محمد بن مسلم: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات | {{جعبه اطلاعات اصحاب اجماع | ||
| عنوان = محمد بن مسلم | | عنوان = محمد بن مسلم | ||
| تصویر = محمد بن مسلم | | تصویر = | ||
| نام = محمد بن | | نام = محمد بن مسلم | ||
| نام کامل = محمد بن مسلم ثقفی کوفی | |||
| تاریخ تولد = نیمه اول سده دوم هجری | | تاریخ تولد = نیمه اول سده دوم هجری | ||
| محل تولد = | | محل تولد = کوفه | ||
| | | تاریخ درگذشت = 150 ق | ||
| | | هم عصر امام = امام باقر و امام صادق و امام کاظم علیهم السلام | ||
| اساتید = {{فهرست جعبه افقی |ابو حمزه ثمالی|حمران بن اعین |زرارة بن اعین |محمد بن مسعود طائی }} | |||
| | | شاگردان = {{فهرست جعبه افقی |ابان بن عثمان احمر |برید بن معاویه عجلی |ثعلبه بن میمون |جمیل بن دراج |حریز بن عبدالله] |حماد بن عثمان|ابواسامه زید شحام |علاء بن رزین قلاء |علی بن رئاب |عمر بن اُذینه }} | ||
| شاگردان | | آثار = الأربعمائة مسألة فی أبواب الحلال و الحرام | ||
}} | |||
'''محمد بن مسلم ثقفی کوفی''' از اصحاب امام [[محمد بن علی (باقر العلوم)|محمد باقر]] و امام [[جعفر بن محمد (صادق)|جعفر صادق]] و نیز امام کاظم (علیهم السلام) و از [[اصحاب اجماع]] محسوب می‌شود. | |||
}} | |||
'''محمد بن مسلم ثقفی کوفی''' از اصحاب امام [[محمد بن علی (باقر العلوم)|محمد باقر]] و امام [[جعفر بن محمد ( | |||
==زندگی‌نامه== | |||
محمد بن مسلم بن رباح (ریاح) ثقفی، در [[کوفه]] متولد شد و به همین دلیل او را «کوفی» می‌گویند<ref>نجاشی، رجال، ص۳۲۳.</ref>، کنیه‌اش ابوجعفر و از موالی قبیله ثقیف است. | محمد بن مسلم بن رباح (ریاح) ثقفی، در [[کوفه]] متولد شد و به همین دلیل او را «کوفی» می‌گویند<ref>نجاشی، رجال، ص۳۲۳.</ref>، کنیه‌اش ابوجعفر و از موالی قبیله ثقیف است. | ||
اصالت وی به [[طائف]] برمی‌گشت. در اواخر سده نخست و نیمه اول سده دوم هجری می‌زیست. خود می‌گوید سی هزار حدیث از محمد باقر و شانزده هزار حدیث از جعفر صادق شنیده است و جزو | اصالت وی به [[طائف]] برمی‌گشت. در اواخر سده نخست و نیمه اول سده دوم هجری می‌زیست. خود می‌گوید سی هزار حدیث از محمد باقر و شانزده هزار حدیث از جعفر صادق شنیده است و جزو فقیه‌ترین اصحاب [[ائمه]] در زمان خود بوده‌است. محمد بن مسلم که به خاطر زهدش هم معروف بوده، شغل اصلی وی آسیابانی بوده و در کوفه به کار قضا مشغول بوده است<ref> جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم‌السلام، 315.</ref>. | ||
وی جثه‌ای کوچک داشت، ولی از کثرت علم سوال‌های بسیار سختی داشت. <ref>صدوق، الفقیه ص 60.</ref>در منابع رجالی، القاب زیادی به او نسبت داده شده است؛ اوقص، اَعور، حدّاج، قصیر، طحّان، سمّان، طائفی و ثقفی از این جمله‌اند<ref>طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۳۸۳.</ref>، | وی جثه‌ای کوچک داشت، ولی از کثرت علم سوال‌های بسیار سختی داشت. <ref>صدوق، الفقیه ص 60.</ref>در منابع رجالی، القاب زیادی به او نسبت داده شده است؛ اوقص، اَعور، حدّاج، قصیر، طحّان، سمّان، طائفی و ثقفی از این جمله‌اند<ref>طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۳۸۳.</ref>، وی همچنین مرجع خاص و عام کوفیان بود<ref>نک: رجال الکشى، ص146؛ الاختصاص، ص203 و 204؛ بحارالانوار، ج47،ص410 و 411.</ref>. | ||
== جایگاه علمی == | == جایگاه علمی== | ||
محمد بن مسلم به مدت چهار سال در [[مدینه]] و در محضر امام باقر به کسب دانش و حدیث مشغول بود<ref>مفید، الاختصاص، ص۲۰۳.</ref>. بنابر نقلی، امام | محمد بن مسلم به مدت چهار سال در [[مدینه]] و در محضر امام باقر (علیه‌السلام) به کسب دانش و حدیث مشغول بود<ref>مفید، الاختصاص، ص۲۰۳.</ref>. بنابر نقلی، امام صادق (علیه‌السلام)، محمد بن مسلم را از جمله کسانی ذکر می‌کند که امین امام باقر (علیه‌السلام) در احکام دین و نیز محافظ دین الهی و زنده نگاه‌دارنده مکتب [[تشیع]] هستند<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۷، ص۲۵۴.</ref>. به همین سبب، امام ششم در زمان حیات خود برخی را که به ایشان دسترسی نداشتند به محمد بن مسلم ارجاع می‌دادند<ref>طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۳۸۳.</ref>. | ||
علاوه بر این، در تبیین جایگاه علمی او گفته شده که «ما کان أحَدٌ مِنَ الشیعَةِ اَفْقهُ مِنْ محمد بن مسلم؛ هیچ یک از شیعه، فقیه‌تر از محمد بن مسلم نیست»<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۴۷، ص۳۹۴.</ref>. مطابق با گزارش‌های تاریخی، [[مرجعیت]] علمی محمد بن مسلم به اندازه‌ای بود که بزرگان [[اهل سنت]] مانند [[ابوحنیفه]] نیز برای حل مسایل علمی به او رجوع کرده و نظر او را حجت می‌دانستند<ref>طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۳۸۶.</ref>. | علاوه بر این، در تبیین جایگاه علمی او گفته شده که «ما کان أحَدٌ مِنَ الشیعَةِ اَفْقهُ مِنْ محمد بن مسلم؛ هیچ یک از شیعه، فقیه‌تر از محمد بن مسلم نیست»<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۴۷، ص۳۹۴.</ref>. مطابق با گزارش‌های تاریخی، [[مرجعیت]] علمی محمد بن مسلم به اندازه‌ای بود که بزرگان [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] مانند [[ابوحنیفه]] نیز برای حل مسایل علمی به او رجوع کرده و نظر او را حجت می‌دانستند<ref>طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۳۸۶.</ref>. | ||
== از منظر رجالیون == | ==از منظر رجالیون== | ||
عالمان رجالی شیعه، محمد بن مسلم را از اصحاب اجماع برشمرده‌اند<ref>طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۵۰۷.</ref>. [[نجاشی]] در کتاب رجال خود محمد بن مسلم را از موجه‌ترین اصحاب و موثق‌ترین افراد و فقیهی پرهیزگار معرفی می‌کند<ref>نجاشی، رجال، ص۳۲۶-۳۲۵.</ref>. | عالمان رجالی شیعه، محمد بن مسلم را از اصحاب اجماع برشمرده‌اند<ref>طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۵۰۷.</ref>. [[نجاشی]] در کتاب رجال خود محمد بن مسلم را از موجه‌ترین اصحاب و موثق‌ترین افراد و فقیهی پرهیزگار معرفی می‌کند<ref>نجاشی، رجال، ص۳۲۶-۳۲۵.</ref>. | ||
[[شیخ طوسی]] وی را یکبار در اصحاب امام باقر و یکبار در اصحاب امام صادق و بار دیگر در اصحاب [[موسی بن جعفر (کاظم)]] برمی‌شمارد. برقی او را از اصحاب امام صادق می‌داند که اهل سنت نیز از او روایت کرده‌اند. | [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] وی را یکبار در اصحاب امام باقر (علیه‌السلام) و یکبار در اصحاب امام صادق (علیه‌السلام) و بار دیگر در اصحاب [[موسی بن جعفر (کاظم)]] (علیه‌السلام) برمی‌شمارد. برقی او را از اصحاب امام صادق (علیه‌السلام) می‌داند که اهل سنت نیز از او روایت کرده‌اند. | ||
«وَ هُوَ مِمَّنِ اجْتَمَعَتِ الْعِصابَةُ عَلی تَصْحیح ما یصِحُّ عَنْهُ وَ عَلی تَصْدیقِهِ وَ الاِنْقِیاد لَهُ بِالْفِقْهِ<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۱۸۴.</ref>.» | «وَ هُوَ مِمَّنِ اجْتَمَعَتِ الْعِصابَةُ عَلی تَصْحیح ما یصِحُّ عَنْهُ وَ عَلی تَصْدیقِهِ وَ الاِنْقِیاد لَهُ بِالْفِقْهِ<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۱۸۴.</ref>.» | ||
شیخ مفید محمد بن مسلم را از سرسلسله فقهایی می‌داند که شیعه، [[حلال]] و [[حرام]] و دیگر احکام را از آنان گرفته و هیچ کس ایرادی به شخصیت وی ندارد<ref>طوسی، الرجال، ص۱۴۴و ۲۹۴ و ۳۴۲.</ref>. | شیخ مفید محمد بن مسلم را از سرسلسله فقهایی می‌داند که شیعه، [[حلال]] و [[حرام]] و دیگر احکام را از آنان گرفته و هیچ کس ایرادی به شخصیت وی ندارد<ref>طوسی، الرجال، ص۱۴۴و ۲۹۴ و ۳۴۲.</ref>. | ||
== ارجاع دیگران به | ==فضائل محمد بن مسلم== | ||
عبدالله بن | ===ارجاع دیگران به وی از طرف امام معصوم=== | ||
عبدالله بن ابی یعفور می‌گوید: به امام صادق (علیه‌السلام) گفتم: چون همیشه توفیق دیدار شما نصیبم نمی‌شود و گاه پاسخی برای سؤال شیعیان ندارم، چه کنم؟ فرمود: چرا از محمدبن مسلم نمی‌پرسی؟ او روایات فراوانی از پدرم شنیده و نزد وی وجیه و پسندیده بوده است فما یمنعک من محمد بن مسلم الثقفی فإنه قدسمع من أبی وکان عنده مرضیا وجیها. <ref>همان، ص145؛ همان، ص201 و 202؛ همان، ج46، ص328؛ خلاصة الاقوال، ص73؛ قاموس الرجال، ج8، ص380</ref> | |||
== محمد بن مسلم مرجِع بزرگان اهل سنت == | ===ارادت خاص به اهل بیت=== | ||
بسیار اتفاق | [[محمد بن عمر کشی|کشّی]] با واسطه از [[زرارة بن اعین]] نقل می‌کند که او گفت: ابوکریبه ـ از راویان شیعی ـ و محمد بن مسلم ثقفی در طی یک رخداد، برای ادای شهادت، نزد قاضی کوفه - شریک بن عبدالله نخعی - حضور یافتند و شهادت دادند. قاضی به آنان گفت: شما از جعفریان و فاطمیان هستید، چگونه شهادت شما را قبول کنم؟ آن دو شروع به گریستن کردند و قاضی گفت: چرا گریه می‌کنید؟ آنها گفتند: تو ما را به انسان بزرگ و مطهری نسبت دادی که شاید ما لایق چنین انتسابی نباشیم. قاضی گفت: اگر در میان جامعه مردانی باشند، باید همانند شما باشند. سپس رو به منشی خود کرد و گفت: این بار شهادت آنان را بپذیر <ref>رواه الکشى - رحمه الله - فی رجاله ص 108 ونقله المجلسى - رحمه الله - فی البحار ج 11 ص 224 من الاختصاص.</ref> | ||
===مرجِع بزرگان اهل سنت=== | |||
بسیار اتفاق می‌افتاد که پیشوایان عامه نیز از دانش این فقیه پاک‌سرشت استفاده می‌کردند<ref>. نک: رجال الکشى، ص146؛ الاختصاص، ص203 و 204؛ بحارالانوار، ج47،ص410 و 411</ref>. | |||
محمد بن مسلم خود گوید: | محمد بن مسلم خود گوید: | ||
در | در یکی از شبها در پشت بام منزل خود استراحت می‌کردم که کسی در زد، گفتم: کیستی و به چه کار آمده‌ای؟ | ||
گفت: | گفت: خدای تو را رحمت کند کنیزک تو هستم! به کنار بام آمدم و سرکشیدم زنی را دیدم، چون مرا دید گفت: نوعروس من در موقع زایمان از دنیا رفته فرزندش در شکم او زنده است دستور شرع چیست؟ گفتم: نظیر این مسأله را از امام باقر (علیه‌السلام) پرسیدند، حضرت فرمود: شکم مرده را بشکافند و فرزند را بیرون آرند، شما نیز چنین کنید. پس از آن گفتم: من مردی هستم که در زاویه خمول و اختفا به سر می‌برم چه کسی تو را به من راهنمایی کرد؟ | ||
زن گفت: نزد ابوحنیفه ـ که صاحب | زن گفت: نزد ابوحنیفه ـ که صاحب رأی و قیاس است ـ برای پرسیدن حکم این مسأله رفتم، اظهار بی‌اطلاعی کرد و گفت: نزد محمد بن مسلم ثقفی برو که او حکم این مسأله را می‌داند و پس از آن که جواب را گرفتی به نزد من بیا و مرا از جواب او با‌خبر ساز. به آن زن گفتم: اکنون به سلامت به خانه خود بازگرد. فردای آن شب به مسجد رفتم، ابوحنیفه را دیدم که همان مسأله را مورد بحث قرار داده و درجمع اصحاب داد سخن داده و می‌خواهد جواب مرا به نام خود مطرح کند. از گوشه مسجد تنحنحی کردم. ابوحنیفه متوجه شد و گفت: خدا تو را رحمت کند بگذار ما لحظه‌ای زندگی کنیم. <ref>معجم رجال الحدیث، ج18، ص262 الکشى فی رجاله ص 108 ونقل فی البحار ج 11 ص 230 منه ومن الاختصاص.</ref> | ||
==در محضر معصوم (علیه‌السلام)== | |||
محمد بن مسلم می‌گوید: «از امام باقر (علیه‌السلام) سی هزارحدیث <ref>بحارالانوار، ج46، ص328؛ اختیار معرفة الرجال، شماره 276</ref>. و از امام صادق (علیه‌السلام) شانزده هزار حدیث شنیدم». <ref>اختیار معرفة الرجال، شماره 280.</ref> | |||
طبق نقل شیخ طوسی از اصحاب امام کاظم (علیه‌السلام) نیز محسوب شده است. | |||
طبق نقل مولف مفتاح الکتب الاربعة، روایات نقل شده توسط زراره به مباشرت معصومان (علیهم السلام) در کتب اربعه، هزار و سیصد و هفتاد و چهار حدیث است. <ref>مفتاح الکتب الاربعة، ج30، ص404 و مستدرک آن.</ref> | |||
خودش می‌گوید در هر مسئله‌ای تردید کردم آن را از ابوجعفر پرسیدم. به گفته خودش سی هزار حدیث از محمد باقر و شانزده هزار حدیث از جعفر صادق نقل کرده است<ref> جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم‌السلام، 315.</ref>. | |||
== مشایخ و راویان == | ==مشایخ و راویان == | ||
محمد بن مسلم علاوه بر نقل مستقیم، از برخی بزرگان اصحاب نیز نقل حدیث کرده است که برخی از آنان عبارتند از: | محمد بن مسلم علاوه بر نقل مستقیم، از برخی بزرگان اصحاب نیز نقل حدیث کرده است که برخی از آنان عبارتند از: | ||
# [[ابو حمزه ثمالی]]، | #[[ابوحمزه ثمالی|ابو حمزه ثمالی]]، | ||
# [[حمران بن اعین]]، | #[[حمران بن اعین]]، | ||
# [[زرارة بن اعین]]، | #[[زرارة بن اعین]]، | ||
# [[محمد بن مسعود طائی]]. | # [[محمد بن مسعود طائی]]. | ||
همچنین راویان بسیاری از محمد بن مسلم روایت نقل کرده‌اند، برخی از آنان عبارتند از: | همچنین راویان بسیاری از محمد بن مسلم روایت نقل کرده‌اند، برخی از آنان عبارتند از: | ||
# [[هشام بن سالم]]، | #[[هشام بن سالم]]، | ||
# [[ابان بن عثمان احمر]]، | #[[ابان بن عثمان احمر]]، | ||
# [[ابوایوب ابراهیم بن عثمان خزاز]]، | #[[ابوایوب ابراهیم بن عثمان خزاز]]، | ||
# [[برید بن معاویه عجلی]]، | #[[برید بن معاویه|برید بن معاویه عجلی]]، | ||
# [[ | # [[ثعلبة بن میمون]]، | ||
# [[جمیل بن دراج]]، | #[[جمیل بن دراج]]، | ||
# [[حریز بن عبدالله]]، | #[[حریز بن عبدالله]]، | ||
# [[حماد بن عثمان]]، | #[[حماد بن عثمان]]، | ||
# [[ابواسامه زید شحام]]، | #[[ابواسامه زید شحام]]، | ||
# [[علاء بن رزین قلاء]]، (بیشترین نقل | #[[علاء بن رزین قلاء]]، (بیشترین نقل) | ||
# [[علی بن رئاب]]، | #[[علی بن رئاب]]، | ||
# [[عمر بن اُذینه]]<ref> | #[[عمر بن اذینه|عمر بن اُذینه]]<ref>سبحانی، موسوعه طبقات فقها، ج۲، ص۵۲۲.</ref>. | ||
== آثار == | ==آثار== | ||
محمد بن مسلم کتابی با عنوان «الأربعمائة مسألة فی أبواب الحلال و الحرام» تالیف کرده است که در آن به بررسی ۴۰۰ مساله در باب احکام شرع پرداخته است<ref>سبحانی، موسوعه طبقات فقها، ج۲، ص۵۲۲.</ref>. | محمد بن مسلم کتابی با عنوان «الأربعمائة مسألة فی أبواب الحلال و الحرام» تالیف کرده است که در آن به بررسی ۴۰۰ مساله در باب احکام شرع پرداخته است<ref>سبحانی، موسوعه طبقات فقها، ج۲، ص۵۲۲.</ref>. | ||
بشیر محمدی مازندرانی مسند محمد بن مسلم را تدوین و انتشارات دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم آن را چاپ نموده است و همچنين مسند محمد بن مسلم | بشیر محمدی مازندرانی مسند محمد بن مسلم را تدوین و انتشارات دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم آن را چاپ نموده است و همچنين مسند محمد بن مسلم الثقفی اثر شيخ كاظم جعفر مصباح تحت عنوان ما رواه الحواريون، به چاپ رسيده است. | ||
==درگذشت== | |||
بنا بر گزارش‌های تاریخی، محمد بن مسلم در سال ۱۵۰ قمری درگذشته است و به همین دلیل ادعای شیخ در شمردن وی از اصحاب امام کاظم صحیح به نظر می‌رسد، زیرا تاریخ وفات امام صادق سال ۱۴۸ قمری است و در نتیجه محمد دو سال از امامت امام کاظم را درک کرده است<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۱۸۴.</ref>. | بنا بر گزارش‌های تاریخی، محمد بن مسلم در سال ۱۵۰ قمری درگذشته است و به همین دلیل ادعای شیخ در شمردن وی از اصحاب امام کاظم صحیح به نظر می‌رسد، زیرا تاریخ وفات امام صادق سال ۱۴۸ قمری است و در نتیجه محمد دو سال از امامت امام کاظم را درک کرده است<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۱۸۴.</ref>. | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
*[https://fa.wikipedia-on-ipfs.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85 برگرفته از سایت محمد بن مسلمhttps://fa.wikipedia-on-ipfs.org] | |||
*[http://drmostafavi.blogfa.com/post/747 برگرفته از سایت محمد بن مسلم ثقفی کوفی معجم رجال الحدیث - علوم قرآن و حدیثhttp://drmostafavi.blogfa.com] | |||
*خویی، سید ابوالقاسم، معجم الرجال، دارالزهرا، بیروت، ۱۴۰۹ق. | |||
*سبحانی، جعفر، موسوعه طبقات‌الرجال، موسسه امام صادق، قم، ۱۴۱۸ق. | |||
*طوسی، ابی جعفر، اختیار معرفه الرجال (رجال کشی)، موسسه آل البیت لاحیاء التراث. | |||
*قمی، شیخ عباس، منتهی الامال، انتشارات هجرت، قم، ۱۳۸۶ش. | |||
*مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، مطبعه المرتضویه، نجف اشرف، ۱۳۵۲ق، افست انتشارات جهان، تهران. | |||
*مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحارالانوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۳ق. | |||
*مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، موسسه نشر اسلامی، قم، ۱۴۱۳ق. | |||
*نجاشی، احمد بن علی، رجال‌النجاشی، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۲۴ق. | |||
{{اصحاب اجماع}} | |||
[[رده:عالمان]] | [[رده:عالمان]] | ||
[[رده:عالمان شیعه]] | [[رده:عالمان شیعه]] | ||
[[رده:اصحاب اجماع]] | [[رده:اصحاب اجماع]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۹:۱۹
| محمد بن مسلم | |
|---|---|
 | |
| نام | محمد بن مسلم |
| نام کامل | محمد بن مسلم ثقفی کوفی |
| محل تولد | کوفه |
| تاریخ درگذشت | 150 ق، ۱۴۶ ش، ۷۶۷ م |
| هم عصر امام | امام باقر و امام صادق و امام کاظم علیهم السلام |
| اساتید |
|
| شاگردان |
|
| آثار | الأربعمائة مسألة فی أبواب الحلال و الحرام |
محمد بن مسلم ثقفی کوفی از اصحاب امام محمد باقر و امام جعفر صادق و نیز امام کاظم (علیهم السلام) و از اصحاب اجماع محسوب می‌شود.
زندگی‌نامه
محمد بن مسلم بن رباح (ریاح) ثقفی، در کوفه متولد شد و به همین دلیل او را «کوفی» می‌گویند[۱]، کنیه‌اش ابوجعفر و از موالی قبیله ثقیف است. اصالت وی به طائف برمی‌گشت. در اواخر سده نخست و نیمه اول سده دوم هجری می‌زیست. خود می‌گوید سی هزار حدیث از محمد باقر و شانزده هزار حدیث از جعفر صادق شنیده است و جزو فقیه‌ترین اصحاب ائمه در زمان خود بوده‌است. محمد بن مسلم که به خاطر زهدش هم معروف بوده، شغل اصلی وی آسیابانی بوده و در کوفه به کار قضا مشغول بوده است[۲]. وی جثه‌ای کوچک داشت، ولی از کثرت علم سوال‌های بسیار سختی داشت. [۳]در منابع رجالی، القاب زیادی به او نسبت داده شده است؛ اوقص، اَعور، حدّاج، قصیر، طحّان، سمّان، طائفی و ثقفی از این جمله‌اند[۴]، وی همچنین مرجع خاص و عام کوفیان بود[۵].
جایگاه علمی
محمد بن مسلم به مدت چهار سال در مدینه و در محضر امام باقر (علیه‌السلام) به کسب دانش و حدیث مشغول بود[۶]. بنابر نقلی، امام صادق (علیه‌السلام)، محمد بن مسلم را از جمله کسانی ذکر می‌کند که امین امام باقر (علیه‌السلام) در احکام دین و نیز محافظ دین الهی و زنده نگاه‌دارنده مکتب تشیع هستند[۷]. به همین سبب، امام ششم در زمان حیات خود برخی را که به ایشان دسترسی نداشتند به محمد بن مسلم ارجاع می‌دادند[۸]. علاوه بر این، در تبیین جایگاه علمی او گفته شده که «ما کان أحَدٌ مِنَ الشیعَةِ اَفْقهُ مِنْ محمد بن مسلم؛ هیچ یک از شیعه، فقیه‌تر از محمد بن مسلم نیست»[۹]. مطابق با گزارش‌های تاریخی، مرجعیت علمی محمد بن مسلم به اندازه‌ای بود که بزرگان اهل‌سنت مانند ابوحنیفه نیز برای حل مسایل علمی به او رجوع کرده و نظر او را حجت می‌دانستند[۱۰].
از منظر رجالیون
عالمان رجالی شیعه، محمد بن مسلم را از اصحاب اجماع برشمرده‌اند[۱۱]. نجاشی در کتاب رجال خود محمد بن مسلم را از موجه‌ترین اصحاب و موثق‌ترین افراد و فقیهی پرهیزگار معرفی می‌کند[۱۲]. شیخ طوسی وی را یکبار در اصحاب امام باقر (علیه‌السلام) و یکبار در اصحاب امام صادق (علیه‌السلام) و بار دیگر در اصحاب موسی بن جعفر (کاظم) (علیه‌السلام) برمی‌شمارد. برقی او را از اصحاب امام صادق (علیه‌السلام) می‌داند که اهل سنت نیز از او روایت کرده‌اند. «وَ هُوَ مِمَّنِ اجْتَمَعَتِ الْعِصابَةُ عَلی تَصْحیح ما یصِحُّ عَنْهُ وَ عَلی تَصْدیقِهِ وَ الاِنْقِیاد لَهُ بِالْفِقْهِ[۱۳].» شیخ مفید محمد بن مسلم را از سرسلسله فقهایی می‌داند که شیعه، حلال و حرام و دیگر احکام را از آنان گرفته و هیچ کس ایرادی به شخصیت وی ندارد[۱۴].
فضائل محمد بن مسلم
ارجاع دیگران به وی از طرف امام معصوم
عبدالله بن ابی یعفور می‌گوید: به امام صادق (علیه‌السلام) گفتم: چون همیشه توفیق دیدار شما نصیبم نمی‌شود و گاه پاسخی برای سؤال شیعیان ندارم، چه کنم؟ فرمود: چرا از محمدبن مسلم نمی‌پرسی؟ او روایات فراوانی از پدرم شنیده و نزد وی وجیه و پسندیده بوده است فما یمنعک من محمد بن مسلم الثقفی فإنه قدسمع من أبی وکان عنده مرضیا وجیها. [۱۵]
ارادت خاص به اهل بیت
کشّی با واسطه از زرارة بن اعین نقل می‌کند که او گفت: ابوکریبه ـ از راویان شیعی ـ و محمد بن مسلم ثقفی در طی یک رخداد، برای ادای شهادت، نزد قاضی کوفه - شریک بن عبدالله نخعی - حضور یافتند و شهادت دادند. قاضی به آنان گفت: شما از جعفریان و فاطمیان هستید، چگونه شهادت شما را قبول کنم؟ آن دو شروع به گریستن کردند و قاضی گفت: چرا گریه می‌کنید؟ آنها گفتند: تو ما را به انسان بزرگ و مطهری نسبت دادی که شاید ما لایق چنین انتسابی نباشیم. قاضی گفت: اگر در میان جامعه مردانی باشند، باید همانند شما باشند. سپس رو به منشی خود کرد و گفت: این بار شهادت آنان را بپذیر [۱۶]
مرجِع بزرگان اهل سنت
بسیار اتفاق می‌افتاد که پیشوایان عامه نیز از دانش این فقیه پاک‌سرشت استفاده می‌کردند[۱۷]. محمد بن مسلم خود گوید: در یکی از شبها در پشت بام منزل خود استراحت می‌کردم که کسی در زد، گفتم: کیستی و به چه کار آمده‌ای؟ گفت: خدای تو را رحمت کند کنیزک تو هستم! به کنار بام آمدم و سرکشیدم زنی را دیدم، چون مرا دید گفت: نوعروس من در موقع زایمان از دنیا رفته فرزندش در شکم او زنده است دستور شرع چیست؟ گفتم: نظیر این مسأله را از امام باقر (علیه‌السلام) پرسیدند، حضرت فرمود: شکم مرده را بشکافند و فرزند را بیرون آرند، شما نیز چنین کنید. پس از آن گفتم: من مردی هستم که در زاویه خمول و اختفا به سر می‌برم چه کسی تو را به من راهنمایی کرد؟ زن گفت: نزد ابوحنیفه ـ که صاحب رأی و قیاس است ـ برای پرسیدن حکم این مسأله رفتم، اظهار بی‌اطلاعی کرد و گفت: نزد محمد بن مسلم ثقفی برو که او حکم این مسأله را می‌داند و پس از آن که جواب را گرفتی به نزد من بیا و مرا از جواب او با‌خبر ساز. به آن زن گفتم: اکنون به سلامت به خانه خود بازگرد. فردای آن شب به مسجد رفتم، ابوحنیفه را دیدم که همان مسأله را مورد بحث قرار داده و درجمع اصحاب داد سخن داده و می‌خواهد جواب مرا به نام خود مطرح کند. از گوشه مسجد تنحنحی کردم. ابوحنیفه متوجه شد و گفت: خدا تو را رحمت کند بگذار ما لحظه‌ای زندگی کنیم. [۱۸]
در محضر معصوم (علیه‌السلام)
محمد بن مسلم می‌گوید: «از امام باقر (علیه‌السلام) سی هزارحدیث [۱۹]. و از امام صادق (علیه‌السلام) شانزده هزار حدیث شنیدم». [۲۰] طبق نقل شیخ طوسی از اصحاب امام کاظم (علیه‌السلام) نیز محسوب شده است. طبق نقل مولف مفتاح الکتب الاربعة، روایات نقل شده توسط زراره به مباشرت معصومان (علیهم السلام) در کتب اربعه، هزار و سیصد و هفتاد و چهار حدیث است. [۲۱] خودش می‌گوید در هر مسئله‌ای تردید کردم آن را از ابوجعفر پرسیدم. به گفته خودش سی هزار حدیث از محمد باقر و شانزده هزار حدیث از جعفر صادق نقل کرده است[۲۲].
مشایخ و راویان
محمد بن مسلم علاوه بر نقل مستقیم، از برخی بزرگان اصحاب نیز نقل حدیث کرده است که برخی از آنان عبارتند از:
همچنین راویان بسیاری از محمد بن مسلم روایت نقل کرده‌اند، برخی از آنان عبارتند از:
- هشام بن سالم،
- ابان بن عثمان احمر،
- ابوایوب ابراهیم بن عثمان خزاز،
- برید بن معاویه عجلی،
- ثعلبة بن میمون،
- جمیل بن دراج،
- حریز بن عبدالله،
- حماد بن عثمان،
- ابواسامه زید شحام،
- علاء بن رزین قلاء، (بیشترین نقل)
- علی بن رئاب،
- عمر بن اُذینه[۲۳].
آثار
محمد بن مسلم کتابی با عنوان «الأربعمائة مسألة فی أبواب الحلال و الحرام» تالیف کرده است که در آن به بررسی ۴۰۰ مساله در باب احکام شرع پرداخته است[۲۴]. بشیر محمدی مازندرانی مسند محمد بن مسلم را تدوین و انتشارات دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم آن را چاپ نموده است و همچنين مسند محمد بن مسلم الثقفی اثر شيخ كاظم جعفر مصباح تحت عنوان ما رواه الحواريون، به چاپ رسيده است.
درگذشت
بنا بر گزارش‌های تاریخی، محمد بن مسلم در سال ۱۵۰ قمری درگذشته است و به همین دلیل ادعای شیخ در شمردن وی از اصحاب امام کاظم صحیح به نظر می‌رسد، زیرا تاریخ وفات امام صادق سال ۱۴۸ قمری است و در نتیجه محمد دو سال از امامت امام کاظم را درک کرده است[۲۵].
پانویس
- ↑ نجاشی، رجال، ص۳۲۳.
- ↑ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم‌السلام، 315.
- ↑ صدوق، الفقیه ص 60.
- ↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۳۸۳.
- ↑ نک: رجال الکشى، ص146؛ الاختصاص، ص203 و 204؛ بحارالانوار، ج47،ص410 و 411.
- ↑ مفید، الاختصاص، ص۲۰۳.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۷، ص۲۵۴.
- ↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۳۸۳.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج۴۷، ص۳۹۴.
- ↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۳۸۶.
- ↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۵۰۷.
- ↑ نجاشی، رجال، ص۳۲۶-۳۲۵.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۱۸۴.
- ↑ طوسی، الرجال، ص۱۴۴و ۲۹۴ و ۳۴۲.
- ↑ همان، ص145؛ همان، ص201 و 202؛ همان، ج46، ص328؛ خلاصة الاقوال، ص73؛ قاموس الرجال، ج8، ص380
- ↑ رواه الکشى - رحمه الله - فی رجاله ص 108 ونقله المجلسى - رحمه الله - فی البحار ج 11 ص 224 من الاختصاص.
- ↑ . نک: رجال الکشى، ص146؛ الاختصاص، ص203 و 204؛ بحارالانوار، ج47،ص410 و 411
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج18، ص262 الکشى فی رجاله ص 108 ونقل فی البحار ج 11 ص 230 منه ومن الاختصاص.
- ↑ بحارالانوار، ج46، ص328؛ اختیار معرفة الرجال، شماره 276
- ↑ اختیار معرفة الرجال، شماره 280.
- ↑ مفتاح الکتب الاربعة، ج30، ص404 و مستدرک آن.
- ↑ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم‌السلام، 315.
- ↑ سبحانی، موسوعه طبقات فقها، ج۲، ص۵۲۲.
- ↑ سبحانی، موسوعه طبقات فقها، ج۲، ص۵۲۲.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۱۸۴.
منابع
- برگرفته از سایت محمد بن مسلمhttps://fa.wikipedia-on-ipfs.org
- برگرفته از سایت محمد بن مسلم ثقفی کوفی معجم رجال الحدیث - علوم قرآن و حدیثhttp://drmostafavi.blogfa.com
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم الرجال، دارالزهرا، بیروت، ۱۴۰۹ق.
- سبحانی، جعفر، موسوعه طبقات‌الرجال، موسسه امام صادق، قم، ۱۴۱۸ق.
- طوسی، ابی جعفر، اختیار معرفه الرجال (رجال کشی)، موسسه آل البیت لاحیاء التراث.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الامال، انتشارات هجرت، قم، ۱۳۸۶ش.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، مطبعه المرتضویه، نجف اشرف، ۱۳۵۲ق، افست انتشارات جهان، تهران.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحارالانوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، موسسه نشر اسلامی، قم، ۱۴۱۳ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال‌النجاشی، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۲۴ق.
| گروه اول |  | |
|---|---|---|
| گروه دوم | ||
| گروه سوم | ||
 | ||