محمد بن عبدالکریم شهرستانی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۴۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<div class="wikiInfo">[[پرونده:عبدالکریم شهرستانی.jpg |جایگزین=عبدالکریم شهرستانی]]
{{جعبه اطلاعات شخصیت
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
| عنوان = عبدالکریم شهرستانی
| تصویر = عبدالکریم شهرستانی.jpg
| نام = ابی الفتح محمد بن عبدالکریم بن ابی‌بکر احمد الشافعی الشهرستانی
| نام‌های دیگر =
| سال تولد = 479 ق
| تاریخ تولد =
| محل تولد = خراسان، درگز
| سال درگذشت = 548 ق
| تاریخ درگذشت =
| محل درگذشت = خراسان، درگز
| استادان = {{فهرست جعبه عمودی |احمد خوافی |ابونصر قریشی |ابوالقاسم انصاری }}
| شاگردان =
| دین = [[اسلام]]
| مذهب = [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]
| آثار = {{فهرست جعبه افقی |مصارع المصارع  |الملل و النحل |تفسیر الشهرستانی }}
| فعالیت‌ها = مورخ، جهان‌گرد
| وبگاه =  
}}
'''محمد بن عبدالکریم شهرستانی'''، با نام کامل ابی‌الفتح محمد بن عبدالکریم بن ابی‌بکر احمد الشافعی الشهرستانی. از مفسران برجسته قرن پنجم و ششم هجری (۴۷۹- ۵۴۸) در «شهرستان» از توابع [[خراسان]] دیده به جهان گشود. مورخ مشهور، دانشمند و جهان‌گرد ایرانی قرن ششم بود.
در نظامیه [[نیشابور]] با استفاده از اساتید بنامی چون احمد خوافی، ابونصر قریشی، ابوالقاسم انصاری، علی بن احمد بن محمد المدائنی و... در [[فقه]]، [[کلام]]، [[تفسیر]]، [[حدیث]]، [[اصول]] و... تحصیلات خویش را به پایان برد.


!نام
== علامه شهرستانی کیست ==
!عبدالکریم شهرستانی
ابوالفتح محمّد بن عبدالکریم شهرستانی در بلاد [[خراسان]] متولّد شد و در [[نیشابور]] به تحصیل پرداخت. این دانشمند و [[متکلم]] و عالم [[دین|ادیان]] از محضر استادان بزرگ خراسان هم‌‎چون ابوالمظفر خوافی، ابونصر قشیری، ابوالقاسم انصاری و ابوالحسن مدینی کسب فیض نمود و سپس به [[خوارزم]] و پس از چندی به [[عراق]] رفت و سه سال در [[بغداد]] زیست و پس از بازگشت به خراسان مدتی ملازم «مجدالدین ابوالقاسم علی نقیب» از [[سادات]] ترمذ بود و دو کتاب خود الملل و النحل و المصارعه را به نام وی تألیف کرد و سپس به خدمت سلطان سنجر پیوست. شهرستانی در اواخر عمر به زادگاه خود بازگشت و در همان جا نیز از دنیا رفت.
|-
|نام کامل
|ابی الفتح محمد بن عبدالکریم بن ابی بکر احمد الشافعی الشهرستانی
|-
|نام پدر
|عبدالکریم
|-
|متولد
|479ق
|-
|زادگاه
|دهستان شهرستانه • درگز • خراسان
|-
|دین
|اسلام
|-
|مذهب
|شافعی
|-
|زمینه‌های علمی
|تاریخ، الهیات • علم کلام • فلسفه • تاریخ‌نگاری • فقه
|-
|آثار معروف
|مصارع المصارع • الملل و النحل • نهایه الاقدام فی علم الکلام • تفسیر الشهرستانی
|-
|اساتید
|احمد خوافى • ابونصر قریشى • ابوالقاسم انصارى • على بن احمد بن محمد المدائنى
|-
|وفات
| شوال ۱۳۱۵
|-
|}
</div>


'''محمد بن عبد الکریم شهرستانی'''با نام کامل ابی الفتح محمد بن عبدالکریم بن ابی بکر احمد الشافعی الشهرستانی.
== آیا محمد بن عبدالکریم شهرستانی، اسماعیلی بوده ==
از مفسران برجسته قرن پنجم و ششم هجری (۴۷۹- ۵۴۸) در «شهرستان» از توابع [[خراسان]] دیده به جهان گشود. مورخ مشهور، دانشمند و جهان‌گرد ایرانی قرن ششم بود.
محمد بن عبدالکریم در شهرستانه، یکی از شهرهای از یاد رفته خراسان در سال 479 هـ به دنیا آمد. بعد از طی مقدمات به خاطر جو خانوادگی به [[فقه]] [[شافعیه|شافعی]] و کلام [[اشاعره|اشعری]] پرداخت و خود را به عنوان متکلمی اشعری مطرح ساخت. بعد از مدتی با ابوالقاسم انصاری آشنا شد. شهرستانی درباره استاد خود می‌گوید: «[[ابوالقاسم سلیمان بن ناصر انصاری]] مرا با کلمات شریف [[اهل بیت|اهل‌بیت (علیهم‌السلام)]] و اسرار مدفون در علم [[قرآن]] آشنا ساخت».  


در نظامیه [[نیشابور]] با استفاده از اساتید بنامی چون احمد خوافی، ابو نصر قریشی، ابو القاسم انصاری، علی بن احمد بن محمد المدائنی و... در [[فقه]] ،[[کلام]] ، [[تفسیر]]،[[حدیث]] ،[[اصول]] و... تحصیلات خویش را به پایان برد.
او چند صباحی را در [[نظامیه بغداد]]<ref> درباره مدارس نظامیّه عباسیان که به تبع دارالعلم فاطمیان ساخته شده بنگرید: نورالله کسائی، مدارس نظامیه. این مدارس برای ترویج فقه شافعی و کلام اشعری در مقابل ترویج مذاهب دیگر ساخته شد. تعداد آنها را حدود ده عدد ذکر کرده‌اند</ref> به تدریس پرداخت و سپس به تِرمِذ بازگشت و در نزد ابوالقاسم موسوی نقیب [[شیعیان]] ترمذ مشغول به کار شد. در نزد وی [[الملل و النحل (کتاب)|کتاب ملل و نحل]] خود را در سال 521 هـ نوشت. گویا در این زمان با یکی از باطنیان که خود را معرفی نکرده، برخورد کرده و از وی [[علوم باطنی]] را دریافت کرد. او در این زمینه می‌نویسد: (کسی که در وادی أمن در مکانی مبارک از شجره طیبه ایستاده بود، مرا ندا داد که: {{متن قرآن |یا ایها الذین امنوا اتقوا الله و کونوا مع الصادقین |سوره = توبه |آیه = 119 }} در این هنگام بنده‌ای از بندگان صالح [[خدا]] را یافتم و از وی مناهج خلق و امر و مدارج تضاد و ترتب و دو حکم مفروغ و مستأنف را آموختم و او را دریایی یافتم که عجایبش تمام نمی‌شود و غرایبش ته نشین نمی‌گردد. متحیر ماندم که شنا کنم... یا کشتی‌ای بخواهم که غاصبی آن را غصب یا عالمی آن را سوراخ کرده است. او به من اشاره کرد... که به تلاقی دو دریا روم... من او را انسانی بزرگ یافتم. پیروی‌اش کردم، رشد یافتم و آتشی جُستم که در آن هدایت بود<ref>شهرستانی، مفاتیح الاسرار، ج 1، ص 107 - 106. کتاب مفاتیح الاسرار حدود هشتصد صفحه است که تاکنون فقط چهل و پنج صفحه آن در یک جلد توسط محمدعلی آذرشب تصحیح و چاپ شده است. نگارنده در مقاله «شهرستانی شیعی باطنی» به دیدگاه‌های شیعی، اسماعیلی و سنی شهرستانی در کتاب مفاتیح الاسرار پرداخته و آنها را به صورت مختصر تبیین کرده است. امیدواریم جناب آقای آذرشب هفتصد و پنجاه صفحه باقیمانده را نیز تصحیح و به بازار عرضه نمایند.</ref>.»


=علامه شهرستانی کیست=
از او کتابی در کلام اشعری موجود است که بسیاری را به اشتباه انداخته و شهرستانی را اشعری مذهب معرفی کرده‌اند. این کتاب با نام نهایة‌الاقدام به چاپ رسیده است. کتاب دیگر وی که سراسر تفسیر باطنی است به نام مفاتیح‌الاسرار عده‌ای را به این تصور کشانده است که وی [[اسماعیلیه|اسماعیلی]] است و در تقیّه به سر می‌برده است. ولی می‌توان گفت که شهرستانی هیچ گاه اسماعیلی مذهب نشد، اما از تفسیر باطنی آنها بسیار استفاده کرد و آن را پسندید. بنابراین باید پذیرفت که او علوم باطنی [[ائمه]] را از راه اسماعیلیه دریافت کرد، ولی هیچ گاه از تفکرات فقه شافعی و کلام اشعری دست برنداشت<ref>در این زمینه بنگرید: مقاله «شهرستانی شیعی باطنی یا سنی اشعری»، نوشته مهدی فرمانیان، در کتاب اسماعیلیه، ص 503 - 449</ref>. از کتب دیگر وی می‌توان به مصارعة الفلاسفه - نقد فلسفه [[ابوعلی سینا|ابوعلی سینا]] - و مجلس مکتوب در خلق و امر اشاره کرد<ref>. کتاب مصارعة الفلاسفه توسط انتشارات آیت‌الله مرعشی و مجلس مکتوب در ابتدای ملل و نحل ترجمه افضل الدین ترکه به چاپ رسیده است</ref><ref>گرد‌آوری از کتاب: درسنامه تاریخ و عقائد اسماعیلیه، مهدی فرمانیان، ادیان، قم، 1386، ه. ش، ص 166</ref>.


ابوالفتح محمّد بن عبدالکریم شهرستانی، در شهرستان ازبلاد خراسان متولّد شد و در نیشابور به تحصیل پرداخت. این دانشمند و متکلم و عالم ادیان از محضر استادان بزرگ خراسان همچون ابوالمظفر خوافی، ابونصر قشیری، ابوالقاسم انصاری و ابوالحسن مدینی کسب فیض نمود و سپس به [[خوارزم]] و پس از چندی به [[عراق]] رفت و سه سال در [[بغداد]] زیست و پس از بازگشت به خراسان مدتی ملازم «مجدالدین ابوالقاسم علی نقیب» از [[سادات]] ترمذ بود و دو کتاب خود الملل و النحل والمصارعه را به نام وی تألیف کرد و سپس به خدمت سلطان سنجر پیوست. شهرستانی در اواخر عمر به زادگاه خود بازگشت و در همان جا نیز از دنیا رفت.
== آثار شهرستانی ==
#الارشاد الی عقاید العباد؛
#اسرارالعباده؛
#الاقطار فی الاصول؛
#تاریخ الحکما؛
#دقایق الاوهام؛
#العیون و الانهار؛
#المبدا و المعاد؛
#المصارعه؛
#رساله در علم واجب الوجود؛
#غایه المرام فی علم الکلام؛
#الجزء الذی لا یتجزا؛
#تلخیص الاقسام لمذاهب الانام؛
#الملل و النحل :از مشهورترین تالیفات شهرستانی است. خود او می‌نویسد :«هنگامی که در مجلس عالی نصیر‌الدین اقامت داشتم، برایم فرصت مطالعه اهل علم از ارباب دیانات وملل و نحل دست داد و به مصادر و موارد وشواهد آنها پی می‌بردم وپس از مطالعات بسیار، مقالات پراکنده گرد آوردم و بیرون از غرض و تعصب در این کتاب نقل نمودم .»
#مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار: این تفسیر خطی است و نسخه موجود آن شامل دو جزء در یک مجلد است وبه آخر [[سوره بقره]] پایان می‌پذیرد. این نسخه در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگه‌داری می‌شود.
#المنهاج و البیان قدرت تعبیر و فصاحت گفتاری که در کلام شهرستانی وجود داشت وهم اکنون نیز آثار آن را در تالیفات باز مانده او می‌نگریم، چنان مایه جلب مردم به سوی او شد و از راه وعظ چندان مقبولیت عامه پیدا کرد که مدت سه سال در [[بغداد]] ماند و در مجالس وعظ او بزرگان و علمای پایتخت [[عباسیان]] با گروه بسیاری از عامه مردم حاضر می‌شدند و استفاده می‌بردند.


=آیا محمد بن عبدالکریم شهرستانی، اسماعیلی بوده=
==بقعه علامه شهرستانی کجاست==
 
بقعه علامه شهرستانی از مزارات معتبر شهرستان درگز است که واقع در 20 کیلومتری غرب شهر درگز و 4 کیلومتری روستای حضرت سلطان است.
محمد بن عبدالکریم در شهرستانه، یکى از شهرهاى از یاد رفته خراسان در سال 479 هـ به دنیا آمد. بعد از طى مقدمات به خاطر جوّ خانوادگى به فقه [[شافعى]] و کلام [[اشعرى]] پرداخت و خود را به عنوان متکلمى اشعرى مطرح ساخت. بعد از مدتى با ابوالقاسم انصارى آشنا شد. شهرستانى درباره استاد خود مى گوید: «ابوالقاسم سلیمان بن ناصر انصارى مرا با کلمات شریف [[اهل بیت]] و اسرار مدفون در علم [[قرآن]] آشنا ساخت».
 
او چند صباحى را در [[نظامیه بغداد]]<ref> درباره مدارس نظامیّه عباسیان که به تبع دارالعلم فاطمیان ساخته شده بنگرید: نورالله کسائى، مدارس نظامیه. این مدارس براى ترویج فقه شافعى و کلام اشعرى در مقابل ترویج مذاهب دیگر ساخته شد. تعداد آنها را حدود ده عدد ذکر کرده اند</ref> به تدریس پرداخت و سپس به تِرمِذ بازگشت و در نزد ابوالقاسم موسوى نقیب [[شیعیان]] ترمذ مشغول به کار شد. در نزد وى [[کتاب ملل و نحل]] خود را در سال 521 هـ نوشت. گویا در این زمان با یکى از باطنیان که خود را معرفى نکرده، برخورد کرده و از وى [[علوم باطنى]] را دریافت کرد. او در این زمینه مى نویسد: (کسى که در وادى أمن در مکانى مبارک از شجره طیبه ایستاده بود، مرا ندا داد که: «یا ایها الذین امنوا اتقوا الله و کونوا مع الصادقین»، <ref>سوره توبه، آیه 119</ref> در این هنگام بنده اى از بندگان صالح [[خدا]] را یافتم و از وى مناهج خلق و امر و مدارج تضاد و ترتب و دو حکم مفروغ و مستأنف را آموختم و او را دریایى یافتم که عجایبش تمام نمى شود و غرایبش ته نشین نمى گردد. متحیر ماندم که شنا کنم... یا کشتى اى بخواهم که غاصبى آن را غصب یا عالمى آن را سوراخ کرده است. او به من اشاره کرد... که به تلاقى دو دریا روم... من او را انسانى بزرگ یافتم. پیروى اش کردم، رشد یافتم و آتشى جُستم که در آن هدایت بود.» <ref>شهرستانى، مفاتیح الاسرار، ج 1، ص 107 - 106. کتاب مفاتیح الاسرار حدود هشتصد صفحه است که تاکنون فقط چهل و پنج صفحه آن در یک جلد توسط محمدعلى آذرشب تصحیح و چاپ شده است. نگارنده در مقاله «شهرستانى شیعى باطنى» به دیدگاههاى شیعى، اسماعیلى و سنى شهرستانى در کتاب مفاتیح الاسرار پرداخته و آنها را به صورت مختصر تبیین کرده است. امیدواریم جناب آقاى آذرشب هفتصد و پنجاه صفحه باقیمانده را نیز تصحیح و به بازار عرضه نمایند.</ref>
 
از او کتابى در کلام اشعرى موجود است که بسیارى را به اشتباه انداخته و شهرستانى را اشعرى مذهب معرفى کرده اند. این کتاب با نام نهایة الاقدام به چاپ رسیده است. کتاب دیگر وى که سراسر تفسیر باطنى است به نام مفاتیح الاسرار عده اى را به این تصور کشانده است که وى [[اسماعیلى]] است و در تقیّه به سر مى برده است. ولى مى توان گفت که شهرستانى هیچ گاه اسماعیلى مذهب نشد، اما از تفسیر باطنى آنها بسیار استفاده کرد و آن را پسندید. بنابراین باید پذیرفت که او علوم باطنى [[ائمه]] را از راه اسماعیلیه دریافت کرد، ولى هیچ گاه از تفکرات [[فقه شافعى]] و [[کلام اشعرى]] دست برنداشت. <ref>در این زمینه بنگرید: مقاله «شهرستانى شیعى باطنى یا سنى اشعرى»، نوشته مهدى فرمانیان، در کتاب اسماعیلیه، ص 503 - 449</ref> از کتب دیگر وى مى توان به مصارعة الفلاسفه - نقد فلسفه [[بوعلى سینا]] - و مجلس مکتوب در خلق و امر اشاره کرد. <ref>کتاب مصارعة الفلاسفه توسط انتشارات آیت الله مرعشى و مجلس مکتوب در ابتداى ملل و نحل ترجمه افضل الدین ترکه به چاپ رسیده است.</ref>
<ref>گرد آوري از کتاب: درسنامه تاریخ و عقائد اسماعیلیه، مهدی فرمانیان، ادیان، قم، 1386، ه.ش، ص 166</ref>


=تالیفات شهرستانی=
شخصیت مدفون در این بنا ابوالفتح محمد بن ابوالقاسم عبدالکریم بن ابوبکر احمد شهرستانی از علمای شافعی اشعری بوده که به سال 479 هجری در ناحیه‌ای به نام شهرستان متولد و در سال 548 هجری دارفانی را وداع گفته است. وی در علوم [[کلام]] و [[اصول فقه|اصول]]، [[تفسیر]] و [[حدیث]] و [[فلسفه]] و [[ادب]] از نامداران عصر خود به شمار می‌رفت و رسائل و کتب بسیاری از خود برجای نهاده است.


# الارشاد الی عقاید العباد
آرامگاه علامه شهرستانی مشتمل بر یک ایوان، تالار انتهای ایوان، گنبدخانه بنای مرکزی چهارطاقی است که گنبدی کم خیز بر فراز آن قرار گرفته است، اسلوب و ویژگی‌های معماری این آرامگاه القاء کننده بناهای عصر ایلخانی است.
# اسرارالعباده
# الاقطار فی الاصول
# تاریخ الحکما
# دقایق الا وهام
# العیون والانهار
# المبدا والمعاد
# المصارعه
# رساله درعلم واجب الوجود
# غایه المرام فی علم الکلام
# الجزء الذی لا یتجزا
# تلخیص الاقسام لمذاهب الانام 
#
# الملل والنحل :از مشهرترین تالیفات شهرستانی است . خود او می نویسد :« هنگامی که در مجلس عالی نصیر الدین اقامت داشتم ، برایم فرصت مطالعه ی اهل علم از ارباب دیانات وملل و نحل دست داد وبه مصادر وموارد وشواهد انهاپی می بردم وپس از مطالعات بسیار ، مقالات پراکنده گرد آوردم وبیرون ا زغرض وتعصّب در این کتاب نقل نمودم .»
#
# مفاتیح الاسرار ومصابیح الابرار : این تفسیر ، خطّی است ونسخه ی موجود آن شامل دو جزء در یک مجلد است وبه                    آخر سوره ی بقره پایان می پذیرد . این نسخه در کتابخانه ی مجلس شورای اسلامی نگه داری می شود.
#
# المنهاج والبیان قدرت تعبیر وفصاحت گفتاری که در کلام شهرستانی وجود داشت وهم اکنون نیز آثار آن را در تالیفات باز مانده ی او می نگریم ، چنان مایه جلب مردم به سوی او شد واز راه وعظ چندان مقبولیّت عامه پیدا کرد که مدت سه سال در بغدادماندودر مجالس وعظ او بزرگان وعلمای پایتخت عباسیان با گروه بسیاری ا زعامّه ی مردم حاضر می شدند واستفاده می بردند .


=بقعه علامه شهرستانی کجاست=
==جستارهای وابسته==
 
*[[فقه]]
بقعه علامه شهرستانی از مزارات معتبر شهرستان درگز است که واقع در 20 کیلومتری غرب شهر درگز و 4 کیلومتری روستای حضرت سلطان است.
*[[ابوعلی سینا]]
*[[سوره بقره]]


شخصیت مدفون در این بنا ابوالفتح محمد بن ابوالقاسم عبدالکریم بن ابوبکر احمد شهرستانی از علمای شافعی اشعری بوده که به سال 479 هجری در ناحیه ای به نام شهرستان متولد و در سال 548 هجری دارفانی را وداع گفته است. وی در علوم کلام و اصول ، تفسیر و حدیث و فلسفه و ادب از نامداران عصر خود به شمار می رفت و رسائل و کتب بسیاری از خود برجای نهاده است.
==پانویس==
{{پانویس}}


آرامگاه علامه شهرستانی مشتمل بر یک ایوان ، تالار انتهای ایوان، گنبدخانه یا بنای مرکزی چهارطاقی است که گنبدی کم خیز بر فراز آن قرار گرفته است ، اسلوب و ویژگی های معماری این آرامگاه القاء کننده بناهای عصر ایلخانی است.
==منابع==
#[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&catid=27801&mid=321840 برگرفته از سایت اسماعیلی نبودن عبدالکریم شهرستانیhttps://makarem.ir]
#[http://wikivahdat.com/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C برگرفته از سایت بقعه علامه شهرستانی کجاست؟ - جاذبه‌هاhttps://jazebeha.com]


=منابع=
#[http://moalemd.blogfa.com/post/5 برگرفته از سایت مروری بر زندگی عبدالکریم شهرستانی:http://moalemd.blogfa.com]
#
# [https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&catid=27801&mid=321840 برگرفته از سایت اسماعیلی نبودن عبدالکریم شهرستانیhttps://makarem.ir]
#
# [http://wikivahdat.com/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C برگرفته از سایت بقعه علامه شهرستانی کجاست؟ - جاذبه هاhttps://jazebeha.com]
#
# [http://moalemd.blogfa.com/post/5 برگرفته از سایت مروری بر زندگی عبد الکریم شهرستانی:http://moalemd.blogfa.com]
#
=پانویس=
{{پانویس|2}}


[[رده:پیروان مذهب شافعی]]
[[رده:عالمان]]
[[رده:امامان اهل سنت]]
[[رده:عالمان اهل سنت]]
[[رده:اشاعره]]
[[رده:ایران]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۶ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۱۵

عبدالکریم شهرستانی
عبدالکریم شهرستانی.jpg
نام کاملابی الفتح محمد بن عبدالکریم بن ابی‌بکر احمد الشافعی الشهرستانی
اطلاعات شخصی
سال تولد479 ق، ۴۶۵ ش‌، ۱۰۸۶ م
محل تولدخراسان، درگز
سال درگذشت548 ق، ۵۳۲ ش‌، ۱۱۵۳ م
محل درگذشتخراسان، درگز
دیناسلام، اهل‌سنت
استادان
  • احمد خوافی
  • ابونصر قریشی
  • ابوالقاسم انصاری
آثار
  • مصارع المصارع
  • الملل و النحل
  • تفسیر الشهرستانی
فعالیت‌هامورخ، جهان‌گرد

محمد بن عبدالکریم شهرستانی، با نام کامل ابی‌الفتح محمد بن عبدالکریم بن ابی‌بکر احمد الشافعی الشهرستانی. از مفسران برجسته قرن پنجم و ششم هجری (۴۷۹- ۵۴۸) در «شهرستان» از توابع خراسان دیده به جهان گشود. مورخ مشهور، دانشمند و جهان‌گرد ایرانی قرن ششم بود. در نظامیه نیشابور با استفاده از اساتید بنامی چون احمد خوافی، ابونصر قریشی، ابوالقاسم انصاری، علی بن احمد بن محمد المدائنی و... در فقه، کلام، تفسیر، حدیث، اصول و... تحصیلات خویش را به پایان برد.

علامه شهرستانی کیست

ابوالفتح محمّد بن عبدالکریم شهرستانی در بلاد خراسان متولّد شد و در نیشابور به تحصیل پرداخت. این دانشمند و متکلم و عالم ادیان از محضر استادان بزرگ خراسان هم‌‎چون ابوالمظفر خوافی، ابونصر قشیری، ابوالقاسم انصاری و ابوالحسن مدینی کسب فیض نمود و سپس به خوارزم و پس از چندی به عراق رفت و سه سال در بغداد زیست و پس از بازگشت به خراسان مدتی ملازم «مجدالدین ابوالقاسم علی نقیب» از سادات ترمذ بود و دو کتاب خود الملل و النحل و المصارعه را به نام وی تألیف کرد و سپس به خدمت سلطان سنجر پیوست. شهرستانی در اواخر عمر به زادگاه خود بازگشت و در همان جا نیز از دنیا رفت.

آیا محمد بن عبدالکریم شهرستانی، اسماعیلی بوده

محمد بن عبدالکریم در شهرستانه، یکی از شهرهای از یاد رفته خراسان در سال 479 هـ به دنیا آمد. بعد از طی مقدمات به خاطر جو خانوادگی به فقه شافعی و کلام اشعری پرداخت و خود را به عنوان متکلمی اشعری مطرح ساخت. بعد از مدتی با ابوالقاسم انصاری آشنا شد. شهرستانی درباره استاد خود می‌گوید: «ابوالقاسم سلیمان بن ناصر انصاری مرا با کلمات شریف اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و اسرار مدفون در علم قرآن آشنا ساخت».

او چند صباحی را در نظامیه بغداد[۱] به تدریس پرداخت و سپس به تِرمِذ بازگشت و در نزد ابوالقاسم موسوی نقیب شیعیان ترمذ مشغول به کار شد. در نزد وی کتاب ملل و نحل خود را در سال 521 هـ نوشت. گویا در این زمان با یکی از باطنیان که خود را معرفی نکرده، برخورد کرده و از وی علوم باطنی را دریافت کرد. او در این زمینه می‌نویسد: (کسی که در وادی أمن در مکانی مبارک از شجره طیبه ایستاده بود، مرا ندا داد که: Ra bracket.png یا ایها الذین امنوا اتقوا الله و کونوا مع الصادقین [توبه–119] La bracket.png در این هنگام بنده‌ای از بندگان صالح خدا را یافتم و از وی مناهج خلق و امر و مدارج تضاد و ترتب و دو حکم مفروغ و مستأنف را آموختم و او را دریایی یافتم که عجایبش تمام نمی‌شود و غرایبش ته نشین نمی‌گردد. متحیر ماندم که شنا کنم... یا کشتی‌ای بخواهم که غاصبی آن را غصب یا عالمی آن را سوراخ کرده است. او به من اشاره کرد... که به تلاقی دو دریا روم... من او را انسانی بزرگ یافتم. پیروی‌اش کردم، رشد یافتم و آتشی جُستم که در آن هدایت بود[۲]

از او کتابی در کلام اشعری موجود است که بسیاری را به اشتباه انداخته و شهرستانی را اشعری مذهب معرفی کرده‌اند. این کتاب با نام نهایة‌الاقدام به چاپ رسیده است. کتاب دیگر وی که سراسر تفسیر باطنی است به نام مفاتیح‌الاسرار عده‌ای را به این تصور کشانده است که وی اسماعیلی است و در تقیّه به سر می‌برده است. ولی می‌توان گفت که شهرستانی هیچ گاه اسماعیلی مذهب نشد، اما از تفسیر باطنی آنها بسیار استفاده کرد و آن را پسندید. بنابراین باید پذیرفت که او علوم باطنی ائمه را از راه اسماعیلیه دریافت کرد، ولی هیچ گاه از تفکرات فقه شافعی و کلام اشعری دست برنداشت[۳]. از کتب دیگر وی می‌توان به مصارعة الفلاسفه - نقد فلسفه ابوعلی سینا - و مجلس مکتوب در خلق و امر اشاره کرد[۴][۵].

آثار شهرستانی

  1. الارشاد الی عقاید العباد؛
  2. اسرارالعباده؛
  3. الاقطار فی الاصول؛
  4. تاریخ الحکما؛
  5. دقایق الاوهام؛
  6. العیون و الانهار؛
  7. المبدا و المعاد؛
  8. المصارعه؛
  9. رساله در علم واجب الوجود؛
  10. غایه المرام فی علم الکلام؛
  11. الجزء الذی لا یتجزا؛
  12. تلخیص الاقسام لمذاهب الانام؛
  13. الملل و النحل :از مشهورترین تالیفات شهرستانی است. خود او می‌نویسد :«هنگامی که در مجلس عالی نصیر‌الدین اقامت داشتم، برایم فرصت مطالعه اهل علم از ارباب دیانات وملل و نحل دست داد و به مصادر و موارد وشواهد آنها پی می‌بردم وپس از مطالعات بسیار، مقالات پراکنده گرد آوردم و بیرون از غرض و تعصب در این کتاب نقل نمودم .»
  14. مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار: این تفسیر خطی است و نسخه موجود آن شامل دو جزء در یک مجلد است وبه آخر سوره بقره پایان می‌پذیرد. این نسخه در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگه‌داری می‌شود.
  15. المنهاج و البیان قدرت تعبیر و فصاحت گفتاری که در کلام شهرستانی وجود داشت وهم اکنون نیز آثار آن را در تالیفات باز مانده او می‌نگریم، چنان مایه جلب مردم به سوی او شد و از راه وعظ چندان مقبولیت عامه پیدا کرد که مدت سه سال در بغداد ماند و در مجالس وعظ او بزرگان و علمای پایتخت عباسیان با گروه بسیاری از عامه مردم حاضر می‌شدند و استفاده می‌بردند.

بقعه علامه شهرستانی کجاست

بقعه علامه شهرستانی از مزارات معتبر شهرستان درگز است که واقع در 20 کیلومتری غرب شهر درگز و 4 کیلومتری روستای حضرت سلطان است.

شخصیت مدفون در این بنا ابوالفتح محمد بن ابوالقاسم عبدالکریم بن ابوبکر احمد شهرستانی از علمای شافعی اشعری بوده که به سال 479 هجری در ناحیه‌ای به نام شهرستان متولد و در سال 548 هجری دارفانی را وداع گفته است. وی در علوم کلام و اصول، تفسیر و حدیث و فلسفه و ادب از نامداران عصر خود به شمار می‌رفت و رسائل و کتب بسیاری از خود برجای نهاده است.

آرامگاه علامه شهرستانی مشتمل بر یک ایوان، تالار انتهای ایوان، گنبدخانه بنای مرکزی چهارطاقی است که گنبدی کم خیز بر فراز آن قرار گرفته است، اسلوب و ویژگی‌های معماری این آرامگاه القاء کننده بناهای عصر ایلخانی است.

جستارهای وابسته

پانویس

  1. درباره مدارس نظامیّه عباسیان که به تبع دارالعلم فاطمیان ساخته شده بنگرید: نورالله کسائی، مدارس نظامیه. این مدارس برای ترویج فقه شافعی و کلام اشعری در مقابل ترویج مذاهب دیگر ساخته شد. تعداد آنها را حدود ده عدد ذکر کرده‌اند
  2. شهرستانی، مفاتیح الاسرار، ج 1، ص 107 - 106. کتاب مفاتیح الاسرار حدود هشتصد صفحه است که تاکنون فقط چهل و پنج صفحه آن در یک جلد توسط محمدعلی آذرشب تصحیح و چاپ شده است. نگارنده در مقاله «شهرستانی شیعی باطنی» به دیدگاه‌های شیعی، اسماعیلی و سنی شهرستانی در کتاب مفاتیح الاسرار پرداخته و آنها را به صورت مختصر تبیین کرده است. امیدواریم جناب آقای آذرشب هفتصد و پنجاه صفحه باقیمانده را نیز تصحیح و به بازار عرضه نمایند.
  3. در این زمینه بنگرید: مقاله «شهرستانی شیعی باطنی یا سنی اشعری»، نوشته مهدی فرمانیان، در کتاب اسماعیلیه، ص 503 - 449
  4. . کتاب مصارعة الفلاسفه توسط انتشارات آیت‌الله مرعشی و مجلس مکتوب در ابتدای ملل و نحل ترجمه افضل الدین ترکه به چاپ رسیده است
  5. گرد‌آوری از کتاب: درسنامه تاریخ و عقائد اسماعیلیه، مهدی فرمانیان، ادیان، قم، 1386، ه. ش، ص 166

منابع

  1. برگرفته از سایت اسماعیلی نبودن عبدالکریم شهرستانیhttps://makarem.ir
  2. برگرفته از سایت بقعه علامه شهرستانی کجاست؟ - جاذبه‌هاhttps://jazebeha.com
  1. برگرفته از سایت مروری بر زندگی عبدالکریم شهرستانی:http://moalemd.blogfa.com