد جزیی از آفریقای شمالی را در برمی‌گیرد. اینکه ایران را جزو خاورمیانه بدانیم بحث برانگیز است و عده‌ای آن را جزو جنوب آسیا یا آسیای مرکزی می‌دانند.

    معرفی خاورمیانه

    اصطلاح خاورمیانه را برای نخستین بار آلفرد ماهان (مورخ و جغرافیدان وابسته به نیروی دریایی امریکا )، در ۱۳۲۰/ ۱۹۰۲ به‌کار برد. او که از قاره اروپا به این منطقه می‌نگریست، این اصطلاح را به منطقه پیرامون خلیج فارس اطلاق کرد، زیرا از نظر او اصطلاح خاور نزدیک و خاور دور برای این منطقه مناسب به نظر نمی‌رسید. [۱] در ۲۰ ربیع الاول ۱۳۲۹/ ۲۲ مارس ۱۹۱۱، لرد کرزن در مجلس اعیان انگلستان به هنگام بررسی مسائل ایران ، ترکیه و خلیج فارس این اصطلاح را به کار برد[۲] و در جنگ جهانی اول (۱۹۱۴ـ۱۹۱۸)، نیروهای متفقین اعزامی به عراق که از طریق هند هدایت می‌شدند، نیروهای خاورمیانه نامیده شدند. همچنین در آغاز جنگ جهانی دوم (۱۹۳۹-۱۹۴۵)، ستاد فرماندهی نظامی انگلیس در قاهره ، ستاد کل فرماندهی خاورمیانه نام گرفت و به تدریج این اصطلاح در میان عموم رایج شد. [۳]

    جغرافیا

    منطقه‌ای از آسیا را که به نام خاور میانه یا آسیای جنوب غربی شناخته شده می‌توان به دو بخش تقسیم نمود یکی بخش شمالی شامل ترکیه و ایران و دیگری بخش جنوبی شامل شبه‌جزیره عربستان. بخش شمالی را به یک گره زینتی تشبیه می‌کنند که مرکز آن در محاذات جنوب قفقاز واقع شده و طرف غربی یا چپ آن را آسیای صغیر دربر گرفته‌است. طرف خاوری یا راست گره مورد بحث را ایران فراگرفته که خود سرزمینی است فلاتی با شیب عمومی به طرف خاور که همه اطراف آن را رشته کوه‌های بلندی به وجود آورده‌است. شبه جزیره عربستان یا بخش جنوبی آسیای جنوب غربی دارای ترکیبی خیلی ساده است بدین معنی که تمام آن از یک تختال (Block) عظیمی تشکیل شده که قسمت‌های برآمده آن در مجاورت دریای مدیترانه و سرخ به چشم می‌خورد. دومین منطقه آسیا را شبه قاره عظیم هند و پاکستان به وجود آورده‌است که رشته کوه‌های بزرگی مانند سلیمان در شمال باختری و قره قوروم -هیمالیا در شمال و اراکان (Arakan) و یوما (Yoma) در خاور آن را از نواحی جدا می‌سازد.[۴]

    جسی ویلر دربارهٔ خاور میانه در کتاب جغرافیای عمومی جهان (مناطق مهم جغرافیایی) می‌نویسد:

    خاور میانه منطقه‌ای است که قسمت اعظم آن از بیابان و علفزار تشکیل می‌شود، در مورد وسعت این منطقه بین علما اختلاف فاحشی وجود دارد به‌طوری‌که برخی از آنان حتی اصطلاح «خاور میانه» را اصولاً قبول ندارند چون آن را خیلی مبهم و اشتباه می‌دانند، این اصطلاح از طرف اروپاییان به این منطقه داده شده‌است زیرا اروپاییان سرزمین‌هایی که در شرق اروپا بودند رو به ترتیب به سه قسمت خاوردور (آسیای شرقی)، خاور میانه (جنوب غرب آسیا) و خاور نزدیک تقسیم‌بندی کرده‌اند. معهذا این اصطلاح به عنوان نام یک منطقه طوری تثبیت شد که برانداختن آن آسان نیست.[۵]

    مرزها

    ۱۳ کشور از مجموع ۱۸ کشور خاورمیانه از کشورهای عربی هستند. پرجمعیت‌ترین کشورها در خاورمیانه کشورهای مصر، ایران و ترکیه هستند و پهناورترین کشور این منطقه عربستان سعودی است.

    نواحی و قلمروها در خاورمیانه

    فلات ایران

    آناتولی

    بین‌النهرین

    شام

    شبه جزیره عربستان و کشورهای پیرامون خلیج فارس شامل عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی، عمان، عراق، بحرین، یمن و کویت

    مصر [۶]

    تاریخ خاورمیانه

    خاورمیانه از نخستین خاستگاه‌های تمدن جهان است. بسیاری از باورها و آیین‌های جهان از این منطقه برخاسته‌اند. نخستین یافته‌های آدمی در اینجا بوده، و همچنین نخستین برخورد انسان‌های هوشمند آفریقایی (نسل امروز انسان‌ها) و انسان‌های نئاندرتال می‌باشد.[۷] نخستین قانون‌های جهان (قانون حمورابی) در این منطقه نوشته شده‌است.

    خاورمیانه از میانه قرن بیستم، مرکز توجه جهانی و شاید حساس‌ترین منطقه جهان از نظر استراتژیکی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بوده‌است و مکان کشمکش‌های دراز مدت اعراب و اسرائیل است. خاورمیانه زادگاه ادیان مهمی چون یهودیت، مسیحیت، اسلام و ادیان غیر ابراهیمی مثل دین زرتشتی، آیین مهر و مانوی است.

    نمی‌توان گفت تمامی خاورمیانه تاریخی مشترک دارد، گو اینکه در پاره‌ای از خصوصیات فرهنگی یکدست است. حبیب برجیان خاور میانه را «قاره فرهنگی» نامیده‌است و به باور او سهم ایران در تاریخ و فرهنگ این منطقه به خصوص در دوره‌های هخامنشی و قبل از صفوی پررنگ بوده‌است.[۸]

    اهمیت و موقعیت استراتژیک خاورمیانه

    اهمیت تاریخی و مذهبی

    خاورمیانه از نخستین خواستگاههای تمدن جهان بوده است.بسیاری از باورها و آیینهای جهان از اینجا برخواسته اند.خاورمیانه زادگاه ادیان مهمی چون یهودیت، مسیحیت و اسلام است و اماکن متبرکه این سه دین نیز در این منطقه قرار دارد.نخستین یافته هاء آدمی در اینجا بوده است.نخستین قانونهای جهان در اینجا نوشته شده است.و...

    اهمیت اقتصادی

    هرچند که خاورمیانه و قلب آن یعنی منطقه خلیج فارس دارای تمدن، تاریخ و فرهنگ کهنی می باشد، اما آنچه که این منطقه را در جهان به این درجه از اهمیت رسانده است، معادن سرشار انرژی خصوصا«نفت» آن می باشد. امتیازی که هیچ ویژگی دیگری نمی‌تواند در دنیا با آن رقابت کند، و این منطقه دارای بزرگترین ذخایر انرژی در جهان است. ذخایر نفتی شناخته شده کشورهای حوزه خلیج فارس 360 میلیارد بشکه است یعنی 64% از ذخایر نفتی جهان متعلق به هفت کشور حوزه خلیج فارس است. مهمترین و بیشترین ذخیره نفت به ترتیب در عربستان 2/163 میلیارد بشکه، کویت 4/65، عراق 59، ایران 56، امارات 5/7، قطر 7/3و بحرین 4/2 می باشد. بدین ترتیب درآمدهای ناشی از نفت این کشورها از سال 1973 تا 1993 به بیش از دو هزارو پانصد میلیارد دلار می‌رسد. براساس گزارش انجمن مستقل نفتی آمریکا (IPAA)، کشورهای عضو اپیک با در اختیار داشتن 4/8 میلیارد بشکه، در حدود 78% از ذخایر نفت جهان را به خود اختصاص داده‌اند و این در حالی است که تنها 5/6 درصد از مصرف جهانی نفت خام به این کشورها مربوط می‌شود. در این میان کشورهای عربستان، عراق، امارات، کویت، ایران و ونزوئلا 70 درصد ذخایر جهانی را در اختیار دارند و پنج کشور اصلی نفت خیز خلیج فارس (عربستان- کویت- امارات- عراق- ایران) با دارا بودن حدود 81 درصد از ذخایر اوپک، مهم‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت خام هستند که بدون در نظر گرفتن آنها، نه می‌توان اوپک و ساختار آن را شناخت و نه بازار جهانی نفت را بررسی و تحولات آتی آنرا ارزیابی کرد. در این مقایسه آمریکا به تنهایی بیش از 25% نفت تولیدی جهان را مصرف می‌کند در حالی که کمتر از 3 درصد از ذخایر نفت خام جهان را دارد. اروپا نیز با داشتن کمتر از 12% از ذخایر نفت جهان بیش از 21 درصد مصرف جهانی نفت خام را به خود اختصاص داده است و کشور ژاپن با بیش از 7% مصرف نفت خام، اساساً فاقد ذخایر نفت است. با توجه به وابستگی و تک محصولی کشورهای خاورمیانه به ویژه در حوزه خلیج فارس به صنعت نفت که بین 95 تا 100 درصد از درآمد ارزی این کشورها از جمله ایران از فروش نفت بدست می‌آید، دو نکته از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ اول این که با درآمد عظیم نفت کشورهای خلیج فارس از جمله ایران و منطقه خاورمیانه، هنوز فاصله زیادی با صنعتی شدن دارند و دوم این که به سادگی می‌توان دریافت که امنیت این منطقه و جریان نفت برای کشورهای منطقه و همچنین واردکنندگان تا چه حد اساسی و حیاتی است و نفت چگونه به کالای استراتژیکی تبدیل شده و به خلیج فارس در هزاره سوم میلادی موقعیت بی نظیری بخشیده است که هیچ منطقه ای در جهان را نمی‌توان از این نظر با آن مقایسه کرد. علاوه بر این، طبق پیش بینی ها در 25 سال آینده ذخایر نفت تمام جهان به جز چهار کشور عمده یعنی ایران، عربستان، عراق و کویت تمام خواهد شد و کشورهایی که در حال حاضر دارای نفت هستند در آینده نیازمند نفت خلیج فارس خواهند بود. البته داشتن ذخایر نفتی به تنهایی فرصت محسوب نمی‌شود، چه این که بیشترین سهم از این فرصت ها را غربی ها به ویژه امریکا در مصرف و ذخیره سازی نفت برده اند. در کشورهای واقع در کرانه خلیج فارس علاوه بر تولید نفت، گاز طبیعی از منابعی است که به علت فراوانی ذخایر آن بر اهمیت این منطقه در خاورمیانه افزوده است. بطوری که کشورهای حوزه خلیج فارس قریب به 30% از کل ذخایر گاز جهان را به خود اختصاص داده‌اند و ایران با ذخیره فراوان گاز و از نظر تولید و استخراج آن در رأس کشورهای خلیج فارس قرار دارد. از نظر صنعت پتروشیمی نیز منطقه خاورمیانه نقش عمده ای در پیشرفت اقتصاد و توسعه صنایع ملت های جهان دارد و 4/1از محصولات صنعتی کشورهای پیشرفته اروپا از صنایع پتروشیمی خاورمیانه تامین می‌شود و سالانه 330 هزار تن اوره، 100 هزار تن اسید سولفوریک و 20 هزار تن ملانین و روزانه پنج هزار تن آمونیاک و متانول از کشورهای حوزه خلیج فارس به اروپا، آمریکا و اقیانوسیه صادر می‌شود.

    اهمیت استراتژیک و نظامی

    خاورمیانه محل تلاقی سه قاره بزرگ آسیا، اروپا و آفریقا و مشتمل بر قلمروها و آبراه هایی است که در زمره پراهمیت ترین مناطق ژئواستراتژیک جهان می باشد. اهمیت استراتژیک و نظامی خاورمیانه به لحاظ مجاورت با دو اقیانوس اطلس و هند و وجود دریاهایی مانند دریای مدیترانه، دریای احمر، دریای خزر، دریای سیاه و همچنین خلیج فارس، از دیرباز مورد توجه کانون‌های قدرت جهانی بوده است علاوه بر این که وجود کانال ها و تنگه های استراتژیکی چون کانال سوئز (محل اتصال دریاهای مدیترانه و سرخ در مصر)، تنگه هرمز (محل اتصال خلیج فارس و دریای عمان)، تنگه های بسفر و داردانل (در شمال غرب ترکیه)، تنگه باب المندب (دریای سرخ به خلیج عدن در جنوب غربی عربستان)، تنگه جبل الطارق (اتصال دریای مدیترانه با اقیانوس اطلس)، نقش برجسته خاورمیانه را دو چندان کرده است. به همین منظور، تسلط بر این منطقه یکی از اصلی ترین منازعات دو ابرقدرت شوروی سابق و آمریکا در دوران جنگ سرد بود. در میان مناطق استراتژیک خاورمیانه، آبراه خلیج فارس و تنگه هرمز به لحاظ سوق الجیشی و ژئواستراتژیکی، یکی از چهارده نقطه مهم جهان به شمار می‌رود و بنا به نظریه دریاسالار (آلفرد ماهان آمریکائی 1902)، خلیج فارس هارتلند زمین بوده و تسلط بر آن تسلط بر جهان است. و این چیزی است که از گذشته های دور مورد توجه و نظر قدرت های میلیتاریستی بوده است. با پایان یافتن قرون وسطی در اروپا و متعاقب آن شروع دوره رنسانس و آگاهی یافتن اروپائیان از منابع ثروت های خاورمیانه، انگیزه تسلط آنان بر خلیج فارس را بیشتر نمود و پرتغالی ها (در سال 1497)، هلندیها (سال 1607)، فرانسویان (دهه ششم قرن هفده)، انگلستان در قرون 19 و 20 و آمریکائی ها از سال 1971 به بعد با تمام توان و قوای خود سعی در کنترل آن داشتند. علیرغم اینکه بخشی از نفت کشورهای حوزه خلیج فارس از طریق لوله به کشورهای مصرف کننده اروپا صادر می‌شود، ولی روزانه از تنگه هرمز از 15 تا 20 میلیون بشکه نفت توسط نفت کش های غول پیکر ترانزیت می‌شود ضمن این که صدها کشتی تجاری نیز روزانه از این آبراه عبور می‌کنند. [۹]

    مشترکات و تشابهات قانونی کشورهای خاورمیانه

    به جز کشورهای ایران، اسرائیل، ترکیه، جزیره قبرس، کراتاری و داکلیکا، بقیه ۱۳ کشور، عرب زبان بوده و دارای تاریخ مشترک هستند. خاورمیانه با دارا بودن ۳۱۴ میلیون نفر مسلمان، بزرگترین منطقه مسلمان نشین در جهان به شمار می‌آید. در واقع ۹۳ درصد جمعیت آن مسلمان هستند.کشورهای عرب زبان در سیستم های سیاسی خود متفاوت عمل می‌کنند و در بعضی از این کشورها دین به بخشی از سیاست تبدیل شده یعنی رهبر سیاسی کشور همزمان رهبر مذهبی نیز محسوب می‌شود. سیستم حکومتی در کشورهای اردن، امارات متحده عربی[۱۰]، بحرین و کویت بر پایه سلطنت مشروطه اجراییست و پادشاه شخصاً در سایر نهادهای حکومتی اعمال نفوذ و تقسیم قدرت می‌کند. کشورهای عربستان سعودی[۱۱]، قطر و عمان به صورت سلطنت مطلقه اداره می‌شوند و قدرت منحصراً در اختیار رئیس حکومت است. کشورهای ایران، یمن، سوریه، عراق[۱۲]، لبنان، اسرائیل، ترکیه، مصر، فلسطین و قبرس از مدل دولت جمهوری پیروی می‌کنند. در لبنان نمایندگی در پارلمان بین مسیحیان و مسلمانان تقسیم شده است. کراتاری و داکلیکا در جزیره قبرس نیز منطقه های تحت سلطه بریتانیا هستند. هیچ سیستم قانونگذاری یکسان و یکپارچه ای در کشورهای عربی و یا در کل خاورمیانه وجود ندارد اما ویژگی‌های قوانین عربی با هم شباهت های زیادی دارند. همه کشورهای عربی به جز عربستان سعودی و عمان دارای قوانین مدنی مدرن هستند. در کل قوانین در کشورهای عربی مبنای شرعی دارند، شرع یا دین اسلام به طرق مختلف به عنوان قانون عادی در همه این کشورها به کار می‌رود، در مواردی که قانونی وضع نشده شرع مبنای تصمیم گیری خواهد بود. در مورد قوانین شرعی نیز در این کشورها اختلاف نظر بین فقهای دینی ممکن است وجود داشته باشد. ایران مانند کشورهای عربی دارای قانون اساسی اسلامی است. قوانین در جزیره قبرس از اصول کشور انگلستان پیروی می‌کنند. در ترکیه قانون اساسی مدنی است و قانون اساسی اسلامی وجود ندارد. در این کشور دین از سیاست جداست.[۱۳]

    اسلامگرایی در خاورمیانه

    ظهور جنبش های نوین اسلامی در منطقه خاورمیانه در واکنش به محیط بحرانی این کشورها بود. مهمترین عوامل بحرانزا در منطقه از یکسو جریان های ملی گرایی بود که میان مسلمانان خاورمیانه تفرقه ایجاد کرد و از سوی دیگر فقر و تضادهای طبقاتی بود که در نتیجه سیاست های دولت های ناکار آمد همچنان گسترش می یافت. ضعف نظامی کشورهای منطقه و به ویژه شکست اعراب از اسرائیل و نیز بحران فرهنگی ناشی از تلاش این کشورها برای نوسازی و تقلید از غرب به انگیزه دستیابی به پیشرفت های نظامی و توسعه اقتصادی از دیگر عوامل بحرانزا در منطقه بود. در این میان ناکامی‌گفتمانهای رقیب مانند گفتمان سکولار ملی گرا، گرایش به اسلام‌گرایی را در منطقه تسریع کرد. شکست اعراب از اسرائیل در ۱۳۴۶ش/ ۱۹۶۷ و مرگ جمال عبدالناصر رهبر ملی گرای مصر در ۱۳۴۹ش/ ۱۹۷۰ زمینه زوال اندیشه های ملی گرایی عرب و جانشین کردن گفتمان جدید (اسلامگرایی) را فراهم کرد و راه را برای فعالیت گروه‌های اسلام‌گرا هموار نمود. [۱۴]

    در ۱۳۵۷ش/۱۹۷۹ اسلامگرایی در خاورمیانه با پیروزی انقلاب اسلامی ایران به اوج خود رسید. بسیاری از جنبش های اسلامی به نوعی از انقلاب اسلامی ایران الهام گرفتند و برای رسیدن به جامعه اسلامی آن را الگوی خود قرار دادن.[۱۵]

    از دهه ۱۳۵۰ش/ ۱۹۷۰ بر تعداد احزاب و گروه‌های اسلامگرا در کشورهای خاورمیانه افزوده شد. این تشکلها در عرصه سیاسی این کشورها نقش مؤثری داشتند. در مصر جمعیت اخوان‌المسلمین ، که در اسفند ۱۳۰۶/ مارس ۱۹۲۸ تأسیس شده بود، با توجه به فضای سیاسی جدید، در ۱۳۶۳ش/ ۱۹۸۴ در انتخابات مجلس هفت کرسی را به دست آورد. در دورههای بعد نیز حضور آن‌ها در مجلس همچنان ادامه داشت. در لبنان الجماعة الاسلامیة در ۱۳۴۵ش/ ۱۹۶۴ و دو حزب شیعی امل (افواج المقامة اللبنانیة) و حزباللّه در دهه های ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ش/ ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ به وجود آمدند. در فلسطین نیز جنبش جهاد اسلامی (حرکة الجهادالاسلامی) تحت تأثیر انقلاب اسلامی ایران و جنبش حماس با تأسی از اخوان المسلمین در این زمان شکل گرفتند. در عراق حزب الدعوة الاسلامیه با آن‌که در سالهای ۱۳۳۷ـ۱۳۳۸ش/ ۱۹۵۸ـ ۱۹۵۹ تأسیس شده بود، اما پس از انقلاب اسلامی ایران بر فعالیتش افزوده شد. در سوریه جبهه اسلامی سوریه (الجبهة الاسلامیة فی سوریا) در ۱۳۵۹ش/ ۱۹۸۰ از گروه‌های مختلف اسلامی شکل گرفت. در اردن اخوانالمسلمین قانونی شناخته شد و در انتخابات ۱۳۶۸ش/ ۱۹۸۹، ۲۲ کرسی مجلس را به دست آورد. در یمن در ۱۳۴۹ش/۱۹۷۰ شاخهای از اخوانالمسلمین تأسیس شد و پس از وحدت بین یمن شمالی و جنوبی در ۱۳۶۹ش/ ۱۹۹۰ شمار احزاب اسلامی که به صورت قانونی فعالیت می‌کردند، به ۴۶ رسید. در کویت جمعیت اصلاح اجتماعی (جمعیة الاصلاح الاجتماعی) که در ۱۳۴۲ش/۱۹۶۳ شکل گرفته بود در دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ش/ ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ به اوج فعالیت خود رسید. در ترکیه نیز در دهه ۱۳۵۰ش/ ۱۹۷۰ احزاب اسلامی‌مانند حزب رفاه (رفاه پارتیسی) و حزب نظام ملی (ملی نظام پارتیسی) به وجود آمدند که در صحنه سیاسی ترکیه نقش مهمی‌داشتند.[۱۶]

    زیباترین شهرهای خاورمیانه

    دبی- امارات متحده عربی

    دبی یک شهر رویایی به تمام معنا است. هر گوشه از دبی پر از شگفتی و پر از جاذبه گردشگری است و به قدری شهر زیبایی است که از آن با نام آرمان شهر یاد می‌کنند. بعضی از بلندترین برج ها و آسمان خراش های دنیا در دبی ساخته شده‌اند و از طرفی سواحل دبی، صحراهای دبی، مراکز خرید مدرن دبی، بازارهای سنتی و اماکن تفریحی دبی، همه و همه سرشار از جذابیت و شگفتی هستند. گذشته از همه این ها هتل های لوکس و رستوارن های شیکی که در دبی ساخته شده‌اند و به خاطر وجود همه این هاست که دبی را به عنوان یکی از زیباترین شهرهای خاورمیانه می شناسند.

    دوحه- قطر

    دوحه به عنوان بزرگترین شهر و پایتخت قطر شناخته می‌شود و بعضی از زیباترین جاذبه‌های گردشگری قطر را در خود جای داده است. دوحه نیز مانند قطر پر از مراکز خرید مدرن و جاذبه‌های گردشگری دیدنی است و به همین خاطر هم هست که به عنوان یکی از زیباترین شهرهای خاورمیانه شناخته می‌شود. جالب است که بدانید خیلی از توریستانی که به قطر سفر می‌کنند، به خاطر شرکت در برنامه‌های تفریحی مربوط به بازی گلف، خرید از بازارهای سنتی دوحه و تجربه تفریحات هیجان انگیز و استراحت در سواحل زیبای دوحه راهی قطر می‌شوند.

    پترا- اردن

    پترا یکی دیگر از زیباترین شهرهای خاورمیانه است که در کشور دیدنی اردن واقع شده است. پترو یکی از زیباترین و تاریخی ترین شهرهای خاورمیانه نیز به حساب می‌آید و به همین خاطر است که می‌گویند سفر به پترا مساوی سفر در زمان است. پترا ساختمان های سنگی بسیار زیبایی دارد و همیشه از دید توریستانی که به تاریخ و معماری باستانی علاقه‌مندند، جذاب بوده است.

    بیروت- لبنان

    بیروت به عنوان پایتخت لبنان به خاطر تاریخ، فرهنگ منحصر به فرد و سنت‌های جالب مردمانش در جهان شناخته شده است. در این شهر اماکن دیدنی و تاریخی متعددی وجود دارد و در کنار آن بخش مدرن بیروت دارای سواحل بسیار زیبا، هتل های بسیار لاکچری و کافه ها و رستوران های جذابی است که همیشه نظر توریستان را به خودشان جلب کرده‌اند. به هر حال بیروت هم به عنوان یکی از زیباترین شهرهای خاورمیانه شناخته می‌شود.

    استانبول- ترکیه

    استانبول با اینکه پایتخت ترکیه نیست، اما بزرگترین شهر ترکیه محسوب می‌شود. استانبول در دو قاره آسیا و اروپا واقع شده است و جاذبه‌های گردشگری متعددی را از مساجد زیبا گرفته تا موزه های دیدنی و کاخ های تماشایی را در خود جای داده است. از این ها گذشته، استانبول مراکز خرید متعددی هم دارد و به عنوان بهشت خرید خاورمیانه شناخته می‌شود.

    قاهره- مصر

    قاهره شهر زیبایی است که معماریش همیشه زبانزد همه بوده است و با تاریخ و فرهنگ باستانیش گره خورده است. قاهره یکی از زیباترین شهرهای خاورمیانه است و همیشه به خاطر ساختمان های ماقبل تاریخش مشهور بوده است. گذشته از همه این ها، قاهره برای خرید و تفریح نیز عالی است و به همین دلیل هم تا این اندازه محبوب است.

    ابوظبی- امارات متحده عربی

    ابوظبی یکی از زیباترین شهرهای خاورمیانه است و یکی از توریستی ترین شهرهای خاورمیانه نیز به حساب می‌آید . ابوظبی پر از هتل های لاکچری و رستوران های شیک است و جاذبه‌های گردشگری متعددی مثل مسجد شیخ زاید، پارک خلیفه و ... را در خود جای داده است. اصولا کسانی که به ابوظبی سفر می‌کنند، عاشق تاریخ شگفت انگیز، حال و هوای جذاب شهر و زیرساخت های مدرن این شهر زیبا و دیدنی می‌شوند.

    ریاض- عربستان سعودی

    ریاض پایتخت و بزرگترین شهر عربستان سعودی است. این شهر پهناور جاذبه‌های گردشگی و اماکن دیدنی متعددی را در خود جای داده است و به عنوان مرکز فرهنگی و تجاری عربستان سعودی شناخته می‌شود. جالب است که بدانید در ریاض سنت عربی با فرهنگ غربی به بهترین شکل ممکن آمیخته شده است و محبوب کسانی است که عاشق خرید، تاریخ، بولینگ، شترسواری و تفریحات هیجان انگیز هستند.

    منامه- بحرین

    بحرین یکی از زیباترین کشورهای خاورمیانه است و پایتختش بحرین هم به عنوان یکی از جذاب ترین شهرهای توریستی خاورمیانه شناخته می‌شود. منامه بزرگترین شهر بحرین است و از نظر تاریخی و فرهنگی بسیار غنی است. منامه طبیعت بسیار زیبایی هم دارد و معماری مدرن و جاذبه‌های گردشگری شگفت انگیزش همیشه برای توریستان جذاب بوده‌اند. [۱۷]

    ثروتمندترین و فقیرترین کشورهای خاورمیانه

    قطر

    قطر یکی از کوچکترین کشورهای خاورمیانه است و تنها مساحتی برابر با ۴.۴۷۳ مایل مربع را دارد. با این حال، این کشور از منابع زیادی بهره برده و از درآمد حاصل از منابع طبیعی خود بسیار ثروتمند شده است. قطر سومین کشور در جهان بوده که ذخایر ثابت نفت آن به ۱۵ میلیارد بشکه رسیده است. ثروت این کشور از منابع طبیعی به ۱۶۶.۹ میلیارد دلار می‌رسد. کشور قطر از کشورهای خاورمیانه است که جمعیت کمی‌دارد و جمعیت آن به حدود ۲.۸ میلیون نفر می‌رسد. از سوی دیگر سرانه تولید ناخالص داخلی آن بیش از ۱۲۹.۷۰۰ دلار تخمین زده شده است که بالاترین میزان نه تنها در خاورمیانه بلکه در جهان است.

    کویت

    کویت یکی دیگر از کشورهای کوچک خاورمیانه با مساحت ۶.۸۸۰ مایل مربع است. کویت هم یکی دیگر از ثروتمندترین کشورها در جهان بوده که سرانه تولید ناخالص داخلی آن ۷۱.۳۰۰ دلار است. کشور کویت دهمین کشور ثروتمند جهان و دومین کشور خاورمیانه است. تولید ناخالص داخلی این کشور از منابع طبیعی، با توجه به جمعیت نسبتاً کم ۴.۳ میلیون نفری، بسیار بالا است. ظرفیت تولید نفت این کشور ۲.۵ میلیون بشکه در روز است و ذخایر نفتی آن حدود ۹۴ میلیارد بشکه تخمین زده می‌شود. واحد پول رسمی کویت به دینار کویت معروف بوده که با ارزش‌ترین پول جهان است.

    امارات متحد عربی (UAE)

    امارات متحده عربی کشور دیگری است که در شبه جزیره عربستان واقع شده و سومین کشور ثروتمند خاورمیانه محسوب می‌شود. این کشور ۳۲.۳۰۰ مایل مربع مساحت دارد و سرانه تولید ناخالص داخلی آن ۶۷.۷۰۰ دلار است. اقتصاد این کشور تا حدودی به ذخایر معدنی غنی آن متکی بوده و درآمد نفتی آن ۳۷۷ میلیارد دلار است. این کشور ۹.۳ میلیون نفر جمعیت دارد که براساس تخمین، ۷.۸ میلیون نفر آن مهاجران هستند.


    فقیرترین کشورهای خاورمیانه

    سوریه

    سوریه یکی از کشورهای خاورمیانه است که با لبنان، ترکیه، اردن، اسرائیل و عراق هم مرز است. تخمین زده می‌شود که جمعیت این کشور ۱۷ میلیون نفری است که در منطقه ۷۱.۵۰۰ مایل مربعی سکونت دارند. اقتصاد سوریه یکی از متنوع‌ترین اقتصادها در این منطقه است که بخش‌های اصلی آن به کشاورزی، خدمات، صنعت و نفت مرتبط بوده و سرانه تولید ناخالص داخلی این کشور پایین‌ترین سطح را در خاورمیانه دارد و این میزان معادل ۲.۹۰۰ دلار است. از سوی دیگر جنگ در سوریه به کلی اقتصاد را در این کشور بهم ریخته و خسارت‌های اقتصادی شدیدی وارد کرده است. خسارت‌های اقتصادی ناشی از جنگ در سوریه به بیش از ۲۳۷ میلیارد دلار رسیده است.

    یمن

    یمن کشوری است که در قسمت جنوبی شبه جزیره عربستان واقع شده و مساحتی معادل ۲۰۳،۸۵۰ مایل مربع را شامل می‌شود. این کشور تولید ناخالص داخلی در حدود ۷۳.۴۴۵ میلیارد دلار دارد و جمعیتی بالغ بر ۲۸ میلیون نفر را در خود جای داده است. سرانه تولید ناخالص داخلی ۲.۵۰۰ دلار بوده که کمترین مقدار در خاورمیانه است. حدود ۹۰ درصد صادرات این کشور، نفت بوده که به بیش از ۴ میلیارد بشکه از ذخایر نفت ثابت می‌رسد.[۱۸]

    پانویس

    1. ↑ Alasdair Drysdale and Gerald Henry Blake, The Middle East andNorth Africa: a political geography, New York ۱۹۸۵، ج۱، ص۱۹ـ ۲۰
    2. ↑ پیتر بومونت، جرالد هنری بلیک، ج۱، ص۱ـ۲، و جان مالکوم گستاف
    3. ↑ ↑ Ewan W Anderson, The Middle East: geography and geopolitics, London ۲۰۰۰، ج۱، ص۱۲
    4. ↑ محمد حسن گنجی (بهار 2537 شاهنشاهی). «آزمایش زمین به صورت یک منبع طبیعت با نمونه‌هایی از آسیا». جغرافیا (نشریه انجمن جغرافیدانان ایران). انجمن جغرافیدانان ایران
    5. ↑ بدیعی، ربیع (۱۳۶۲). جغرافیای مفصل ایران. اقبال. ص. ۱۲
    6. ↑ «Historical Dictionary of Middle Eastern Intelligence - Ephraim Kahana, Muhammad Suwaed - Google Boeken». web.archive.org. ۲۰۱۵-۱۲-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۳
    7. ↑ انسان‌ها و نئاندرتال‌ها به احتمال زیاد در خاورمیانه دخیل هستند sciencemag.org
    8. ↑ برجیان، حبیب، «ایران در قاره فرهنگی خاور میانه»، پر، شماره‌های ۹۸–۹۹، ۱۳۸۱
    9. ↑ خاورمیانه - پرسمان https://www.porseman.com › خاورمیانه
    10. ↑ ر.ک:مقاله امارات
    11. ↑ ر.ک:مقاله عربستان
    12. ↑ روک:مقاله عراق
    13. ↑ سفر به خاورمیانه و جزئیات آن - مجله GO2TR https://go2tr.com › ... › فهرست وبلاگ
    14. ↑ فایز ساره، دراسات فی الاسلام السیاسی، ج۱، ص۵
    15. ↑ انقلاب ایران، مقدمه جان اسپوزیتو
    16. ↑ حیدر ابراهیم علی، التیارات الاسلامیة و قضیة الدیمقراطیة، ج۱، ص۸۸ـ۹۱
    17. ↑ زیباترین شهرهای خاورمیانه که از شهرهای اروپایی هم بهتر هستند ... https://zima.ir › news › 83-زیباتری...
    18. ↑ ثروتمندترین و فقیرترین کشورهای خاورمیانه و جایگاه ایران در ... https://dinu.ir › سرگرمی › دانستنی‌ها
    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=خاورمیانه&oldid=79060»