افزودن پیوند

    سجده: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    جز (جایگزینی متن - 'می داشت' به 'می‌داشت')
    بدون خلاصۀ ویرایش
     
    (۳۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class="wikiInfo">[[پرونده:سجده.jpg |جایگزین= سجده|بندانگشتی|سجده]]</div>
    '''سجده''' در لغت به معنای تذلٌل و خوار شدن آمده است و در اصطلاح فقهی گذاشتن پیشانی بر زمین را سجده می‌گویند. در [[روایات]] زیادی سجده به عنوان بهترین حالت انسان معرفی شده است. سجود در لغت به معنای فروتنی، افتادگی و … آمده است. در شرع مقدس به معنای نهادن مقداری از پیشانی بر زمین یا غیر آن در حالی که چیزی بین پیشانی و چیزی که بر آن سجده می‌شود، حایل و فاصله نباشد.


    <div class="wikiInfo">[[پرونده:سجده.jpg |جایگزین= سجده|بندانگشتی|سجده]]
    در [[فقه]] [[شیعه]] سجده‌ در [[نماز]] تنها بر زمین و روییدنی‌های آن صحیح است؛ ولی [[اهل‌سنت]] سجده بر فرش و مانند آن را نیز جایز شمرده‌اند. به باور همه [[مسلمانان]] سجده برای غیر خدا [[حرام]] است.
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    !نام
    !سجده
    |-
    |}
    </div>


    '''سجده''' در لغت به معنای تذلٌل و خوار شدن آمده است و در اصطلاح فقهی گذاشتن پیشانی بر زمین را سجده می گویند. در [[روایات]] زیادی سجده به عنوان بهترین حالت انسان معرفی شده است. سجود در لغت به معنای فروتنی، افتادگی و … آمده است. در شرع مقدس به معنای نهادن مقداری از پیشانی بر زمین یا غیر آن در حالی که چیزی بین پیشانی و چیزی که بر آن سجده می شود، حایل و فاصله نباشد.  
    == سجده در لغت و اصطلاح ==
    «سَجدَه» اسم مصدر «سجَدَ» و مصدر آن «سجود» می‌باشد و آن در لغت به معنی خضوع و تذلّل است و در شرع عبارتست از پیشانی به خاک نهادن به منظور تعظیم پروردگار.


    در [[فقه]] [[شیعه]] سجده‌ در [[نماز]] تنها بر زمین و روییدنی‌های آن صحیح است؛ ولی [[اهل سنت]] سجده بر فرش و مانند آن را نیز جایز شمرده‌اند. به باور همه [[مسلمانان]] سجده برای غیر خدا [[حرام]] است.  
    سجده به قصد عبادت و پرستش مسجود خاص خداوند است و سجده به غیرخدا [[کفر]] است، اما به قصد تکریم و تعظیمِ صرف به غیرخدا نیز روا باشد؛ چنان که در [[قرآن]] در مورد [[حضرت آدم(ع)|حضرت آدم ‌(علیه‌السلام)]] {{متن قرآن |وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ |سوره = بقره |آیه = ۳۴}} و نیز در مورد [[حضرت یعقوب]] و [[حضرت یوسف]] علیهماالسلام {{متن قرآن |وَخَرُّوا لَهُ سُجَّدًا |سوره = یوسف |آیه = ۱۰۰}} آمده است.


    =سجده در لغت و اصطلاح=
    سجده را نزد [[خداوند]] مکانتی عظیم و شأنی والا است و در شأن آن همین بس که خداوند خطاب به بنده‌اش می‌فرماید: «سجده کن و به من نزدیک آی<ref>سوره علق: ۱۹</ref>».


    «سَجدَه» اسم مصدر «سجَدَ» و مصدر آن «سجود» می باشد و آن در لغت به معنى خضوع و تذلّل است و در شرع عبارتست از پیشانى به خاک نهادن به منظور تعظیم پروردگار.
    == تعریف سجده ==
    سجده در لغت به معنای تذلٌل و خوار شدن آمده است<ref>راغب، اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص 396، چاپ اول، دار القلم، دمشق، 1416 هـ ق</ref>. و در اصطلاح فقهی گذاشتن پیشانی بر زمین را سجده می‌گویند<ref>ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث، ج 2، ص 213، چاپ چهارم، مؤسسه اسماعیلیان، قم 1364هـ ش</ref> در روایات زیادی سجده به عنوان بهترین حالت انسان معرفی شده است. [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)]] می‌فرماید: «بنده به چیزی با فضیلت‌تر از سجده پنهانی، به خداوند نزدیک نشده است<ref>مجیدی، غلام حسین، نهج الفصاحة، ج 1، ص 461، چاپ اول، مؤسسة انصاریان، قم، 1379</ref>».


    سجده به قصد عبادت و [[پرستشِ]] مسجود خاص خداوند است و سجده به غیرخدا [[کفر]] است، اما به قصد تکریم و تعظیمِ صرف به غیرخدا نیز روا باشد؛ چنان که در [[قرآن]] در مورد حضرت آدم علیه السلام «وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ» <ref>سوره بقره: ۳۴</ref> و نیز در مورد حضرت یعقوب و حضرت یوسف علیهماالسلام «وَخَرُّوا لَهُ سُجَّدًا» <ref>سوره یوسف: ۱۰۰</ref> آمده است.
    و نیز گفته‌اند: سجود در لغت به معنای فروتنی، افتادگی و … آمده است. در شرع مقدس به معنای نهادن مقداری از پیشانی بر زمین یا غیر آن در حالی که چیزی بین پیشانی و چیزی که بر آن سجده می‌شود، حایل و فاصله نباشد. دلیل آن روایتی است که می‌گوید: “هنگامی که سجده می‌کنی پیشانی ات را بر زمین بگذار و سریع به زمین نزن؛ (مانند نوک زدن کلاغ بر زمین)”<ref>ابن حبان، صحیحه، ج 1، ص 264</ref>.


    سجده را نزد [[خداوند]] مکانتى عظیم و شأنى والا است و در شأن آن همین بس که خداوند خطاب به بنده اش می فرماید: «سجده کن و به من نزدیک آى». <ref>سوره علق: ۱۹</ref>
    به اجماع تمام علما و فقها سجده در برخی از موارد واجب است؛ چرا که خدای متعال می‌فرماید: “ای کسانی که ایمان آورده‌اید: رکوع کنید و سجده به جا آورید…”<ref> حج، 77</ref>.


    =تعریف سجده=
    == سجده در روایات ==
    یکی از مسائلی که از سوی مخالفان شیعیه مطرح می‌شود و از این طریق شیعه را مورد حمله قرار می‌دهند مسئلۀ سجده بر خاک است، اما بنابر عقیدۀ شیعیان، شیعه بر خاک سجده می‌کند، نه برای خاک و اگر برای خاک باشد، بدون تردید این حالتی از حالات [[شرک]] است و [[مذهب شیعه|شیعه]] این نوع از سجده را [[حرام]] می‌داند؛ برای این که سجود این چنینی برای غیر خدا است و اثباتش نیاز به براهین و تلاش زیاد ندارد.


    سجده در لغت به معنای تذلٌل و خوار شدن آمده است. <ref>راغب، اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص 396، چاپ اول، دار القلم، دمشق، 1416 هـ ق</ref> و در اصطلاح فقهی گذاشتن پیشانی بر زمین را سجده می گویند. <ref>ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث، ج 2، ص 213، چاپ چهارم، مؤسسه اسماعیلیان، قم 1364هـ ش</ref> در روایات زیادی سجده به عنوان بهترین حالت انسان معرفی شده است. [[پیامبر اکرم (ص)]] می فرماید: «بنده به چیزی با فضیلت تر از سجده پنهانی، به خداوند نزدیک نشده است». <ref>مجیدی، غلام حسین، نهج الفصاحة، ج 1، ص 461، چاپ اول، مؤسسة انصاریان، قم، 1379</ref>
    اخبار و روایات وارده در باب سجود را می‌شود به سه قسم تقسیم نمود:


    و نیز گفته اند: سجود در لغت به معنای فروتنی، افتادگی و … آمده است. در شرع مقدس به معنای نهادن مقداری از پیشانی بر زمین یا غیر آن در حالی که چیزی بین پیشانی و چیزی که بر آن سجده می شود، حایل و فاصله نباشد. دلیل آن روایتی است که می گوید: “هنگامی که سجده می کنی پیشانی ات را بر زمین بگذار و سریع به زمین نزن؛ (مانند نوک زدن کلاغ بر زمین)”. <ref>ابن حبان، صحیحه، ج 1، ص 264</ref>
    # روایاتی که تأکید می‌کنند به ضرورت سجده بر زمین.
    # روایاتی که اشاره دارند به سجده بر گیاهان؛ مانند حصیر.
    # روایاتی که اشاره دارند به سجده بر پیراهن (پارچه) پنبه ای یا پشمی<ref>علامه امینی، السجود علی التربة الحسینیة، ص 13</ref>.


    به اجماع تمام علما و فقها سجده در برخی از موارد واجب است؛ چرا که خدای متعال می فرماید: “ای کسانی که ایمان آورده اید: رکوع کنید و سجده به جا آورید…”. <ref> حج، 77</ref>
    === روایاتی که بر سجود روی زمین تأکید می‌کنند ===
    روایات در این زمینه فراوان است و با تعابیر متفاوت و مختلف در کتاب‌های روایی نقل شده است که ما در این جا به ذکر چند نمونه اکتفا می‌کنیم:
    # از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود: “جعلت لی الارض مسجداً و طهوراً”؛ زمین برای من محل سجده و پاک کننده قرار داده شد. این روایت در کتاب مسلم این گونه آمده است: “تمام زمین برای ما محل سجده قرار داده شد و خاکش برای ما پاک کننده (طهور)، در صورتی که آب یافت نشود”.
    # در سنن ترمذی این گونه آمده است: “تمام زمین برای من مسجد و طهور قرار داده شد”. در کلام بیهقی چنین نقل شده است: “زمین برای من طهور و مسجد قرار داده شد” در کلام بیهقی با این بیان نیز ملاحظه می‌شود: “زمین برای من پاک و [[مسجد]] قرار داده شد و هر کجا که هنگام نماز شد نماز می‌خوانم هر طور که باشد”<ref>صحیح البخاری، ج 1، ص 113(نیاز به تکمیل دارد)؛ صحیح مسلم، ج 2، ص 64(نیاز به تکمیل دارد)؛ صحیح النسائی، ج 2، ص 32</ref>.
    # [[ابوذر غفاری|اباذر]] نقل می‌کند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: “زمین برای تو محل سجده است. پس هر کجا که وقت نماز شد، نماز بخوان”. <ref>صحیح النسائی، ج 2، ص 37</ref>
    # [[ابن عباس]] می‌گوید: “پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بر سنگ سجده کرد”<ref>حاکم در مستدرک آن روایت را نقل کرده و ذهبی آن را تصحیح نموده است، ج 3، ص 473</ref>.
    # ابو سعید خدری روایت می‌کند: “من با چشمان خودم دیدم که بر پیشانی و بینی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) اثر خاک و گل بود”<ref>صحیح البخاری، ج 1، ص 2- 198- 163- 253- 256- 258- 259؛ سنن ابی داود، ج 1، ص 143 و 144؛ السنن الکبری، ج 2، ص 106</ref>.
    # [[جابر بن عبدالله انصاری|جابربن عبدالله]] می‌گوید: “من با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نماز ظهر می‌خواندم. به خاطر شدت گرما و حرارت یک تکه سنگ در دست خود گذاشتم تا این که سرد شود و بر آن سجده کنم”.
    # [[انس بن مالک]] می‌گوید: “ما با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در گرمای شدید [[نماز]] می‌خواندیم، هر یکی از ما سنگ بر می‌داشتیم و در دست خود نگه می‌داشتیم تا این که خنک شود، وقتی سرد شد می‌گذاشتیم و بر آن سجده می‌کردیم”<ref>السنن الکبری، ج 2، ص 106</ref>.
    # [[عمر بن خطاب]] می‌گوید: “در شب بارانی برای [[نماز صبح]] خارج شدیم؛ چون زمین گل آلود شده بود، هر یک از ما مقداری سنگ جمع‌آوری کردیم و در حیاط مسجد فرش کردیم و بر آن نماز گزاردیم، وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) متوجه این مسئله شد، فرمود: چه چیز خوبی، پس این شروع نماز خواندن با سجده بر سنگ بود”<ref>سنن ابوداود؛ ج 1، ص 75؛ السنن الکبری، ج 2، ص 440</ref>.
    # عیاض بن عبدالله قرشی نقل می‌کند: “چون پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دید مردی بر عمامه ای که بر سرش است، سجده می‌کند، اشاره فرمود عمامه ات را به عقب بکش و اشاره فرمود با پیشانی ات سجده کن”<ref> السنن الکبری، ج 2، ص 105</ref>.
    # این‌ها نمونه‌ای از روایات فراوانی است که بیان می‌کند سجود باید بر خاک و زمین باشد. بیهقی می‌گوید: … اگر سجود بر پارچه و لباس جایز بود، باید در روایات به آن اشاره می‌شد؛ چرا که سجده بر آن از برداشتن سنگ و خنک کردن در دست برای سجود راحت تر بود<ref>مسند احمد حنبل، ج 1، ص 321</ref>.


    =سجده در روایات=
    === روایاتی که می‌گویند سجود بر غیر زمین بدون عذر جایز است ===
    # انس بن مالک نقل می‌کند: “جده اش (ملیکه) رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را برای غذایی که برای آن حضرت پخت دعوت کرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از آن غذا و طعام خورد، سپس فرمود: برخیزید و با من نماز اقامه کنید. انس بن مالک می‌گوید: پا شدم و حصیری را که بر اثر مرور زمان سیاه شده بود، آبی پاشیدم و نمناکش کردم. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بر آن ایستاد. من پشت سر حضرت و آن پیر زن (جده اش) پشت سر من به نماز ایستادیم<ref>بخاری، صحیحه، ج 1، ص 101؛ صحیح النسائی، ج 2، ص 57</ref>. همچنین از انس روایت دیگری است با این مضمون که می‌گوید: “یکی از عمه‌هایم برای پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) طعامی پخت و خطاب به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) گفت: من دوست دارم در منزل من غذا میل کنی و در آن جا نماز بخوانی! انس می‌گوید: پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد، حصیر بزرگی که در منزل بود دستور داد آن را در گوشه ای از اتاق گذاشتیم و روی آن را آب و جارو کردیم، پس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بر روی آن به نماز ایستاد و ما پشت سر آن حضرت نماز اقامه کردیم”<ref>ابن ماجه، سنن، ج 1، ص 255</ref>. همچنین از انس بن مالک روایت است که می‌گوید: “ام سلیم از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) درخواست نمود تا به منزلش بیاید و نماز بخواند، تا وی آن جا را مکان همیشگی نمازش قرار دهد! رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) درخواست ام سلیم را اجابت کرد، به منزل او آمد، حصیری را که در خانه‌اش بود با آب مرطوب نمودم و پیامبر در آن جا نماز خواند، ام سلیم با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نماز گزارد و آن جا را مصلای خویش قرار داد”<ref>صحیح النسائی، ج 2، ص 57</ref>.
    # ابن عباس نقل می‌کند: “رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بر حصیر کوچک نماز می‌گزارد”<ref>ترمذی، صحیح، ج 2، ص 126</ref>.
    # ابو سعید خدری می‌گوید: “بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) وارد شدم، دیدم آن حضرت بر روی حصیر نماز می‌خواند و بر همان حصیر سجده می‌کند”<ref>صحیح مسلم، ج 2، ص 62، 126</ref>.
    # میمونه (همسر پیامبر) نقل می‌کند: “رسول الله در حال نماز بود و من در کنارش بودم به گونه‌ای که پیراهنش به من می‌خورد، هنگامی که به سجود می‌رفت، و بر حصیر نماز می‌گزارد”<ref>بخاری، صحیح، ج 1، ص 101؛ مسلم، صحیح، ج 2، ص 128</ref>.


    یکی از مسائلی که از سوی مخالفان شیعیه مطرح می شود و از این طریق شیعه را مورد حمله قرار می دهند مسئلۀ سجده بر خاک است، اما بنابر عقیدۀ شیعیان، شیعه بر خاک سجده می کند، نه برای خاک و اگر برای خاک باشد، بدون تردید این حالتی از حالات شرک است و شیعه این نوع از سجده را حرام می داند؛ برای این که سجود این چنینی برای غیر خدا است و اثباتش نیاز به براهین و تلاش زیاد ندارد.
    روایات در این زمینه فراوان است که به جهت اختصار به همین مقدار اکتفا می‌کنیم.


    اخبار و روایات وارده در باب سجود را می شود به سه قسم تقسیم نمود:
    === روایاتی که می‌گویند سجده بر غیر زمین در حال عذر جایز است ===
    در این قسمت به بیان حدیث انس بن مالک اکتفا می‌کنیم. انس می‌گوید: “ما با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نماز می‌خواندیم. هرگاه یکی از ما به جهت شدت گرما، نمی‌توانستیم پیشانی خود را بر زمین بگذاریم، در حال سجده، پیراهن خود را پهن می‌کردیم و بر آن سجده می‌کردیم”.


    1. روایاتی که تأکید می کنند به ضرورت سجده بر زمین.
    این روایت در منابع مختلف اهل سنت؛ مانند صحیح بخاری و صحیح مسلم با الفاظ و تعابیر مختلف نقل شده است<ref>بخاری، صحیح، ج 1، ص 101؛ مسلم، صحیح، ج 2، ص 109؛ ابن ماجه، السنن، ج 1، ص 321؛ ابوداود، السنن، ج 1، ص 106</ref>.


    2. روایاتی که اشاره دارند به سجده بر گیاهان؛ مانند حصیر.
    دو نکته از این روایات برداشت می‌شود:


    3. روایاتی که اشاره دارند به سجده بر پیراهن (پارچه) پنبه ای یا پشمی. <ref>علامه امینی، السجود علی التربة الحسینیة، ص 13</ref>
    اول: سجده باید بر خاک باشد، پس از آن چیزهایی که از زمین می‌روید، غیر از خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها


    ==روایاتی که بر سجود روی زمین تأکید می کنند==
    دوم: در حال اضطرار بر پیراهن و پارچه می‌توان سجده نمود.


    روایات در این زمینه فراوان است و با تعابیر متفاوت و مختلف در کتاب های روایی نقل شده است که ما در این جا به ذکر چند نمونه اکتفا می کنیم:
    == پانویس ==
    {{پانویس}}


    1. از [[پیامبر اسلام (ص)]] نقل شده که فرمود: “جعلت لی الارض مسجداً و طهوراً”؛ زمین برای من محل سجده و پاک کننده قرار داده شد.
    [[رده:مفاهیم و اصطلاحات]]
     
    [[رده:مفاهیم و اصطلاحات اسلامی]]
    این روایت در کتاب مسلم این گونه آمده است: “تمام زمین برای ما محل سجده قرار داده شد و خاکش برای ما پاک کننده (طهور)، در صورتی که آب یافت نشود”.
     
    در سنن ترمذی این گونه آمده است: “تمام زمین برای من مسجد و طهور قرار داده شد”.
     
    در کلام بیهقی چنین نقل شده است: “زمین برای من طهور و مسجد قرار داده شد”.
     
    در کلام بیهقی با این بیان نیز ملاحظه می شود: “زمین برای من پاک و [[مسجد]]<ref>ر.ک:مقاله مسجد</ref> قرار داده شد و هر کجا که هنگام نماز شد نماز می خوانم هر طور که باشد”. <ref>صحیح البخاری، ج 1، ص 113(نیاز به تکمیل دارد)؛ صحیح مسلم، ج 2، ص 64(نیاز به تکمیل دارد)؛ صحیح النسائی، ج 2، ص 32</ref>
     
    2. [[ابوذر غفاری|اباذر]] نقل می کند که رسول خدا (ص) فرمود: “زمین برای تو محل سجده است. پس هر کجا که وقت نماز شد، نماز بخوان”. <ref>صحیح النسائی، ج 2، ص 37</ref>
     
    3. [[ابن عباس]] می گوید: “پیامبر (ص) بر سنگ سجده کرد”. <ref>حاکم در مستدرک آن روایت را نقل کرده و ذهبی آن را تصحیح نموده است، ج 3، ص 473</ref>
     
    4. ابو سعید خدری روایت می کند: “من با چشمان خودم دیدم که بر پیشانی و بینی رسول خدا (ص) اثر خاک و گل بود”. <ref>صحیح البخاری، ج 1، ص 2- 198- 163- 253- 256- 258- 259؛ سنن ابی داود، ج 1، ص 143 و 144؛ السنن الکبری، ج 2، ص 106</ref>
     
    5. جابربن عبدالله می گوید: “من با رسول خدا (ص) نماز ظهر می خواندم. به خاطر شدت گرما و حرارت یک تکه سنگ در دست خود گذاشتم تا این که سرد شود و بر آن سجده کنم”.
     
    6. [[انس بن مالک]] می گوید: “ما با پیامبر (ص) در گرمای شدید [[نماز]] می خواندیم، هر  یکی از ما سنگ بر می‌داشتیم و در دست خود نگه می‌داشتیم تا این که خنک شود، وقتی سرد شد می گذاشتیم و بر آن سجده می کردیم”. <ref>السنن الکبری، ج 2، ص 106</ref>
     
    7. [[عمر بن خطاب]]<ref>ر.ک:مقاله عمر</ref> می گوید: “در شب بارانی برای [[نماز صبح]] خارج شدیم؛ چون زمین گل آلود شده بود، هر یک از ما مقداری سنگ جمع آوری کردیم و در حیاط مسجد فرش کردیم و بر آن نماز گزاردیم، وقتی [[پیامبر(ص)]] متوجه این مسئله شد، فرمود: چه چیز خوبی، پس این شروع نماز خواندن با سجده بر سنگ بود”. <ref>سنن ابوداود؛ ج 1، ص 75؛ السنن الکبری، ج 2، ص 440</ref>
     
    8. عیاض بن عبدالله قرشی نقل می کند: “چون پیامبر (ص) دید مردی بر عمامه ای که بر سرش است، سجده می کند، اشاره فرمود عمامه ات را به عقب بکش و اشاره فرمود با پیشانی ات سجده کن”. <ref> السنن الکبری، ج 2، ص 105</ref>
     
    اینها نمونه ای از روایات فراوانی است که بیان می کند سجود باید بر خاک و زمین باشد. بیهقی می گوید: … اگر سجود بر پارچه و لباس جایز بود، باید در روایات به آن اشاره می شد؛ چرا که سجده بر آن از برداشتن سنگ و خنک کردن در دست برای سجود راحت تر بود. <ref>مسند احمد حنبل، ج 1، ص 321</ref>
     
    ==روایاتی که می گویند سجود بر غیر زمین بدون عذر جایز است==
     
    1. انس بن مالک نقل می کند: “جده اش (ملیکه) رسول خدا (ص) را برای غذایی که برای آن حضرت پخت  دعوت کرد. پیامبر (ص) از آن غذا و طعام خورد، سپس فرمود: برخیزید و با من نماز اقامه کنید. انس بن مالک می گوید: پا شدم و حصیری را که بر اثر مرور زمان سیاه شده بود، آبی پاشیدم و نمناکش کردم. پیامبر (ص) بر آن ایستاد. من پشت سر حضرت و آن پیر زن (جده اش) پشت سر من به نماز ایستادیم. <ref>بخاری، صحیحه، ج 1، ص 101؛ صحیح النسائی، ج 2، ص 57</ref>
     
    همچنین از انس روایت دیگری است با این مضمون که می گوید: “یکی از عمه هایم برای پیامبر (ص) طعامی پخت و خطاب به پیامبر اکرم (ص) گفت: من دوست دارم در منزل من غذا میل کنی و در آن جا نماز بخوانی! انس می گوید: پیامبر (ص) آمد، حصیر بزرگی که در منزل بود دستور داد آن را در گوشه ای از اتاق گذاشتیم و روی آن را آب و جارو کردیم، پس پیامبر (ص) بر روی آن به نماز ایستاد و ما پشت سر آن حضرت نماز اقامه کردیم”. <ref>ابن ماجه، سنن، ج 1، ص 255</ref>
     
    همچنین از انس بن مالک روایت است که می گوید: “ام سلیم از رسول خدا (ص) درخواست نمود تا به منزلش بیاید و نماز بخواند، تا وی آن جا را مکان همیشگی نمازش قرار دهد! رسول خدا (ص) درخواست ام سلیم را اجابت کرد، به منزل او آمد، حصیری را که در خانه اش بود با آب مرطوب نمودم و پیامبر در آن جا نماز خواند، ام سلیم با پیامبر (ص) نماز گزارد و آن جا را مصلای خویش قرار داد”. <ref>صحیح النسائی، ج 2، ص 57</ref>
     
    2. ابن عباس نقل می کند: “رسول خدا (ص) بر حصیر کوچک نماز می گزارد”. <ref>ترمذی، صحیح، ج 2، ص 126</ref>
     
    3. ابو سعید خدری می گوید: “بر پیامبر (ص) وارد شدم، دیدم آن حضرت بر روی حصیر نماز می خواند و بر همان حصیر سجده می کند”. <ref>صحیح مسلم، ج 2، ص 62، 126</ref>
     
    4. میمونه (همسر پیامبر) نقل می کند: “رسول الله در حال نماز بود و من در کنارش بودم به گونه‌ای که پیراهنش به من می خورد، هنگامی که به سجود می‌رفت، و بر حصیر نماز می گزارد”. <ref>بخاری، صحیح، ج 1، ص 101؛ مسلم، صحیح، ج 2، ص 128</ref>
     
    روایات در این زمینه فراوان است که به جهت اختصار به همین مقدار اکتفا می کنیم.
     
    ==روایاتی که می گویند سجده بر غیر زمین در حال عذر جایز است==
     
    در این قسمت به بیان حدیث انس بن مالک اکتفا می کنیم. انس می گوید: “ما با رسول خدا (ص) نماز می خواندیم. هرگاه یکی از ما به جهت شدت گرما، نمی توانستیم پیشانی خود را بر زمین بگذاریم، در حال سجده، پیراهن خود را پهن می کردیم و بر آن سجده می کردیم”.
     
    این روایت در منابع مختلف اهل سنت؛ مانند صحیح بخاری و صحیح مسلم با الفاظ و تعابیر مختلف نقل شده است. <ref>بخاری، صحیح، ج 1، ص 101؛ مسلم، صحیح، ج 2، ص 109؛ ابن ماجه، السنن، ج 1، ص 321؛ ابوداود، السنن، ج 1، ص 106</ref>
     
    دو نکته از این روایات برداشت می شود:
     
    اول: سجده باید بر خاک باشد، پس از آن چیزهایی که از زمین می روید، غیر از خوردنی ها و پوشیدنی ها
     
    دوم: در حال اضطرار بر پیراهن و پارچه می توان سجده نمود.
     
    =پانویس=
     
    [[رده:اصطلاحات باب نماز]]
    [[رده:ارکان نماز]]
    [[رده: فقه ]]
    <references />

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲۰ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۱۳

    سجده
    سجده

    سجده در لغت به معنای تذلٌل و خوار شدن آمده است و در اصطلاح فقهی گذاشتن پیشانی بر زمین را سجده می‌گویند. در روایات زیادی سجده به عنوان بهترین حالت انسان معرفی شده است. سجود در لغت به معنای فروتنی، افتادگی و … آمده است. در شرع مقدس به معنای نهادن مقداری از پیشانی بر زمین یا غیر آن در حالی که چیزی بین پیشانی و چیزی که بر آن سجده می‌شود، حایل و فاصله نباشد.

    در فقه شیعه سجده‌ در نماز تنها بر زمین و روییدنی‌های آن صحیح است؛ ولی اهل‌سنت سجده بر فرش و مانند آن را نیز جایز شمرده‌اند. به باور همه مسلمانان سجده برای غیر خدا حرام است.

    سجده در لغت و اصطلاح

    «سَجدَه» اسم مصدر «سجَدَ» و مصدر آن «سجود» می‌باشد و آن در لغت به معنی خضوع و تذلّل است و در شرع عبارتست از پیشانی به خاک نهادن به منظور تعظیم پروردگار.

    سجده به قصد عبادت و پرستش مسجود خاص خداوند است و سجده به غیرخدا کفر است، اما به قصد تکریم و تعظیمِ صرف به غیرخدا نیز روا باشد؛ چنان که در قرآن در مورد حضرت آدم ‌(علیه‌السلام) Ra bracket.png وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ [بقره–۳۴] La bracket.png‎ و نیز در مورد حضرت یعقوب و حضرت یوسف علیهماالسلام Ra bracket.png وَخَرُّوا لَهُ سُجَّدًا [یوسف–۱۰۰] La bracket.png‎ آمده است.

    سجده را نزد خداوند مکانتی عظیم و شأنی والا است و در شأن آن همین بس که خداوند خطاب به بنده‌اش می‌فرماید: «سجده کن و به من نزدیک آی[۱]».

    تعریف سجده

    سجده در لغت به معنای تذلٌل و خوار شدن آمده است[۲]. و در اصطلاح فقهی گذاشتن پیشانی بر زمین را سجده می‌گویند[۳] در روایات زیادی سجده به عنوان بهترین حالت انسان معرفی شده است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: «بنده به چیزی با فضیلت‌تر از سجده پنهانی، به خداوند نزدیک نشده است[۴]».

    و نیز گفته‌اند: سجود در لغت به معنای فروتنی، افتادگی و … آمده است. در شرع مقدس به معنای نهادن مقداری از پیشانی بر زمین یا غیر آن در حالی که چیزی بین پیشانی و چیزی که بر آن سجده می‌شود، حایل و فاصله نباشد. دلیل آن روایتی است که می‌گوید: “هنگامی که سجده می‌کنی پیشانی ات را بر زمین بگذار و سریع به زمین نزن؛ (مانند نوک زدن کلاغ بر زمین)”[۵].

    به اجماع تمام علما و فقها سجده در برخی از موارد واجب است؛ چرا که خدای متعال می‌فرماید: “ای کسانی که ایمان آورده‌اید: رکوع کنید و سجده به جا آورید…”[۶].

    سجده در روایات

    یکی از مسائلی که از سوی مخالفان شیعیه مطرح می‌شود و از این طریق شیعه را مورد حمله قرار می‌دهند مسئلۀ سجده بر خاک است، اما بنابر عقیدۀ شیعیان، شیعه بر خاک سجده می‌کند، نه برای خاک و اگر برای خاک باشد، بدون تردید این حالتی از حالات شرک است و شیعه این نوع از سجده را حرام می‌داند؛ برای این که سجود این چنینی برای غیر خدا است و اثباتش نیاز به براهین و تلاش زیاد ندارد.

    اخبار و روایات وارده در باب سجود را می‌شود به سه قسم تقسیم نمود:

    1. روایاتی که تأکید می‌کنند به ضرورت سجده بر زمین.
    2. روایاتی که اشاره دارند به سجده بر گیاهان؛ مانند حصیر.
    3. روایاتی که اشاره دارند به سجده بر پیراهن (پارچه) پنبه ای یا پشمی[۷].

    روایاتی که بر سجود روی زمین تأکید می‌کنند

    روایات در این زمینه فراوان است و با تعابیر متفاوت و مختلف در کتاب‌های روایی نقل شده است که ما در این جا به ذکر چند نمونه اکتفا می‌کنیم:

    1. از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود: “جعلت لی الارض مسجداً و طهوراً”؛ زمین برای من محل سجده و پاک کننده قرار داده شد. این روایت در کتاب مسلم این گونه آمده است: “تمام زمین برای ما محل سجده قرار داده شد و خاکش برای ما پاک کننده (طهور)، در صورتی که آب یافت نشود”.
    2. در سنن ترمذی این گونه آمده است: “تمام زمین برای من مسجد و طهور قرار داده شد”. در کلام بیهقی چنین نقل شده است: “زمین برای من طهور و مسجد قرار داده شد” در کلام بیهقی با این بیان نیز ملاحظه می‌شود: “زمین برای من پاک و مسجد قرار داده شد و هر کجا که هنگام نماز شد نماز می‌خوانم هر طور که باشد”[۸].
    3. اباذر نقل می‌کند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: “زمین برای تو محل سجده است. پس هر کجا که وقت نماز شد، نماز بخوان”. [۹]
    4. ابن عباس می‌گوید: “پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بر سنگ سجده کرد”[۱۰].
    5. ابو سعید خدری روایت می‌کند: “من با چشمان خودم دیدم که بر پیشانی و بینی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) اثر خاک و گل بود”[۱۱].
    6. جابربن عبدالله می‌گوید: “من با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نماز ظهر می‌خواندم. به خاطر شدت گرما و حرارت یک تکه سنگ در دست خود گذاشتم تا این که سرد شود و بر آن سجده کنم”.
    7. انس بن مالک می‌گوید: “ما با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در گرمای شدید نماز می‌خواندیم، هر یکی از ما سنگ بر می‌داشتیم و در دست خود نگه می‌داشتیم تا این که خنک شود، وقتی سرد شد می‌گذاشتیم و بر آن سجده می‌کردیم”[۱۲].
    8. عمر بن خطاب می‌گوید: “در شب بارانی برای نماز صبح خارج شدیم؛ چون زمین گل آلود شده بود، هر یک از ما مقداری سنگ جمع‌آوری کردیم و در حیاط مسجد فرش کردیم و بر آن نماز گزاردیم، وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) متوجه این مسئله شد، فرمود: چه چیز خوبی، پس این شروع نماز خواندن با سجده بر سنگ بود”[۱۳].
    9. عیاض بن عبدالله قرشی نقل می‌کند: “چون پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دید مردی بر عمامه ای که بر سرش است، سجده می‌کند، اشاره فرمود عمامه ات را به عقب بکش و اشاره فرمود با پیشانی ات سجده کن”[۱۴].
    10. این‌ها نمونه‌ای از روایات فراوانی است که بیان می‌کند سجود باید بر خاک و زمین باشد. بیهقی می‌گوید: … اگر سجود بر پارچه و لباس جایز بود، باید در روایات به آن اشاره می‌شد؛ چرا که سجده بر آن از برداشتن سنگ و خنک کردن در دست برای سجود راحت تر بود[۱۵].

    روایاتی که می‌گویند سجود بر غیر زمین بدون عذر جایز است

    1. انس بن مالک نقل می‌کند: “جده اش (ملیکه) رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را برای غذایی که برای آن حضرت پخت دعوت کرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از آن غذا و طعام خورد، سپس فرمود: برخیزید و با من نماز اقامه کنید. انس بن مالک می‌گوید: پا شدم و حصیری را که بر اثر مرور زمان سیاه شده بود، آبی پاشیدم و نمناکش کردم. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بر آن ایستاد. من پشت سر حضرت و آن پیر زن (جده اش) پشت سر من به نماز ایستادیم[۱۶]. همچنین از انس روایت دیگری است با این مضمون که می‌گوید: “یکی از عمه‌هایم برای پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) طعامی پخت و خطاب به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) گفت: من دوست دارم در منزل من غذا میل کنی و در آن جا نماز بخوانی! انس می‌گوید: پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد، حصیر بزرگی که در منزل بود دستور داد آن را در گوشه ای از اتاق گذاشتیم و روی آن را آب و جارو کردیم، پس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بر روی آن به نماز ایستاد و ما پشت سر آن حضرت نماز اقامه کردیم”[۱۷]. همچنین از انس بن مالک روایت است که می‌گوید: “ام سلیم از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) درخواست نمود تا به منزلش بیاید و نماز بخواند، تا وی آن جا را مکان همیشگی نمازش قرار دهد! رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) درخواست ام سلیم را اجابت کرد، به منزل او آمد، حصیری را که در خانه‌اش بود با آب مرطوب نمودم و پیامبر در آن جا نماز خواند، ام سلیم با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نماز گزارد و آن جا را مصلای خویش قرار داد”[۱۸].
    2. ابن عباس نقل می‌کند: “رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بر حصیر کوچک نماز می‌گزارد”[۱۹].
    3. ابو سعید خدری می‌گوید: “بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) وارد شدم، دیدم آن حضرت بر روی حصیر نماز می‌خواند و بر همان حصیر سجده می‌کند”[۲۰].
    4. میمونه (همسر پیامبر) نقل می‌کند: “رسول الله در حال نماز بود و من در کنارش بودم به گونه‌ای که پیراهنش به من می‌خورد، هنگامی که به سجود می‌رفت، و بر حصیر نماز می‌گزارد”[۲۱].

    روایات در این زمینه فراوان است که به جهت اختصار به همین مقدار اکتفا می‌کنیم.

    روایاتی که می‌گویند سجده بر غیر زمین در حال عذر جایز است

    در این قسمت به بیان حدیث انس بن مالک اکتفا می‌کنیم. انس می‌گوید: “ما با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نماز می‌خواندیم. هرگاه یکی از ما به جهت شدت گرما، نمی‌توانستیم پیشانی خود را بر زمین بگذاریم، در حال سجده، پیراهن خود را پهن می‌کردیم و بر آن سجده می‌کردیم”.

    این روایت در منابع مختلف اهل سنت؛ مانند صحیح بخاری و صحیح مسلم با الفاظ و تعابیر مختلف نقل شده است[۲۲].

    دو نکته از این روایات برداشت می‌شود:

    اول: سجده باید بر خاک باشد، پس از آن چیزهایی که از زمین می‌روید، غیر از خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها

    دوم: در حال اضطرار بر پیراهن و پارچه می‌توان سجده نمود.

    پانویس

    1. ↑ سوره علق: ۱۹
    2. ↑ راغب، اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص 396، چاپ اول، دار القلم، دمشق، 1416 هـ ق
    3. ↑ ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث، ج 2، ص 213، چاپ چهارم، مؤسسه اسماعیلیان، قم 1364هـ ش
    4. ↑ مجیدی، غلام حسین، نهج الفصاحة، ج 1، ص 461، چاپ اول، مؤسسة انصاریان، قم، 1379
    5. ↑ ابن حبان، صحیحه، ج 1، ص 264
    6. ↑ حج، 77
    7. ↑ علامه امینی، السجود علی التربة الحسینیة، ص 13
    8. ↑ صحیح البخاری، ج 1، ص 113(نیاز به تکمیل دارد)؛ صحیح مسلم، ج 2، ص 64(نیاز به تکمیل دارد)؛ صحیح النسائی، ج 2، ص 32
    9. ↑ صحیح النسائی، ج 2، ص 37
    10. ↑ حاکم در مستدرک آن روایت را نقل کرده و ذهبی آن را تصحیح نموده است، ج 3، ص 473
    11. ↑ صحیح البخاری، ج 1، ص 2- 198- 163- 253- 256- 258- 259؛ سنن ابی داود، ج 1، ص 143 و 144؛ السنن الکبری، ج 2، ص 106
    12. ↑ السنن الکبری، ج 2، ص 106
    13. ↑ سنن ابوداود؛ ج 1، ص 75؛ السنن الکبری، ج 2، ص 440
    14. ↑ السنن الکبری، ج 2، ص 105
    15. ↑ مسند احمد حنبل، ج 1، ص 321
    16. ↑ بخاری، صحیحه، ج 1، ص 101؛ صحیح النسائی، ج 2، ص 57
    17. ↑ ابن ماجه، سنن، ج 1، ص 255
    18. ↑ صحیح النسائی، ج 2، ص 57
    19. ↑ ترمذی، صحیح، ج 2، ص 126
    20. ↑ صحیح مسلم، ج 2، ص 62، 126
    21. ↑ بخاری، صحیح، ج 1، ص 101؛ مسلم، صحیح، ج 2، ص 128
    22. ↑ بخاری، صحیح، ج 1، ص 101؛ مسلم، صحیح، ج 2، ص 109؛ ابن ماجه، السنن، ج 1، ص 321؛ ابوداود، السنن، ج 1، ص 106
    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=سجده&oldid=175643»