نسخهٔ ‏۱۰ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۳۰

نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است.

یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید.
آخرین مرتبه این صفحه در تاریخ زیر تغییر یافته است: ۱۰:۳۰، ۱۰ سپتامبر ۲۰۲۲؛

نام	اُبی بن کَعب بن قیس بن عبید بن زبید
القاب و سایر نام‌ها	ابوالمنذر یا ابوالطفیل • اُبی بن کعب
درگذشت	۲۱ هجری قمری
شاگردان	ابن عباس، ابوهریره • و عبدالله بن سائب از صحابه و عبدالله بن عیاش بن ابی ربیعه • ابو عبدالرحمن سلمی • ابو العالیه ریاحی
دین و مذهب	اسلام
فعالیت‌ها	غزوات بدر • احد، خندق او در ماجرای سقیفه • امام علی(ع) را بر حق دانست و در دوران عمر و عثمان • فقیه شمرده شده • امام جماعت نماز تروایح بود.

ابوطفیل (ابومنذر) ابی بن کعب انصاری معروف به سیدالقراء، یکی از صحابه و انصار بود که در عقبه دوم حضور یافت و اسلام آورد و با رسول خدا بیعت کرد. او از فقهای صحابه بود که به قرائت، کتابت و جمع‌آوری قرآن می‌پرداخت و در جنگ بدر و جنگ احد و دیگر جنگ‌ها شرکت نمود. ابی بن کعب، سرانجام به سال ۲۱ هجری قمری درگذشت.

ابی بن کعب

نام کامل او أبیّ بن کعب بن قیس بن عبید بن زید بن معاویه است^[۱]. نسب معاویة بن عمرو به نجار بازمی‌گردد. ابیّ از قبیله خزرج تیره بنی‌نجار است که به قبیله ثعلبة بن عمرو بن خزن انتها می‌یابد^[۲].

از صحابیان و کاتبان وحی و امامان قرائت، صاحب مصحف.

مادرش صهیلة بنت اسود بن حرام از بنی‌نجار است^[۳]. در منابع چندکنیه برای او ثبت شده است: یکی ابوالمنذر است که پیامبر گرامی او را به این کنیه نامید^[۴]. منابع به علت این کنیه‌گذاری اشاره نکرده‌اند. دیگری ابوالطفیل است که خلیفه دوم او را از آن‌جا که فرزندی به نام طفیل داشت، به این کنیه نامید^[۵]. نیز روایت شده که پیامبر گرامی او را سید الانصار لقب داده است^[۶]. همچنین عمر او را سید المسلمین خطاب کرد^[۷]. لقب سید المسلمین از سوی صحابه و نه پیامبر، به او داده شد و مورد توجه اصحاب، به‌ ویژه انصار، قرار گرفت. این که پیامبر هم او را سید المسلمین خوانده باشد، نیازمند تصریح یا قراینی است که در دست نیست. کسی می‌تواند سرور مسلمانان باشد که پیامبر او را امام مسلمانان و پیشوای آنان پس از خود معرفی کند.

منابع به تاریخ ولادت ابیّ اشاره نکرده‌اند. او در مدینه، در محل زندگی خزرجیان رشد یافت^[۸]. این که وی پیش از اسلام، از جمله احبار و دانشمندان یهود بوده باشد، بر پایه منابع رجالی اثبات‌پذیر نیست. نیز احاطه او به تورات و عهد عتیق و کتاب‌های مذهبی یهودیان و آگاهی وی از بشارت‌های تورات درباره پیامبر گرامی، در منبعی معتبر یافت نشده است.

ابیّ در عصر پیامبر

ابی در بیعت عقبه دوم به سال سیزدهم بعثت حضور داشت که در آن بیش از 70 تن از مردم مدینه با پیامبر گرامی بیعت کردند^[۹]. نیز همه افراد قبیله او در استقبال از پیامبر هنگام ورود به مدینه همراه اوسیان شرکت داشتند^[۱۰]. منابع تاریخی، اسلام آوردن ابی را در عقبه دوم می‌دانند؛ اما ابن هشام نام او را در شمار افراد عقبه اول و دوم نیاورده و این احتمال را به میان آورده که وی پس از عقبه اول و پیش از عقبه دوم به دست مصعب بن عمیر اسلام آورده باشد^[۱۱].

در رویداد پیمان برادری، پیامبر میان او و طلحة بن عبیدالله پیمان بست^[۱۲]. برخی منابع، پیمان برادری او را با سعد بن زید بن عمرو بن نفیل دانسته‌اند^[۱۳]. وی در بیشتر سریه‌ها و غزوه‌ها شرکت داشت و از نخستین مبارزان مسلمان به شمار می‌آید. در نخستین سریه‌ای که به فرماندهی حمزه عموی پیامبر همراه 30 رزمنده صورت گرفت و سریه حمزة بن عبدالمطلب نامیده شد، او یکی از رزمندگان بود^[۱۴]. در غزوه بدر^[۱۵]و احد^[۱۶]و نیز در غزوه بنی‌المصطلق (المُرَیسیع) در سال پنجم ق. حضورداشت^[۱۷]. مورخان او را از صحابه‌ای می‌دانند که در بیشتر غزوه‌ها حضور داشته‌اند^[۱۸].

اُبیّ و مسئولیت‌های زمان پیامبر

ابی یکی از اصحاب فتوا در میان اصحاب پیامبر بود و گفته‌اند: یکی از شش نفری است که دانش پیامبر به آنان رسید^[۱۹]. گاه مسؤول گردآوری صدقات از سوی پیامبر بود و در جمع‌آوری صدقات بسیار دقت داشت^[۲۰]. گاهی نیز از جانب پیامبر مأمور آموزش احکام اسلام به نومسلمانان می‌شد؛ از جمله وفد بنی‌‌عامر و وفد بنی‌‌حنیفه که به مدینه آمدند^[۲۱].

ابی افزون بر همراهی پیامبر در نبرد‌ها، کاتب وحی و قاری قرآن بود. اگر چه در روزگار جاهلیت، کتابت در میان عرب رواج نداشت، ابی بن کعب از کسانی بود که در آن دوره کتابت را فراگرفته بودند^[۲۲]. برخی مورخان او را نخستین کاتب وحی در مدینه می‌دانند^[۲۳] و گویند: پیامبر در صورت حضور نداشتن ابی، در پی سایر کاتبان وحی مانند زید بن ثابت می‌فرستاد^[۲۴]. اما از منابع برمی‌آید که کتابت وحی به دست حضرت علی و زید بن ثابت بسیار بیشتر از ابی بن کعب بوده است. از این رو، بهتر است گفته شود ابی از نخستین کاتبان وحی بود، نه نخستین آنان. طبری کتابت او را در غیاب علی و عثمان می‌داند^[۲۵].

وی افزون بر کتابت وحی، کاتب نامه‌های پیامبر بود و نیز نامه‌های رسیده برای ایشان را می‌خواند و نامه‌هایی را که به درخواست پیامبر باید مخفی می‌ماند، مانند نامه عباس عموی پیامبر به او پیش از نبرد احد، پنهان می‌کرد^[۲۶]. او نخستین کسی بود که در پایانِ نامه‌ها، اسم خود را به عنوان کاتب می‌نگاشت^[۲۷]. بر پایه شمارش نووی، حدیث‌های ابی در کتب معتبر به 164 حدیث می‌رسد^[۲۸] که از آن میان، بیش از 60 حدیث در صحاح سته و سه حدیث مشترکاً در صحیحین آمده است^[۲۹].

درگذشت

تاریخ رحلت ابی به درستی معلوم نیست. سال وفاتش را 19ق^[۳۰]. 20قخطای یادکرد: برچسب تمام‌کنندهٔ </ref> برای برچسب <ref> پیدا نشد. تهذیب الکمال، ج2، ص271.</ref>. و 22ق. در زمان خلافت عمر می‌دانند^[۳۱]. برخی دیگر آن را در سال30ق. در روزگار خلافت عثمان دانسته‌اند؛ اما بیشتر مورخان رحلت وی را در زمان خلافت عمر ثبت کرده‌اند^[۳۲]. مدائنی زمان مرگ ابی، عباس و ابوسفیان بن حرب را نزدیک به هم در اوایل خلافت عثمان می‌داند. او می‌نویسد: بیشتر معتقدند ابی در زمان خلافت عمر وفات یافته است^[۳۳]. با توجه به حضور ابی در جمع‌آوری و یکسان‌سازی قرآن و نیز دیدار زر بن حبیش با او در دوره خلافت عثمان و پرسش مردم از وی درباره فتنه روزگار عثمان، به نظر می‌رسد رحلت وی در اواخر خلافت عثمان بوده است<. او در مدینه منوره درگذشت و در بقیع به خاک سپرده شد. اشاره برخی منابع به این که قبری منسوب به ابی در مقابر دمشق وجود دارد، صحیح نیست^[۳۴].

پانویس

↑ الطبقات، ابن سعد، ج3، ص498؛ الطبقات، خلیفه، ص157؛ الاصابه، ج1، ص180.
↑ تهذیب الاسماء، ج1، ص108-109؛ تهذیب الکمال، ج2، ص262.
↑ الاستیعاب، ج1، ص65.
↑ اسد الغابه، ج1، ص61.
↑ اسد الغابه، ج1، ص61.
↑ سیر اعلام النبلاء، ج1، ص396.
↑ اسد الغابه، ج1، ص61؛ الاصابه، ج1، ص181.
↑ اسد الغابه، ج1، ص61.
↑ اسد الغابه، ج1، ص61؛ الطبقات، ابن سعد، ج3، ص498؛ الاستیعاب، ج1، ص66.
↑ تهذیب الاسماء، ج1، ص109؛ نک: تهذیب الکمال، ج2، ص262.
↑ تفسیر الصحابی، ص13.
↑ الطبقات، ابن سعد، ج3، ص216؛ المحبّر، ص73؛ انساب الاشراف، ج1، ص271.
↑ السیرة النبویه، ج1، ص505-506؛ المستدرک، ج3، ص303؛ رجال الطوسی، ص22.
↑ المغازی، ج1، ص9.
↑ المغازی، ج1، ص163؛ الطبقات، ابن سعد، ج3، ص88؛ رجال الطوسی، ص22.
↑ المغازی، ج1، ص204؛ الطبقات، ابن سعد، ج3، ص498.
↑ المغازی، ج1، ص405.
↑ الطبقات، ابن سعد، ج3، ص498؛ تهذیب الکمال، ج2، ص264.
↑ المعرفة و التاریخ، ج1، ص445.
↑ مسند احمد، ج5، ص142؛ المستدرک، ج1، ص399؛ السنن الکبری، ج4، ص96.
↑ تاریخ ابن خلدون، ج2، ص475-476.
↑ الطبقات، ابن سعد، ج3، ص498.
↑ الاستیعاب، ج1، ص68؛ اسد الغابه، ج1، ص62؛ الاصابه، ج1، ص181.
↑ الاستیعاب، ج1، ص68؛ اسد الغابه، ج1، ص62.
↑ تاریخ طبری، ج6، ص179.
↑ المغازی، ج1، ص204؛ انساب الاشراف، ج1، ص383.
↑ اسد الغابه، ج1، ص62.
↑ تهذیب الاسماء، ص109.
↑ سیر اعلام النبلاء، ج1، ص401.
↑ تهذیب الکمال، ج۲، ص۲۷۱.
↑ اسد الغابه، ج۱، ص۶۳؛ الاصابه، ج۱، ص۱۸۱.
↑ الاستیعاب، ج۱، ص۶۹.
↑ اسد الغابه، ج۱، ص۶۳؛ تهذیب الکمال، ج۲، ص۲۷۱-۲۷۲.
↑ تاریخ دمشق، ج۷، ص۳۴۷؛ منهاج السنه، ج۷، ص۴۳.

[1] الطبقات، ابن سعد، ج3، ص498؛ الطبقات، خلیفه، ص157؛ الاصابه، ج1، ص180.

[2] تهذیب الاسماء، ج1، ص108-109؛ تهذیب الکمال، ج2، ص262.

[3] الاستیعاب، ج1، ص65.

[4] اسد الغابه، ج1، ص61.

[5] اسد الغابه، ج1، ص61.

[6] سیر اعلام النبلاء، ج1، ص396.

[7] اسد الغابه، ج1، ص61؛ الاصابه، ج1، ص181.

[8] اسد الغابه، ج1، ص61.

[9] اسد الغابه، ج1، ص61؛ الطبقات، ابن سعد، ج3، ص498؛ الاستیعاب، ج1، ص66.

[10] تهذیب الاسماء، ج1، ص109؛ نک: تهذیب الکمال، ج2، ص262.

[11] تفسیر الصحابی، ص13.

[12] الطبقات، ابن سعد، ج3، ص216؛ المحبّر، ص73؛ انساب الاشراف، ج1، ص271.

[13] السیرة النبویه، ج1، ص505-506؛ المستدرک، ج3، ص303؛ رجال الطوسی، ص22.

[14] المغازی، ج1، ص9.

[15] المغازی، ج1، ص163؛ الطبقات، ابن سعد، ج3، ص88؛ رجال الطوسی، ص22.

[16] المغازی، ج1، ص204؛ الطبقات، ابن سعد، ج3، ص498.

[17] المغازی، ج1، ص405.

[18] الطبقات، ابن سعد، ج3، ص498؛ تهذیب الکمال، ج2، ص264.

[19] المعرفة و التاریخ، ج1، ص445.

[20] مسند احمد، ج5، ص142؛ المستدرک، ج1، ص399؛ السنن الکبری، ج4، ص96.

[21] تاریخ ابن خلدون، ج2، ص475-476.

[22] الطبقات، ابن سعد، ج3، ص498.

[23] الاستیعاب، ج1، ص68؛ اسد الغابه، ج1، ص62؛ الاصابه، ج1، ص181.

[24] الاستیعاب، ج1، ص68؛ اسد الغابه، ج1، ص62.

[25] تاریخ طبری، ج6، ص179.

[26] المغازی، ج1، ص204؛ انساب الاشراف، ج1، ص383.

[27] اسد الغابه، ج1، ص62.

[28] تهذیب الاسماء، ص109.

[29] سیر اعلام النبلاء، ج1، ص401.

[30] تهذیب الکمال، ج۲، ص۲۷۱.

[31] اسد الغابه، ج۱، ص۶۳؛ الاصابه، ج۱، ص۱۸۱.

[32] الاستیعاب، ج۱، ص۶۹.

[33] اسد الغابه، ج۱، ص۶۳؛ تهذیب الکمال، ج۲، ص۲۷۱-۲۷۲.

[34] تاریخ دمشق، ج۷، ص۳۴۷؛ منهاج السنه، ج۷، ص۴۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

@@ خط ۵۹: / خط ۵۹: @@
 وی افزون بر کتابت وحی، کاتب نامه‌های پیامبر بود و نیز نامه‌های رسیده برای ایشان را می‌خواند و نامه‌هایی را که به درخواست پیامبر باید مخفی می‌ماند، مانند نامه عباس عموی پیامبر به او پیش از نبرد احد، پنهان می‌کرد<ref>المغازی، ج1، ص204؛ انساب الاشراف، ج1، ص383.</ref>. او نخستین کسی بود که در پایانِ نامه‌ها، اسم خود را به عنوان کاتب می‌نگاشت<ref>اسد الغابه، ج1، ص62.</ref>. بر پایه شمارش نووی، حدیث‌های ابی در کتب معتبر به 164 حدیث می‌رسد<ref>تهذیب الاسماء، ص109.</ref> که از آن میان، بیش از 60 حدیث در [[صحاح سته]] و سه حدیث مشترکاً در صحیحین آمده است<ref>سیر اعلام النبلاء، ج1، ص401.</ref>.
+=درگذشت=
+تاریخ رحلت ابی به درستی معلوم نیست. سال وفاتش را  19ق<ref>تهذیب الکمال، ج۲، ص۲۷۱.</ref>. 20ق<ref><ref> الاستیعاب، ج۱، ص۶۹؛ اسد الغابه، ج۱، ص۶۳؛ الاصابه، ج۱، ص۱۸۱.</ref>. تهذیب الکمال، ج2، ص271.</ref>. و 22ق. در زمان خلافت عمر می‌دانند<ref>اسد الغابه، ج۱، ص۶۳؛ الاصابه، ج۱، ص۱۸۱.</ref>. برخی دیگر آن را در سال30ق. در روزگار [[خلافت]] [[عثمان]] دانسته‌اند؛ اما بیشتر مورخان رحلت وی را در زمان خلافت [[عمر]] ثبت کرده‌اند<ref> الاستیعاب، ج۱، ص۶۹.</ref>. مدائنی زمان مرگ ابی، عباس و ابوسفیان بن حرب را نزدیک به هم در اوایل خلافت عثمان می‌داند. او می‌نویسد: بیشتر معتقدند ابی در زمان خلافت عمر وفات یافته است<ref> اسد الغابه، ج۱، ص۶۳؛ تهذیب الکمال، ج۲، ص۲۷۱-۲۷۲.</ref>. با توجه به حضور ابی در جمع‌آوری و یکسان‌سازی قرآن و نیز دیدار زر بن حبیش با او در دوره خلافت عثمان و پرسش مردم از وی درباره فتنه روزگار عثمان، به نظر می‌رسد رحلت وی در اواخر خلافت عثمان بوده است<. او در مدینه منوره درگذشت و در بقیع به خاک سپرده شد. اشاره برخی منابع به این که قبری منسوب به ابی در مقابر [[دمشق]] وجود دارد، صحیح نیست<ref>تاریخ دمشق، ج۷، ص۳۴۷؛ منهاج السنه، ج۷، ص۴۳.</ref>.
 =پانویس=