شب برات: تفاوت میان نسخه‌ها
(←منابع) |
|||
| (۳۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:مراسم شب برات.jpg|بی‌قاب|چپ]] | |||
''' | '''شب برات''' یا شب برائَت، شب [[15 شعبان|پانزدهم شعبان]] و به قولی چهاردهم [[ماه شعبان]] است. بسیاری از [[اهل‌سنت]] به خصوص فرقه‌های [[صوفیه]] در [[جهان اسلام|کشورهای اسلامی]] از شب نیمهٔ [[ماه شعبان]]<ref>شعبان هشتمین ماه در گاه‌شماری هجری قمری است. ماه‌های رجب، شعبان و رمضان در میان مسلمانان اهمیت زیادی دارند. سال تولد امام دوازدهم شیعیان را در نیمهٔ شعبان سال ۲۵۵ یا ۲۵۶ هجری نقل کرده‌اند علت اختلاف شاید این بوده‌است که در سابق، تاریخ را با حروف ابجد می‌نوشتند و دربارهٔ سال تولد حجت بن حسن بین واژه‌های «نور» و «نهر» اختلاف است که این اختلاف ناشی از رسم‌الخط ناقلین می‌باشد.</ref> به‌عنوان '''شب برات''' یاد می‌کنند و در این شب به راز و نیاز و [[عبادت]] می‌پردازند. در عقیدۀ آنها شب [[نیمه شعبان|نیمهٔ شعبان]] از شب‌های پرفضیلت است که در آن [[دعا]] اجابت می‌شود. آیین شب برات در [[کشورهای اسلامی]] از جمله [[هندوستان]] گرامی داشته می‌شود. | ||
برگزاری مراسم [[نیمه شعبان|نیمهٔ شعبان]] مختص یک منطقهٔ جغرافیایی خاص مثل [[ایران]] نیست و این مراسم به اشکال فراوان در مناطق مختلف دنیا برگزار می‌شود، گرچه به تناسب فرهنگ‌ها شیوهٔ برگزاری مراسم نیمهٔ شعبان در مناطق مختلف با یکدیگر متفاوت است. | برگزاری مراسم [[نیمه شعبان|نیمهٔ شعبان]] مختص یک منطقهٔ جغرافیایی خاص مثل [[ایران]] نیست و این مراسم به اشکال فراوان در مناطق مختلف دنیا برگزار می‌شود، گرچه به تناسب فرهنگ‌ها شیوهٔ برگزاری مراسم [[نیمه شعبان|نیمهٔ شعبان]] در مناطق مختلف با یکدیگر متفاوت است. | ||
== کردستان و شب برات == | == کردستان و شب برات == | ||
در پاره ای از نواحی کردستان، در این شب، در مسجدها و تکیه‌ها و خانقاه‌ها و منازل، | در پاره ای از نواحی کردستان، در این شب، در مسجدها و تکیه‌ها و خانقاه‌ها و منازل، دعا و [[نماز]] مخصوص (به جماعت و غیر جماعت) خوانده می‌شود؛ و عقیده بر این است که در شب برات، روزیِ بندگان از نو تقسیم خواهد شد و دعا برای افزایش روزی مستجاب است و هرکس آن شب سیر نخورد، در طول سال سیر نخواهد شد؛ ازاینرو همه خانواده ها، غذای مخصوص (پلو خورشت، کشمش پلو، رشته پلو و نظایر آن) تهیه می‌کنند، و فقیران را نیز در تهیه آن یاری می‌دهند، و به این کار «کاسه جشن» می‌گویند. | ||
== | == شب برات در خراسان رضوی و شمالی و جنوبی == | ||
[[پرونده:شب برات 3.jpg|بی‌قاب|راست]] | |||
در [[خراسان]] در شب پانزدهم [[نیمه شعبان]] به پشت بام رفته و در مهتاب _اگر شب مهتابی باشد_ ایستاده و به سایه خود نگاه می‌کنند و سرنوشت خود و اقوام خود را در آن سال پیش‌بینی می‌کنند. | |||
در [[خراسان رضوی]]، [[مشهد مقدس|مشهد]] و اطراف آن، چراغ برات در گذشته‌ها در سه روز، خاموش نمی‌شد و اکنون هم در شب‌ها آنها، که برات را می‌شناسند، چراغشان خاموش نمی‌شود. هنوز هم فانوس‌های قدیمی خاطر شب‌های برات را به یاد دارند و خیلی وقت‌ها هم همین فانوس‌ها در شب‌های برات دوباره به یاد صاحبانشان می‌افتند و تاریکی شب را نور می‌دهند و یاد و خاطره رفتگان را گرامی می‌دارند. | |||
شهرستان شیروان از توابع استان [[خراسان شمالی]] است که مردم آن در این ایام معتقدند درهای روزی و رحمت خداوند در سه روز منتهی به نیمه شعبان بر روی بندگان گشوده می‌شود. مردم معتقدند در این شب‌ها باید چراغ منازل روشن باشد چراکه روشن بودن منزل در این شب‌ها برای آنها در طول سال روشنی می‌آورد. افرادی که [[نذر]] دارند هم سعی کرده نذر خود را در این چند روز که ثواب بیشتری دارد ادا کنند. | |||
برافروختن شمع و پخش شیرینی از جمله سنت‌های آیین چراغ برات است. | |||
در کاشمر در آخرین ساعات ۱۴ شعبان بعد از نماز مغرب و عشا نیز هر فرد به تعداد آرزوهای پاک و خالصانه‌اش ترکه‌ای از درختی پاک‌سرشت (انار و انگور) مهیا می‌کرد و در چهار گوشه پشت بام خانه‌اش نصب می‌کرد. بر انتهای هر ترکه تکه‌ای پنبه یا پارچه‌ای پاک به نیت آرزوی مورد نظر وصل می‌شد. فرد به تنهایی یا در حضور خانواده نیت و آرزویش را بعد از حمد و ثنای خدا مطرح می‌کرد. البته این رسم چند دهه است که به صورت جمعی برگزار نمی‌شود و فردی شده است. در بشرویه از توابع استان [[خراسان جنوبی]] در ایام برات در شب‌ها نانی به نام سیروکی طبخ می‌شود .همچنین در این شب‌ها در قدیم رسم بود که بچه‌های کوچک دسته جمعی به در خانه همسایه‌ها رفته و شعری را به لهجه محلی دسته جمعی می‌خواندند و صاحبخانه به فراخور حالش، آجیل، شیرینی به آنها می‌داد. | |||
[[پرونده:شب نیمه شعبان.jpg|بی‌قاب|چپ]] | |||
== شب برات در دیگر | == هند و شب برات == | ||
همچنین در نقاط مختلف [[هندوستان|شبه قاره هند]] مراسم گوناگونی برپا می‌شود که زیارت اهل قبور، تلاوت [[قرآن]] و اطعام و [[صدقه]] به مساکین برای آمرزش مردگان از آن جمله است به استناد یک روایت، پیامبر در '''«شب برات»''' به قبرستان مدینه رفتند و برای مردگان از خدا آمرزش خواستند<ref>شرفعلی تهانوی؛ ''اسلامی بهشتی زیور''، ج۴، ص۴۴۱، لاهور.</ref>. | |||
پختن نوعی حلوا و شیرینی مخصوص و خیرات کردن آن، از دیگر مراسم این شب است. در این باره اشاره و تأکید [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)| حضرت محمد (صلّی‌اللّه علیه وآله وسلم)]] به عزاداری برای [[حمزه سیدالشهدا|حمزه]] پس از شهادت وی در [[غزوه احد]]، موجب شده است تا مسلمانان [[هند]] برای یاد کردن وی در شب برات توجه و تقدم ویژه‌ای قائل شوند. سوزاندن عود و روشن کردن شمع، دادن هدایا به‌ویژه اسباب و آلات آتش‌بازی به کودکان از دیگر آیین‌های '''«شب برات»''' است<ref>احمد دهلوی، ''فرهنگ آصفیه''، ذیل «شب برات»، لاهور ۱۹۸۶.</ref>. | |||
از | == دیدگاه علمای اهل‌سنت == | ||
علمای [[اهل‌سنت]] برخی از این اعمال را [[بدعت]] و اتلاف بیهوده مال و کار حرام اعلام و آن را نهی کرده‌اند. | |||
برخی نیز رد پای سنن هندویی مانند عیدهای دیوالی و ماهاشیوراتری را در پاره ای از این مراسم، از جمله روشن کردن شمع در برابر خانه‌ها، دیده‌اند. | |||
== شب برات در دیگر نقاط == | |||
و افغانستان | از دیگر سرزمین‌هایی که مراسم مختلف شب برات، از جمله چراغانی، در آنها برگزار می‌شده، [[عراق]]، [[دمشق]]، [[مکه]] و [[مصر]]<ref>جلال‌الدین محمدبن محمد مولوی، کلیات شمس، ج۷، ص۴۴۶، یا، دیوان کبیر، چاپ بدیع الزمان فروزانفر، تهران ۱۳۵۵ ش.</ref> است. و در روزگار ما نیز اجرای این مراسم در مصر | ||
و [[افغانستان]] | |||
ادامه دارد. | ادامه دارد. | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
* [[15 شعبان]] | |||
* [[نیمه شعبان]] | * [[نیمه شعبان]] | ||
* [[جهان اسلام]] | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۳۴: | خط ۴۱: | ||
== منابع == | == منابع == | ||
* علی رواقی؛ ''شب چک''، ج۱، ص۲۱۴ـ۲۱۵، در نامه مینوی؛ چاپ حبیب یغمائی و ایرج افشار، تهران ۱۳۵۰ ش. | |||
* هندوشاه بن سنجر؛ ''تجارب السّلف''، ج۱، ص۱۸۹ـ۱۹۰؛ چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۵۷ ش. | |||
* ابن کثیر، ''البدایة والنهایه''، ج۱۴، ص۲۴۷؛ چاپ احمد ابوملحم (و دیگران)، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷. | |||
* ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه (''رحلة ابن بطوطه'')، ج۱، ص۱۷۳؛ ترجمه محمدعلی موحد، تهران ۱۳۶۱ ش. | |||
* احمد بن علی مقریزی، ''المواعظ والاعتبار بذکر الخطط والآثار''، ج۱، ص۴۶۵ـ۴۶۶؛ قاهره. | |||
* محمود شلتوت، ''مِن توجیهات الاسلام''، ج۱، ص۴۳۸؛ قاهره. | |||
[[رده:مفاهیم و اصطلاحات]] | |||
[[رده:مفاهیم و اصطلاحات اسلامی]] | |||
[[رده: | |||
[[رده:مناسبت‌های اسلامی]] | [[رده:مناسبت‌های اسلامی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۴۰
شب برات یا شب برائَت، شب پانزدهم شعبان و به قولی چهاردهم ماه شعبان است. بسیاری از اهل‌سنت به خصوص فرقه‌های صوفیه در کشورهای اسلامی از شب نیمهٔ ماه شعبان[۱] به‌عنوان شب برات یاد می‌کنند و در این شب به راز و نیاز و عبادت می‌پردازند. در عقیدۀ آنها شب نیمهٔ شعبان از شب‌های پرفضیلت است که در آن دعا اجابت می‌شود. آیین شب برات در کشورهای اسلامی از جمله هندوستان گرامی داشته می‌شود.
برگزاری مراسم نیمهٔ شعبان مختص یک منطقهٔ جغرافیایی خاص مثل ایران نیست و این مراسم به اشکال فراوان در مناطق مختلف دنیا برگزار می‌شود، گرچه به تناسب فرهنگ‌ها شیوهٔ برگزاری مراسم نیمهٔ شعبان در مناطق مختلف با یکدیگر متفاوت است.
کردستان و شب برات
در پاره ای از نواحی کردستان، در این شب، در مسجدها و تکیه‌ها و خانقاه‌ها و منازل، دعا و نماز مخصوص (به جماعت و غیر جماعت) خوانده می‌شود؛ و عقیده بر این است که در شب برات، روزیِ بندگان از نو تقسیم خواهد شد و دعا برای افزایش روزی مستجاب است و هرکس آن شب سیر نخورد، در طول سال سیر نخواهد شد؛ ازاینرو همه خانواده ها، غذای مخصوص (پلو خورشت، کشمش پلو، رشته پلو و نظایر آن) تهیه می‌کنند، و فقیران را نیز در تهیه آن یاری می‌دهند، و به این کار «کاسه جشن» می‌گویند.
شب برات در خراسان رضوی و شمالی و جنوبی
در خراسان در شب پانزدهم نیمه شعبان به پشت بام رفته و در مهتاب _اگر شب مهتابی باشد_ ایستاده و به سایه خود نگاه می‌کنند و سرنوشت خود و اقوام خود را در آن سال پیش‌بینی می‌کنند. در خراسان رضوی، مشهد و اطراف آن، چراغ برات در گذشته‌ها در سه روز، خاموش نمی‌شد و اکنون هم در شب‌ها آنها، که برات را می‌شناسند، چراغشان خاموش نمی‌شود. هنوز هم فانوس‌های قدیمی خاطر شب‌های برات را به یاد دارند و خیلی وقت‌ها هم همین فانوس‌ها در شب‌های برات دوباره به یاد صاحبانشان می‌افتند و تاریکی شب را نور می‌دهند و یاد و خاطره رفتگان را گرامی می‌دارند.
شهرستان شیروان از توابع استان خراسان شمالی است که مردم آن در این ایام معتقدند درهای روزی و رحمت خداوند در سه روز منتهی به نیمه شعبان بر روی بندگان گشوده می‌شود. مردم معتقدند در این شب‌ها باید چراغ منازل روشن باشد چراکه روشن بودن منزل در این شب‌ها برای آنها در طول سال روشنی می‌آورد. افرادی که نذر دارند هم سعی کرده نذر خود را در این چند روز که ثواب بیشتری دارد ادا کنند.
برافروختن شمع و پخش شیرینی از جمله سنت‌های آیین چراغ برات است.
در کاشمر در آخرین ساعات ۱۴ شعبان بعد از نماز مغرب و عشا نیز هر فرد به تعداد آرزوهای پاک و خالصانه‌اش ترکه‌ای از درختی پاک‌سرشت (انار و انگور) مهیا می‌کرد و در چهار گوشه پشت بام خانه‌اش نصب می‌کرد. بر انتهای هر ترکه تکه‌ای پنبه یا پارچه‌ای پاک به نیت آرزوی مورد نظر وصل می‌شد. فرد به تنهایی یا در حضور خانواده نیت و آرزویش را بعد از حمد و ثنای خدا مطرح می‌کرد. البته این رسم چند دهه است که به صورت جمعی برگزار نمی‌شود و فردی شده است. در بشرویه از توابع استان خراسان جنوبی در ایام برات در شب‌ها نانی به نام سیروکی طبخ می‌شود .همچنین در این شب‌ها در قدیم رسم بود که بچه‌های کوچک دسته جمعی به در خانه همسایه‌ها رفته و شعری را به لهجه محلی دسته جمعی می‌خواندند و صاحبخانه به فراخور حالش، آجیل، شیرینی به آنها می‌داد.
هند و شب برات
همچنین در نقاط مختلف شبه قاره هند مراسم گوناگونی برپا می‌شود که زیارت اهل قبور، تلاوت قرآن و اطعام و صدقه به مساکین برای آمرزش مردگان از آن جمله است به استناد یک روایت، پیامبر در «شب برات» به قبرستان مدینه رفتند و برای مردگان از خدا آمرزش خواستند[۲]. پختن نوعی حلوا و شیرینی مخصوص و خیرات کردن آن، از دیگر مراسم این شب است. در این باره اشاره و تأکید حضرت محمد (صلّی‌اللّه علیه وآله وسلم) به عزاداری برای حمزه پس از شهادت وی در غزوه احد، موجب شده است تا مسلمانان هند برای یاد کردن وی در شب برات توجه و تقدم ویژه‌ای قائل شوند. سوزاندن عود و روشن کردن شمع، دادن هدایا به‌ویژه اسباب و آلات آتش‌بازی به کودکان از دیگر آیین‌های «شب برات» است[۳].
دیدگاه علمای اهل‌سنت
علمای اهل‌سنت برخی از این اعمال را بدعت و اتلاف بیهوده مال و کار حرام اعلام و آن را نهی کرده‌اند. برخی نیز رد پای سنن هندویی مانند عیدهای دیوالی و ماهاشیوراتری را در پاره ای از این مراسم، از جمله روشن کردن شمع در برابر خانه‌ها، دیده‌اند.
شب برات در دیگر نقاط
از دیگر سرزمین‌هایی که مراسم مختلف شب برات، از جمله چراغانی، در آنها برگزار می‌شده، عراق، دمشق، مکه و مصر[۴] است. و در روزگار ما نیز اجرای این مراسم در مصر و افغانستان ادامه دارد.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ شعبان هشتمین ماه در گاه‌شماری هجری قمری است. ماه‌های رجب، شعبان و رمضان در میان مسلمانان اهمیت زیادی دارند. سال تولد امام دوازدهم شیعیان را در نیمهٔ شعبان سال ۲۵۵ یا ۲۵۶ هجری نقل کرده‌اند علت اختلاف شاید این بوده‌است که در سابق، تاریخ را با حروف ابجد می‌نوشتند و دربارهٔ سال تولد حجت بن حسن بین واژه‌های «نور» و «نهر» اختلاف است که این اختلاف ناشی از رسم‌الخط ناقلین می‌باشد.
- ↑ شرفعلی تهانوی؛ اسلامی بهشتی زیور، ج۴، ص۴۴۱، لاهور.
- ↑ احمد دهلوی، فرهنگ آصفیه، ذیل «شب برات»، لاهور ۱۹۸۶.
- ↑ جلال‌الدین محمدبن محمد مولوی، کلیات شمس، ج۷، ص۴۴۶، یا، دیوان کبیر، چاپ بدیع الزمان فروزانفر، تهران ۱۳۵۵ ش.
منابع
- علی رواقی؛ شب چک، ج۱، ص۲۱۴ـ۲۱۵، در نامه مینوی؛ چاپ حبیب یغمائی و ایرج افشار، تهران ۱۳۵۰ ش.
- هندوشاه بن سنجر؛ تجارب السّلف، ج۱، ص۱۸۹ـ۱۹۰؛ چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۵۷ ش.
- ابن کثیر، البدایة والنهایه، ج۱۴، ص۲۴۷؛ چاپ احمد ابوملحم (و دیگران)، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
- ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه (رحلة ابن بطوطه)، ج۱، ص۱۷۳؛ ترجمه محمدعلی موحد، تهران ۱۳۶۱ ش.
- احمد بن علی مقریزی، المواعظ والاعتبار بذکر الخطط والآثار، ج۱، ص۴۶۵ـ۴۶۶؛ قاهره.
- محمود شلتوت، مِن توجیهات الاسلام، ج۱، ص۴۳۸؛ قاهره.