حلمانیه

حلمانیه فرقه ای از غُلاة شیعه با تمایلات صوفیانه است.

موسس

موسس این فرقه ابوحُلمان دمشقی است. وی در اصل ایرانی بود و سپس به دمشق رفت و در آن جا قائل به حلول خداوند در صورت های زیبا شد و در برابر زیبا رویان سجده می‌کرد.

تاریخچه

دربارۀ حلمانیه و شخص ابوحلمان اطلاعات فراوانی در دست نیست. تنها می‌دانیم که نام او علی و کنیه‌اش ابوالحسن و لقبش ابوحلمان (یا ابوحلخان) بوده و به‌ سبب آن که بیشتر عمر خود را در شام گذرانده بود، به ابوحلمان دمشقی یا حلبی نیز مشهور شد. وی ظاهراً ایرانی و از اهالی فارس بود و ازاین‌رو او را ابوحلمان فارسی نیز خوانده‌اند. لوئى ماسینیون در کتاب «شرح حال حلّاج» او را یکى از مریدان حلمان مى ‏داند و مى ‏نویسد که ابو حلمان صوفى بود. همو در «دائرة المعارف اسلامى» وى را شاگرد سلیم بصرى خوانده است.از این فرقه در «ملل و نحل» شهرستانى ذکرى نرفته است.

اعتقادات

ابو حلمان قایل به «حلول» خداوند در صورت هاى زیبا بود و هرگاه صورتى زیبا مى‏ دید به وى سجده مى‏ کرد. عبدالله بن علی سراج طوسى در کتاب «اللمع فی التصوف» نام او را ابو حلمان صوفى نوشته است. عبدالقاهر بغدادى مى‏ نویسد وى علاوه بر «حلول» قایل به «اباحه» بود و مى‏‌گفت هر کسی خداى تعالى را بدان گونه که او باور دارد بشناسد، چیزى بر وى حرام نباشد و از هیچ کار بازداشته نشود و آنچه را که بخواهد بر وى گوارا و جایز باشد. بغدادى می گوید یکى از افراد این فرقه را دیدم که به جایز بودن «حلول خداوند» در بدن های مردم به این آیه استناد مى ‏کرد: «فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ ساجِدِینَ».(سوره حجر، آیه 29) یعنى خداوند از آن روى به فرشتگان فرمود که به آدم سجده کنند که خود در تن او حلول کرده بود، زیرا آدم در زیباترین تناسب اندام آفریده شده بود، چنان که فرمود: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ.» سوره تین، آیه 4.بنابر آنچه در منابع اسلامی‌آمده است، حلولیه به‌طور کلی به حلول روح خدا در آدم و سپس در انبیا، تا علی(ع) و فرزندانش باور داشتند؛ اما هر طایفه‌ای از آن ها بر این باور بود که این روح بعد از علی(ع) و فرزندانش در شخص خاصی که آن طایفه منسوب به اوست، حلول کرده است. برخی از حلولیه منکر بهشت، جهنم و روز قیامت بودند و به حلال بودن تمام محرمات و اسقاط تکالیف باور داشتند و از این‌ رو به اباحی‌گری متهم می‌شدند. اندیشمندان مسلمان ازآن‌رو حلمانیه را از جملۀ حلولیه به ‌شمار آورده‌اند که آنان نیز به دو باور شبیه به حلولیه شناخته می‌ شوند. یکی از این دو باور، اعتقاد به حلول و امتزاج یا انتقال ارواح بود، به این معنا که خدا در سیما و صورت زیبارویان حلول می‌ کند و تجسم می‌یابد. از این‌رو، بنا بر قول بغدادی، ابوحلمان و پیروانش هر جا صورت زیبایی می‌ دیدند، در مقابل آن سجده می‌ کردند و می‌ پنداشتند که خدا در آن حلول کرده است.باور دیگر، اعتقاد به اباحه‌گری بود، با این استدلال که اگر کسی خدا را با آن وصفی که او معتقد بود می‌ شناخت و باور می‌داشت، چیزی بر او حرام نبود و از هیچ عملی بازداشته نمی‌ شد و همه چیز بر او مباح، حلال و گوارا می‌ گردید. حلمانیه برای باور به حلول خدا در جسم انسان به آیه‌ای از قرآن استناد می‌کردندکه در آن خداوند دربارۀ آدم می‌فرماید: «فَاِذا سُوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فیهِ مِنْ روحی فَقَعُوا لَهُ ساجِدینَ» ( سوره حجرآیه ۲۹). به اعتقاد آن ها، خداوند به این دلیل که در وجود آدم حلول کرده بود، به ملائکه امر فرمود تا بر او سجده کنند. باورهای دیگری چون اعتقاد به قدم ارواح و نسخ ارواح، و نیز جست‌ وجوی عشق الهی در پس اشک های معشوق و از ورای عشق به مخلوق نیز به ابوحلمان نسبت داده شده است.

سر انجام

با توجه به گزارش بغدادی از دیدار و گفت‌ وگوی او با برخی از پیروان حلمانیه، می‌توان دریافت که این فرقه دست‌ کم تا سدۀ ۵ قمری و 11 میلادی همچنان وجود داشته است.