عزمیه و شیعه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۴۲

طریقۀ عزمیه تلاش بر تقریب مذاهب و اتحاد جهان اسلام دارد. بر همین اساس، سلسله مباحثی دربارۀ شیعه مطرح شده که در آن به بررسی شبهات اعتقادی علیه تشیع پرداخته شده است. در این نوشتار نمونه‌هایی از شبهات مطرح شده علیه تشیع را بررسی و از منظر عزمیه پاسخ می‌دهیم.

دستۀ اول شبهات

عزمیه بر این باور است که برخی از اشخاص وابسته به بیگانگان برای تفرقه در صفوف مسلمانان و اختلاف میان شیعه و سنی دست به پخش شبهاتی زده‌اند که جزو عقاید رسمی شیعه نیست و یا از اساس بهتان و دروغ است همچون مثال‌هایی که در ادامه می‌آید.

مصحف علی و تحریف قرآن

دربارۀ «تحریف قرآن» به دست شیعه و این مسأله که شیعیان قرآن دیگری دارند؛ پس از بررسی اخبار فراوان، عزمیه معتقدند که طبق نظر رسمی شیعه امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) پس از وفات پیامبر (صلی‌الله علیه وآله وسلم) قرآنی را جمع‌آوری کرد که سوره‌ها و آیات آن مانند قرآن متداول میان مسلمانان است. فرق این قرآن در این است که سوره‌های آن بر اساس شان نزول مرتب شده، در نتیجه این همان قرآن متداول است و کسانی که ادعا می‌کنند که شیعیان قرآنی متفاوت دارند، دشمنان ظالمی هستند که قصد تفرقه میان مسلمانان را دارند^[۱].

خان الامین

یکی از شبهاتی که علیه شیعه مطرح می‌شود این است که شیعه معتقد است نبوت در اصل برای امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) بوده است؛ لکن جبرئیل امین در ارسال پیام خیانت کرد و آن را به پیامبر ابلاغ کرد. برای همین شیعیان بعد از نماز سه مرتبه «خان الامین» می‌گویند. عزمیه آن را تکذیب کرده و دروغ و افترا به شیعه می‌داند و معتقدند که شیعه بعد از نماز سه مرتبه تکبیر می‌گویند و سپس تسبیح حضرت زهرا (سلام‌الله علیها) که صد مرتبه ذکر خداست را انجام می‌دهند.

شبهه

دستۀ دوم شبهات

بداء

یکی از شبهاتی که به تشیع وارد می‌شود این است که شیعه به دلیل قائل شدن به «بداء»، نسبت جهل و نسیان به خداوند می‌دهد؛ چرا که بداء به این معناست که چیزی که بر خداوند مخفی بوده است بر او آشکار می‌شود. عزمیه پس از بررسی این مطلب از کتاب‌های شیعه آن را کذب و افترا بر شیعه می‌داند؛ زیرا بخشی از عبارت علمای شیعه را آورده و بقیۀ مطالب را که نشان دهندۀ مراد واقعی است نیاورده‌اند. عزمیه بر این باورند که شیعه و سنی معتقدند که علم خدا تغییر و تبدیلی ندارد. بداء از منظر شیعه به این معناست که خداوند آنچه بر مردم مخفی است را بر آنها آشکار می‌کند^[۲].

تقیه

طریقۀ عزمیه پس از بررسی مسألۀ «تقیه» و فروع و انواع آن، ضمن رد نظر ابن تیمیه در زمینۀ تقیه، بر این باورند که تقیه اختصاص به شیعه ندارد. علاوه بر دو آیه در قرآن و روایات زیاد اهل‌سنت در تقیه، سیره صحابه و تابعین و فقها نیز بر تقیه بوده است.

گریه بر اموات

در بحث جواز یا عدم جواز «بکاء» بر مومنانی که از دنیا رفته‌اند؛ عزمیه کاملا موافق شیعه است. آنان سند روایاتی که دلیل عدم جواز هستند را مخدوش می‌دانند و آنها را معارض با روایات جواز بکاء می‌دانند. همچنین به دلیل قرآن سیرۀ انبیا و پیامبر و روایات معصومین (علیهم‌السلام) بکاء را جایز می‌دانند.

زیارت قبور

برخی همچون ابن تیمیه «زیارت قبور» اولیای الهی را شرک می‌دانند. عزمیه با نظر ابن تیمیه شدیدا مخالف است و بر اساس قرآن، سنت پیامبر و اجماع مسلمین اثبات می‌کنند که زیارت قبور اولیا الهی نه تنها شرک نیست؛ بلکه مستحب است. آنها زیارت قبور ائمه توسط شیعه را هم کاملا صحیح می‌دانند و خصوصا متن زیارت‌نامه‌ها از جمله «زیارت امین‌ الله» را نشانۀ توحیدی بودن زیارت می‌دانند.

غدیر خم

در سلسه مباحث کتاب «لجنة البحوث والدراسات بالطریقة العزمیه»، شرح کامل غدیر را از منابع اهل‌سنت نقل می‌کند و وقوع آن را هم از طریق روایات و هم از نظر تاریخی اثبات می‌کند. از منظر عزمیه تنها جایی که اختلاف‌نظر میان شیعه و سنی وجود دارد، تأویل واژۀ «ولایت» به معنای دوستی و محبت در این حدیث است.

عدالت صحابه

برخی از اهل‌سنت بر اساس یک روایت، شیعه را به دلیل عدم اعتقاد به «عدالت همۀ صحابه» و سب آنها، زندیق معرفی کردند. در این مسأله عزمیه در کلیات نظریه و نه مصادیق آن، کاملا موافق نظریه شیعه است. عزمیه پس از مطرح کردن نظریۀ شیعه که صحابی بودن را در عدالت افراد دخالت نمی‌دهند؛ معتقدند که محمد بن عبدالوهاب هم در این مسأله دقیقا شبیه شیعه می‌اندیشد. آنها سب صحابه را از عقاید رسمی شیعه نمی‌دانند و فتوای رهبر انقلاب (آیت‌الله سید علی خامنه‌ای) در حرمت سب صحابه را بیان می‌کنند. همچنین می‌گویند که اگر سب صحابه باعث می‌شود که شخص زندیق شود؛ آیا معاویه و تابعینش به دلیل سب امام علی (علیه‌السلام) در منابر زندیق شده‌اند.

سجده بر تربت

سجده بر تربت امام حسین

یکی از شبهات مطرح شده این است که برخی سجده شیعه بر تربت امام حسین (علیه السلام) را شرک می‌دانند. عزمیه می‌گوید در میان فقه اهل‌سنت نیز سجده بر خاک افضل است. در میان خاک‌های دنیا هم می‌تواند یک خاک افضل باشد و بر اساس روایات اهل‌سنت خاک کربلا اینگونه است؛ بنابراین سجده شیعه بر خاک کربلا نه تنها شرک نیست، بلکه افضل است.

حضرت مهدی

عزمیه بر این اعتقاد است که بر اساس عقیده کل مسلمانان «مهدی منتظر (علیه السلام)» در آخر الزمان ظهور خواهد کرد و جهان را پر از عدل و قسط می‌کند؛ در حالی که پیش از آن پر از جور و ظلم شده بود. حضرت مهدی (علیه السلام) از نگاه آنها از اهل‌بیت پیامبر است.

مهدی موعود

جمع بین نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا

در مسألۀ جواز «جمع بین صلاتین» در ظهر و مغرب بین شیعه و اهل‌سنت اختلاف وجود دارد. به همین دلیل برخی شیعه را محکوم به مخالفت با شریعت می‌کنند. عزمیه، شیعه را از این اتهام مبرا می‌داند و چنین پاسخ می‌دهد: اصل جواز جمع بین صلاتین در همۀ مذاهب وجود دارد اما اهل‌سنت در حالت عسر و حرج و سفر به آن عمل می‌کنند؛ لکن شیعه جوازش مطللق است.

دستۀ سوم شبهات

امامت و خلافت

شیعه در این زمینه بر این باور است:

انسان عبث آفریده نشده است و برای هدف عبودیت و هدایت نیاز به رهبری دارد.
شناخت نبی با وحی است و معجزه و شناخت امام با نص صورت می‌گیرد.
امام باید معصوم باشد و امام باید خلافت را هم برعهده داشته باشد.
نظریۀ شورا بدیل نظریۀ نص نمی‌شود.
بیعت امام با خلیفه و حاکم وقت، نشان دهندۀ ولایت، امامت یا خلافت حاکم نیست.
روایات و نصوص فراوانی میان فریقین وجود دارد که پیامبر فرموده، خلافت و امامت بعد از ایشان به 12 امام می‌رسد شروعش با امام علی (علیه‌السلام) و خاتمه‌اش با حضرت مهدی (علیه‌السلام) است.

عزمیه معتقد است که با توجه به نظر بزرگان تصوف طبق نص پیامبر امامت با ائمه معصومین است؛ ولی خلافت به انتخاب مردم جامعه است. اهل‌بیت دارای ولایت باطنی هستند؛ لکن ولایت ظاهری با انتخاب مردم است.

اختلاف مسح و غسل در وضو

در بحث اختلاف سنی و شیعه در کیفیت «وضو »، عزمیه در جمع‌بندی به این بیان می‌رسد؛ شیعه بر این باور است که آیه وضو دلالت بر وجوب مسح پا دارد و هیچ روایتی آن را تخصیص نزده است. همچنین وضوی رسول اکرم (صلی‌الله علیه وآله وسلم) و اصحاب و سایر مسلمانان تا زمان خلیفه سوم به همین صورت بوده است.

اذان

عزمیه گفتن فقرۀ «حی علی خیر العمل» در «اذان» توسط شیعه را بدون اشکال می‌دانند؛ زیرا به نظرشان از نظر تاریخی در زمان خلیفۀ دوم این فقره عوض شده است و شیعه عمل به سنت‌های صحابه را برخود واجب نمی‌داند. همچنین گفتن فقره «اشهد ان علیا ولی الله» تشریع و بدعت نیست؛ چرا که جزو مستحبی است و در مقابل لعن به حضرت علی (علیه‌السلام) به وجود آمد.

جستارهای وابسته

پانویس

↑ جریان‌های معاصر تصوف در مصر طریقت عزمیه ص 107.
↑ لجنة البحوث و الدراسات بالطریقة العزمیه، «شبهات حول الشیعة، الجزء السادس»؛ سلسه الفتوحات العزمیه، شمارۀ 35، ص 11_52.

منابع

ساجدیان، حمید، جریان‌های معاصر تصوف در مصر طریقت عزمیه، مکث اندیشه، چاپ اول، 1399 ش.

[1] جریان‌های معاصر تصوف در مصر طریقت عزمیه ص 107.

[2] لجنة البحوث و الدراسات بالطریقة العزمیه، «شبهات حول الشیعة، الجزء السادس»؛ سلسه الفتوحات العزمیه، شمارۀ 35، ص 11_52.

[۱]

[۲]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{ویرایش}}
+طریقۀ [[عزمیه]] تلاش بر [[تقریب مذاهب]] و اتحاد [[جهان اسلام]] دارد. بر همین اساس، سلسله مباحثی دربارۀ [[شیعه]] مطرح شده که در آن به بررسی شبهات اعتقادی علیه [[تشیع]] پرداخته شده است. در این نوشتار نمونه‌هایی از شبهات مطرح شده علیه [[تشیع]] را بررسی و از منظر [[عزمیه]] پاسخ می‌دهیم.
-<div class="wikiInfo">[[پرونده:شیعه و شبهه.jpg|جایگزین=شیعه|بندانگشتی|تشیع و شبهه]]</div>
+== دستۀ اول شبهات ==
+[[عزمیه]] بر این باور است که برخی از اشخاص وابسته به بیگانگان برای تفرقه در صفوف [[مسلمانان]] و اختلاف میان [[شیعه]] و [[سنی]] دست به پخش شبهاتی زده‌اند که جزو عقاید رسمی شیعه نیست و یا از اساس بهتان و دروغ است همچون مثال‌هایی که در ادامه می‌آید.
+=== مصحف علی و تحریف قرآن ===
+دربارۀ '''«تحریف [[قرآن]]»''' به دست شیعه و این مسأله که شیعیان قرآن دیگری دارند؛ پس از بررسی اخبار فراوان، عزمیه معتقدند که طبق نظر رسمی شیعه [[علی بن ابی طالب|امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)]] پس از وفات [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر (صلی‌الله علیه وآله وسلم)]] قرآنی را جمع‌آوری کرد که سوره‌ها و [[آیات]] آن مانند قرآن متداول میان [[مسلمانان]] است. فرق این قرآن در این است که سوره‌های آن بر اساس شان نزول مرتب شده، در نتیجه این همان قرآن متداول است و کسانی که ادعا می‌کنند که شیعیان قرآنی متفاوت دارند، دشمنان ظالمی هستند که قصد تفرقه میان [[مسلمانان]] را دارند<ref>''جریان‌های معاصر تصوف در مصر طریقت عزمیه'' ص 107.</ref>.
+=== خان الامین ===
+یکی از شبهاتی که علیه شیعه مطرح می‌شود این است که شیعه معتقد است [[نبوت]] در اصل برای [[علی بن ابی طالب|امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)]] بوده است؛ لکن [[جبرئیل امین]] در ارسال پیام خیانت کرد و آن را به پیامبر ابلاغ کرد. برای همین شیعیان بعد از [[نماز]] سه مرتبه '''«خان الامین»''' می‌گویند. عزمیه آن را تکذیب کرده و دروغ و افترا به شیعه می‌داند و  معتقدند که شیعه بعد از نماز سه مرتبه تکبیر می‌گویند و سپس تسبیح [[فاطمه بنت محمد (زهرا)|حضرت زهرا (سلام‌الله علیها)]] که صد مرتبه ذکر خداست را انجام می‌دهند.
+<div class="wikiInfo">[[پرونده:شبهه.jpg|جایگزین=شبهه|بندانگشتی|شبهه]]</div>
+== دستۀ دوم شبهات ==
+=== بداء ===
+یکی از شبهاتی که به [[تشیع]] وارد می‌شود این است که [[شیعه]] به دلیل قائل شدن به '''«[[بداء]]»'''، نسبت جهل و نسیان به [[خداوند]] می‌دهد؛ چرا که بداء به این معناست که چیزی که بر خداوند مخفی بوده است  بر او آشکار می‌شود. [[عزمیه]] پس از بررسی این مطلب از کتاب‌های شیعه آن را کذب و افترا بر شیعه می‌داند؛ زیرا بخشی از عبارت علمای شیعه را آورده و بقیۀ مطالب را که نشان دهندۀ مراد واقعی است نیاورده‌اند. عزمیه بر این باورند که [[شیعه]] و [[سنی]] معتقدند که علم خدا تغییر و تبدیلی ندارد. [[بداء]] از منظر شیعه به این معناست که خداوند آنچه بر مردم مخفی است را بر آنها آشکار می‌کند<ref>''لجنة البحوث و الدراسات بالطریقة العزمیه،'' «شبهات حول الشیعة، الجزء السادس»؛ سلسه الفتوحات العزمیه، شمارۀ 35، ص 11_52.</ref>.
+=== تقیه ===
+طریقۀ عزمیه پس از بررسی مسألۀ '''«[[تقیه]]»''' و فروع و انواع آن، ضمن رد نظر [[ابن تیمیه]] در زمینۀ [[تقیه]]، بر این باورند که تقیه اختصاص به شیعه ندارد. علاوه بر دو آیه در قرآن و روایات زیاد اهل‌سنت در [[تقیه]]، سیره [[صحابه]] و [[تابعین]] و فقها نیز بر تقیه بوده است.
-طریقۀ [[عزمیه]] تلاش بر [[تقریب مذاهب]] و اتحاد [[جهان اسلام]] دارد. برهمین اساس، سلسله مباحثی دربارۀ [[شیعه]] مطرح کرده‌اند که در آن به بررسی شبهات اعتقادی علیه تشیع پرداخته شده است.
+=== گریه بر اموات ===
+در بحث جواز یا عدم جواز '''«[[بکاء و تباکی|بکا]]ء»''' بر مومنانی که از دنیا رفته‌اند؛ عزمیه کاملا موافق شیعه است. آنان سند روایاتی که دلیل عدم جواز هستند را مخدوش می‌دانند و آنها را معارض با روایات جواز بکاء می‌دانند. همچنین به دلیل [[قرآن]] سیرۀ [[انبیا]] و پیامبر و روایات [[معصومین (ع)|معصومین (علیهم‌السلام)]] بکاء را جایز می‌دانند.
-== دستۀ اول شبهات ==
+=== زیارت قبور ===
+برخی همچون [[ابن تیمیه]] '''«زیارت قبور»''' اولیای الهی را [[شرک]] می‌دانند. [[عزمیه]] با نظر ابن تیمیه شدیدا مخالف است و بر اساس [[قرآن]]، [[سنت]] پیامبر و اجماع مسلمین اثبات می‌کنند که زیارت قبور اولیا الهی نه تنها شرک نیست؛ بلکه [[مستحب]] است. آنها زیارت قبور ائمه توسط شیعه را هم کاملا صحیح می‌دانند و خصوصا متن زیارت‌نامه‌ها از جمله «زیارت امین‌ الله» را نشانۀ توحیدی بودن زیارت می‌دانند.
+=== غدیر خم ===
+در سلسه مباحث کتاب «''لجنة البحوث والدراسات بالطریقة العزمیه»،'' شرح کامل [[غدیر]] را از منابع [[اهل‌سنت]] نقل می‌کند و وقوع آن را هم از طریق [[روایات]] و هم از نظر تاریخی اثبات می‌کند. از منظر [[عزمیه]] تنها جایی که اختلاف‌نظر میان [[شیعه]] و [[سنی]] وجود دارد، تأویل واژۀ «[[ولایت]]» به معنای دوستی و محبت در این حدیث است.
+=== عدالت صحابه ===
+برخی از [[اهل‌سنت]] بر اساس یک روایت، [[شیعه]] را به دلیل عدم اعتقاد به '''«عدالت همۀ [[صحابه]]»''' و سب آنها، [[زندیق]] معرفی کردند. در این مسأله عزمیه در کلیات نظریه و نه مصادیق آن، کاملا موافق نظریه شیعه است. [[عزمیه]] پس از مطرح کردن نظریۀ شیعه که صحابی بودن را در عدالت افراد دخالت نمی‌دهند؛ معتقدند که [[محمد بن عبدالوهاب]] هم در این مسأله دقیقا شبیه شیعه می‌اندیشد. آنها سب صحابه را از عقاید رسمی شیعه نمی‌دانند و فتوای رهبر انقلاب ([[آیت‌الله سید علی خامنه‌ای]]) در حرمت سب صحابه را بیان می‌کنند. همچنین می‌گویند که اگر سب صحابه باعث می‌شود که شخص زندیق شود؛ آیا [[معاویه]] و تابعینش به دلیل سب [[علی بن ابی طالب|امام علی (علیه‌السلام)]] در منابر زندیق شده‌اند.
+<div class="wikiInfo">[[پرونده:سجده بر تربت.jpg|جایگزین=سجده بر تربت|بندانگشتی|سجده بر تربت]]</div>
+=== سجده بر تربت امام حسین ===
+یکی از شبهات مطرح شده این است که برخی سجده [[شیعه]] بر تربت امام حسین (علیه السلام) را [[شرک]] می‌دانند. عزمیه می‌گوید در میان فقه [[اهل‌سنت]] نیز سجده بر خاک افضل است. در میان خاک‌های دنیا هم می‌تواند یک خاک افضل باشد و بر اساس روایات اهل‌سنت خاک [[کربلا]] اینگونه است؛ بنابراین سجده شیعه بر خاک کربلا نه تنها شرک نیست، بلکه افضل است.
+=== حضرت مهدی ===
+عزمیه بر این اعتقاد است که بر اساس عقیده کل [[مسلمانان]] '''«مهدی منتظر (علیه السلام)»''' در آخر الزمان ظهور خواهد کرد و جهان را پر از عدل و قسط می‌کند؛ در حالی که پیش از آن پر از جور و ظلم شده بود. حضرت مهدی (علیه السلام)  از نگاه آنها از اهل‌بیت پیامبر است.
+<div class="wikiInfo">[[پرونده:مهدی موعود.jpg|جایگزین=مهدی موعود|بندانگشتی|مهدی موعود]]</div>
+=== جمع بین نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا ===
+در مسألۀ جواز '''«جمع بین صلاتین»''' در ظهر و مغرب بین [[شیعه]] و [[اهل‌سنت]] اختلاف وجود دارد. به همین دلیل برخی شیعه را محکوم به مخالفت با شریعت می‌کنند. [[عزمیه]]، [[شیعه]] را از این اتهام مبرا می‌داند و چنین پاسخ می‌دهد: اصل جواز جمع بین صلاتین در همۀ مذاهب وجود دارد اما [[اهل‌سنت]] در حالت عسر و حرج و سفر به آن عمل می‌کنند؛ لکن شیعه جوازش مطللق است.
+== دستۀ سوم شبهات ==
+=== امامت و خلافت ===
+[[شیعه]]  در این زمینه بر این باور است:
+# انسان عبث آفریده نشده است و برای هدف عبودیت و هدایت نیاز به رهبری دارد.
+# شناخت [[نبی]] با [[وحی]] است و [[معجزه]] و شناخت [[امام]] با [[نص]] صورت می‌گیرد.
+# [[امام]] باید [[معصوم]] باشد و امام باید [[خلافت]] را هم برعهده داشته باشد.
+# [[نظریۀ شورا]] بدیل [[نظریۀ نص]] نمی‌شود.
+# بیعت [[امام]] با [[خلیفه]] و حاکم وقت، نشان دهندۀ [[ولایت]]، [[امامت]] یا [[خلافت]] حاکم نیست.
+# روایات و نصوص فراوانی میان فریقین وجود دارد که پیامبر فرموده، [[خلافت]] و [[امامت]] بعد از ایشان به 12 امام می‌رسد شروعش با [[علی بن ابی طالب|امام علی (علیه‌السلام)]] و خاتمه‌اش با [[حجت بن حسن (مهدی)|حضرت مهدی (علیه‌السلام)]] است.
+[[عزمیه]] معتقد است که با توجه به نظر بزرگان [[تصوف]] طبق نص پیامبر امامت با [[ائمه معصومین(ع)|ائمه معصومین]] است؛ ولی خلافت به انتخاب مردم جامعه است. اهل‌بیت دارای ولایت باطنی هستند؛ لکن ولایت ظاهری با انتخاب مردم است.
-== دستۀ دوم شبهات ==
+=== اختلاف مسح و غسل در وضو ===
+در بحث اختلاف [[سنی]] و [[شیعه]] در کیفیت '''«[[وضو]] »'''، عزمیه در جمع‌بندی به این بیان می‌رسد؛ شیعه بر این باور است که آیه وضو دلالت بر وجوب مسح پا دارد و هیچ روایتی آن را تخصیص نزده است. همچنین وضوی  [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|رسول اکرم (صلی‌الله علیه وآله وسلم)]] و اصحاب و سایر مسلمانان تا زمان [[خلیفه سوم]] به همین صورت بوده است.
+=== اذان ===
+[[عزمیه]] گفتن فقرۀ '''«حی علی خیر العمل»''' در '''«[[اذان]]»''' توسط شیعه را بدون اشکال می‌دانند؛ زیرا به نظرشان از نظر تاریخی در زمان [[خلیفه دوم|خلیفۀ دوم]] این فقره عوض شده است  و شیعه عمل به سنت‌های [[صحابه]] را برخود [[واجب]] نمی‌داند. همچنین گفتن فقره '''«اشهد ان علیا ولی الله»''' تشریع و [[بدعت]] نیست؛ چرا که جزو مستحبی است و در مقابل  لعن به [[علی بن ابی طالب|حضرت علی (علیه‌السلام)]] به وجود آمد.
 == جستارهای وابسته ==
-* [[عزمیه]]
+* [[غدیر]]
+* [[طریقت عزمیه]]
+* [[مذهب شیعه]]
+* [[عزمیه و سلفیت]]
+* [[اهل سنت و جماعت]]
 == پانویس ==
@@ خط ۲۱: / خط ۷۲: @@
 == منابع ==
-* ر. ک: کتاب ''جریان‌های معاصر تصوف در مصر طریقت عزمیه'' نوشتۀ حمید ساجدیان.
+*ساجدیان، حمید، ''جریان‌های معاصر تصوف در مصر طریقت عزمیه''، مکث اندیشه، چاپ اول، 1399 ش.
+[[رده:مقاله‌ها]]