سازمان آزادی بخش فلسطین

سازمان آزادی‌بخش فلسطین
نام حزب	مُنَظَّمَة التحریر الفلَسطینیة
مؤسس	احمد شقیری
رهبران	محمود عباس

سازمان آزادی‌بخش فلسطین که به‌اختصار ساف نامیده می‌شود از احزاب فلسطینی است که در سال ۱۹۶۴ میلادی تأسیس شده و در بیشتر کشورهای جهان به عنوان نماینده رسمی مردم فلسطین شناخته می‌شود. سازمان آزادی‌بخش فلسطین از سال ۱۹۷۴ در سازمان ملل نیز عضویت دارد. ساف و دولت اسرائیل در سال ۱۹۹۳ به‌طور متقابل یکدیگر را به رسمیت شناخته‌اند.

زمینه‌های پیدایش

ساف که مخفف سازمان آزادی‌بخش فلسطین می‌باشد، در سال ۱۹۶۴ بوسیله سران عرب در کنفرانس اتحادیه عرب بوجود آمد. یک‌سال قبل سران کشورهای نامبرده در چنین کنفرانسی تصمیم گرفتند تا گروهی را که نماینده تمام مردم فلسطین باشد و تحت نظارت رسمی اعراب فعالیت نماید، بوجود آورند. اعراب که ترس داشتند با ناکامی بین‌المللی مواجهه گردند و از صحنه بازی خاورمیانه خارج شوند، به فکر بسط و توسعه نفوذ سیاسی خود بر گروه‌های فلسطینی افتادند تا از این روی‌کرد به دو هدف عمده دست یابند:

1. بازیگری در پشت صحنه نبرد خاورمیانه که کنترل پیشروی و عقب‌نشینی گروه تحت نظارت را همیشه در دست داشته باشند، و در مواقع مناسب بهره‌برداری که تأمین کننده منافع نوعی آنها باشد از آن صورت گیرد.
2. رهایی همیشگی از پدید آمدن حزب و گروه مستقل فلسطینی که با منافع و خواسته‌های سران عرب هم‌خوانی یا تضاد داشته باشد و در شرایط خاص سران را تحت فشار قرار دهد، یا آنان را به دنبال سیاست‌های خودش خواسته و ناخواسته بکشد.

رهبری ساف را طی سال‌های ۱۹۶۴ تا ۱۹۶۹ احمد شقیری و یحیی عوده به عهده داشتند. از سال ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۴ مرحله دیگری در تاریخ «ساف» بچشم می‌خورد که در آن نخبگان فلسطینی پس از شکست ارتش‌های عربی در سال‌های ۱۹۴۸ و ۱۹۵۶ و ۱۹۶۷ از رژیم اسرائیل، عزم استقلال کردند و رهبری ساف را نپذیرفتند. حتی بر گفتگوهای جمال عبدالناصر و وزیر خارجه آمریکا انتقاد کردند و از چنین رفتاری نسبت به سرنوشت خودشان بشدت ابراز ناراحتی کردند.

آن زمان سیاست جدید اعراب این بود که بهر قیمتی شده خواسته‌های خود را که ناشی از راضی کردن غرب است، بر فلسطینیان تحمیل کنند. در این میان که ساف به استقلال نسبی دست پیدا کرده بود در سازمان ملل در سال ۱۹۷۴ شناسایی شد و به‌عنوان ناظر در سازمان ملل متحد پذیرفته شد. این رسمیت بین‌المللی به ساف وجهه و اعتباری خاص بخشید که مشارکت فعال نخبه‌گان فلسطینی و شناسایی رسمی از جانب دیگر کشورها را در پی داشت. از آن پس «ساف» سفیران و کارداران و دیپلمات‌هایی به کشورهای دیگر فرستاد و بر روابط دیپلماتیک خود عمق و وسعت قابل توجهی بخشید. سران عرب نیز در اکتبر ۱۹۷۴ تنها «ساف» را نماینده قانونی و مشروع مردم فلسطین به رسمیت شناختند و اختیار تأسیس حاکمیت فلسطین را به او واگذار کردند. یک‌ماه بعد یاسر عرفات در نوامبر ۱۹۷۴ بعنوان نماینده مردم فلسطین در مجمع عمومی سازمان ملل سخنرانی کرد. وی که در یک دست تفنگ و در دست دیگر شاخه زیتون را گرفته بود از حاضرین خواست که شاخه زیتون که سمبل صلح می‌باشد، بر زمین نیفتد. این نقش ویژه «ساف» و اهمیت بین‌المللی وی مرهون تلاش‌های استقلال‌طلبانه گروه‌های فلسطینی بود که بعدها به دست فراموشی سپرده شد.

ساف تحت نظارت تنها فتح

از سال‌های ۱۹۴۷ تا ۱۹۸۸ گروه فتح به فکر تسلط کامل بر ساف برآمده علی‌رغم مشارکت فعال کلیه گروه‌های فلسطینی؛ فتح با توجه به امکانات مالی و نظامی و منابع انسانی که در اختیار رهبر آن قرار داشت «ساف» را در بینش سیاسی و رفتار معتدل خویش محصور کرد؛ و ریاست «ساف» را از آن خود نمود. با توجه به فشار صهیونیسم و صلح مصر با آن رژیم در ۱۹۷۸ معروف به کمپ دیوید از یک‌سو و درگیری جنبش امل لبنان و «ساف» از سوی دیگر سیطره فتح را بیش از گذشته بر «ساف» گسترش داد. «ساف» بیشتر به سیاست خارجی پرداخت و مسایل داخلی فلسطینی‌ها را به دست فراموشی سپرد.

ساختار تشکیلاتی ساف

«ساف» که از گروه‌های مستقل فلسطینی و افراد دیگر بوجود آمده بود، نمودار تشکیلاتی آن متناسب با سیاست‌های داخلی و خارجی خودش تنظیم شده‌است. «ساف» ۳ نهاد مهم و چندین نهاد دیگری نیمه مستقل و تابع را در خود جای داده‌است که هر یک نقش ویژه و کارکرد خاصی دارد:

1. امور سیاستگذاری و اجرای سیاست داخلی و خارجی فلسطین.
2. امور اجتماعی و مردمی فلسطین.
3. امور هنری و خدماتی فلسطین.

کمیته اجرایی ساف

این کمیته توسط احمد شقیری در سال ۱۹۶۴ شکل گرفت و مسؤولیت‌های زیر را عهده‌دار است:

1. نمایندگی ملت فلسطین؛
2. نظارت بر تشکیلات سازمان؛
3. صدور آیین‌نامه اجرایی؛
4. اجرای سیاست مالی و تنظیم بودجه.

شورای مرکزی ساف

این شورا در سال ۱۹۷۱ بوجود آمد. حلقه رهبری واسطه بین شورای ملی و کمیته اجرایی قرار دارد. این شورا هر سه ماه یک‌بار جلسه دارد. اعضای شرکت‌کننده کمیته اجرایی، رئیس شورای ملی، فرمانده ارتش و نماینده گروه‌های دیگری است که داخل «ساف» فعالیت می‌کنند.

ارتش آزادی‌بخش فلسطین

این ارتش تحت نظارت غیرمستقیم کشورهای عربی بانی «ساف» فعالیت می‌کند. واحدهای آن و درجه و سلسله مراتبش مانند ارتش‌های سوریه و عراق و مصر است. این ارتش شش هزار افسر و سرباز دارد که بخش اعظم آن در سوریه استقرار دارد. بودجه مالی آن را کشورهای عربی و سایر نهادهای فلسطینی تأمین می‌کند. پس از شکست اعراب در ۱۹۶۷ این ارتش کاملاً از هم گسیخته به نظر می‌رسد.

شورای ملی فلسطین (پارلمان ساف)

این شورا در حقیقت قوه مقننه «ساف» است که با ۴۵۰ نماینده بالاترین قدرت در ساف و مشرف بر سایر بخش‌های آن است. این شورا سیاست‌گذاری کلان و برنامه‌های ساف را تعیین می‌کند. تاکنون ۲۰ دوره اجلاس در کشورهای مختلف داشته و اکنون در داخل فلسطین و در دولت خودگردان، قرار دارد. تمام اعضای آن از سوی گروه‌های داخل «ساف» انتخاب می‌شوند. شورای مذکور یک رئیس و معاون و دبیر دارد که توسط خود نمایندگان انتخاب می‌گردند.

سایر نهادهای ساف

1. جمعیت هلال احمر فلسطین، که توسط چند پزشک آن مرز و بوم در سال ۱۹۶۸ تأسیس گردید.
2. اتحادیه کارگران فلسطینی، که در سال ۱۹۴۶ بنیان نهاده شد.
3. اتحادیه دانش‌آموزان و دانشجویان فلسطینی.
4. اتحادیه زنان فلسطینی، اینان در سال ۱۹۶۶ اعلام موجودیت کردند.
5. اتحادیه‌های نویسندگان فلسطینی، که در سال ۱۹۶۶ وابسته به ساف تأسیس شد.
6. مرکز مطالعات فلسطین، این مرکز در سال ۱۹۶۳ بوسیله نویسندگان در بیروت شکل گرفت.
7. مرکز برنامه‌ریزی فلسطین، که قبل از ۱۹۷۲ تأسیس گردید.
8. صندوق ملی فلسطین، که تأمین مالی ساف را عهده‌دار است و در سال ۱۹۶۴ بنیان‌گذاری شد.
9. دفتر اطلاعات و ارشاد ملی، در سال ۱۹۶۵ پایه‌گذاری شد و بعنوان ایستگاه رادیویی عمل می‌کند.

بررسی عملکرد ساف امروز ساف بزرگ‌ترین سازمان فلسطینی است که تمام مردم فلسطین و اکثریت احزاب آن را در خود جای داده‌است، اکنون ساف در قالب در قالب دولت خودگردان فلسطین با پرسنل و کادرهای خودش در سرزمین فلسطین استقرار یافته. انشعاب‌هایی نیز در این مجال و قبل از آن به‌لحاظ رویکرد سیاسی‌اش صورت گرفته که تا حدودی نیروی آن را تقلیل داده‌است. بهرحال به عنوان نماینده انحصاری مردم فلسطین در سازمان ملل حضور دارد و روابط دیپلماتیک با تمام کشورها برقرار نموده‌است. ساف نسبت به احزاب اسلامی بعنوان بازدارنده اصلی عمل می‌کند، چنانچه برخی معتقدند که: «در حقیقت ظهور دیرهنگام فعالگرایی اسلامی نشانه پایگاه قوی ناسیونالیسم غیر مذهبی سازمان آزادی‌بخش فلسطین بوده‌است.»

توافق‌نامه‌های امضا شده میان ساف و اسرائیل

گرچه پیمان اسلو شناخته‌شده ترین توافق میان ساف و رژیم صهیونیستی است اما از دهه نود قرن گذشته میلادی تا کنون توافق‌های متعدد سیاسی، امنیتی و اقتصادی دیگر نیز میان دو طرف امضا شده است.

نشست صلح مادرید در ۱۹۹۱

در 30 اکتبر ۱۹۹۱ نشستی در مادرید با نظارت آمریکا و شوروی سابق و با هدف صلح دائمی میان کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی برگزار شد و این اولین بار بود که نمایندگان فلسطینی و اسرائیلی رو در رو می‌نشستند. این نشست منجر به مذاکرات دوجانبه میان اسرائیل و کشورهای عربی شرکت‌کننده در آن سوریه، مصر، لبنان و هیأت مشترک اردنی-فلسطینی شد اما این مذاکرات شکست خورد. پس از نشست مادرید، مذاکرات میان هیأت اسرائیلی و هیأت مشترک اردنی-فلسطینی به واشنگتن منتقل و یازده دور مذاکره بدون نتیجه برگزار شد. با آغاز سال ۱۹۹۳ مذاکرات محرمانه میان هیأت ساف و رژیم صهیونیستی در اسلو با نظارت نروژ آغاز و توافقنامه اسلو امضا شد.

توافقنامه اسلو

در سپتامبر ۱۹۹۳ اسحاق رابین نخست‌وزیر وقت رژیم صهیونیستی و یاسر عرفات رئیس وقت کمیته اجرایی ساف پیمان اسلو را در واشنگتن امضا کردند.

بارزترین بندهای آن به شرح زیر است:

1. دو طرف به صورت متقابل یکدیگر را به رسمیت شناختند؛
2. اعلام اصول برای تحقق صلح و خروج تدریجی رژیم صهیونیستی از کرانه باختری و نوار غزه؛
3. تشکیل تشکیلات خودگردان با اختیارات محدود و بحث درباره مسایل باقی مانده طی حداکثر سه سال.

توافق یا پروتکل پاریس

توافق یا پروتکل پاریس در آویل ۱۹۹۴ میان ساف و رژیم صهیونیستی در پاریس امضا شد تا بخش اقتصادی توافقنامه اسلو باشد و روابط اقتصادی فلسطینی-اسرائیلی را سازماندهی می‌کرد .

توافق غزه-اریحا

توافقی که در می ۱۹۹۴ امضا شد واولین گام برای خروج اسرائیل از غزه و اریحا و تأسیس تشکیلات خودگردان به شمار می‌رفت.

توافق طابا (اسلوی دوم)

این توافق در ۲۸ سپتامبر ۱۹۹۶ میان فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها در شهر طابای مصر امضا شد. در این توافق که مربوط به مرحله دوم خروج رژیم اسرائیل از اراضی فلسطینی است، تل‌آویو تعهد داد از شش شهر عربی و ۴۰۰ روستا در آغاز ۱۹۹۶ خارج شود، ۸۲ عضو برای شورای قانونگذاری انتخاب و اسرای فلسطینی را آزاد کند.

پروتکل بازانتشار (الخلیل) در ۱۹۹۷

بر اساس این پروتکل که در ۱۵ ژانویه ۱۹۹۷ با هدف بازانتشار نیروهای صهیونیستی در شهر الخلیل امضا شد، الخلیل به دو منطقه تقسیم شد:

• الخلیل H۱: ۸۰ درصد از مساحت شهر راتشکیل می‌داد و تحت سیره فلسطینی‌ها بود.
• الخلیل H۲: ۲۰ درصد از مساحت شهر را شامل می‌شود و تحت تسلط امنیتی رژیم اسرائیل بود و اختیارات مدنی آن از آن تشکیلات خودگردان بود.

یادداشت تفاهم «وای ریور» (Wye River) اول

این یاداشت تفاهم در ۲۳ اکتبر ۱۹۹۸ در وای‌ریور واشنگتن و پس از مذاکرات هشت روزه میان عرفات و نیامین نتانیاهو نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی امضا شد. این یادداشت تعهد رژیم صهیونیستی از برخی مناطق در کرانه باختری، تدابیر امنیتی برای مقابله با تروریسم، تقویت روابط اقتصادی میان دو طرف و ازسرگیری مذاکرات نهایی را مطرح می‌کرد.

وای‌ریور دوم

این توافق بر اساس یادداشت تفاهم وای‌ریور اول در شرم‌الشیخ مصر و در ۴ سپتامبر ۱۹۹۹ میان دو طرف امضا شد. در این توافق برخی بندهای مربوط به وای‌ریور اول مانند بازانتشار، آزادی بازداشتی‌ها، گذرگاه امن، بندر غزه ، مقدمات امنیتی و غیره اصلاح یا تغییرداده شد. این توافق در ۱۵ نوامبر ۲۰۰۵ امضا شد و به عبور و مرور فلسطینی‌ها بویژه در نوار غزه با هدف بهبود وضعیت اقتصادی می‌پرداخت.

جستارهای وابسته

• جمال عبدالناصر
• یاسر عرفات
• پیمان اسلو

منابع

• برگرفته از سایت www.farsnews.ir
• برگرفته از سایت دانشجوsnn.ir
• برگرفته از سایت آشنایی با جنبش‌های فلسطینی - پیام آفتاب www.payam-aftab.co