افزودن پیوند

    حافظ اسد: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    جز (جایگزینی متن - 'چهره ها' به 'چهره‌ها')
    جز (جایگزینی متن - 'سران کشورهای اسلامی' به 'سران کشور‌های اسلامی')
     
    (۱۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class="wikiInfo">[[پرونده:Hafez asad.jpg|جایگزین=|بندانگشتی|حافظ اسد]]
    {{جعبه اطلاعات شخصیت
    {|class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+|
    | عنوان = حافظ اسد
    !نام
    | تصویر = Hafez asad.jpg
    !حافظ اسد
    | نام = حافظ اسد
    |-
    | نام‌های دیگر =
    | سال تولد = 1930 م
    | تاریخ تولد =
    | محل تولد = لاذقیه، سوریه
    | سال درگذشت =
    | تاریخ درگذشت =  
    | محل درگذشت =
    | استادان =
    | شاگردان =  
    | دین =  
    | مذهب =
    | آثار =
    | فعالیت‌ها = رئیس‌جمهور سوریه از1971 تا سال2000
    | وبگاه =
    }}
    '''حافظ اسد''' متولد ۶ اکتبر ۱۹۳۰ در قرداحه و درگذشته ۱۰ ژوئن ۲۰۰۰ در دمشق است؛ سیاست‌مدار و ژنرال سوری، از رهبران برجسته [[حزب بعث سوریه]]، فرمانده پیشین نیروی هوایی ارتش [[سوریه]] و نیز رئیس‌جمهور و فرمانده کل قوای مسلح کشور سوریه (به مدت ۳۰ سال) بود.


    |متولد
    == زندگی‌نامه ==
    |6 اکتبر سال 1930
    وی در 14 مهر 1309/ 6 اکتبر 1930، در دهکده قَرْداحه، از توابع لاذقیه در غرب سوریه، در خانواده‌ای «علوی» متولد شد<ref>عادل حافظ، ص 19؛ سیل، ص 5</ref>. او فرزند چهارم از ازدواج دوم کشاورزی فقیر به نام علی سلیمان بود که مدتی کوتاه بر ضد استعمار [[فرانسه]] جنگیده بود<ref>سیل، ص 5ـ6</ref>. حافظ آموزش ابتدایی را در زادگاه خود به پایان برد و در 1319ش/ 1940 برای ادامه تحصیل به لاذقیه رفت <ref>همان، ص 8، 11</ref>.حافظ‌ اسد از جوانی تحت‌تأثیر ملی‌گرایی عرب و اندیشه‌های سوسیالیستی و ضداستعماری قرار گرفت و در شانزده سالگی به حزب ‌بعث پیوست<ref>کراسیتسکی، ص54ـ56؛ ماعوز، ص24؛ فؤاد عشا، ص 98</ref>.
    |-
     
    |محل تولد
    |سوریه/ لاذقیه
    |-
     
    |نام پدر
    |علی سلیمان
    |-
     
    |فعالیت‌ها
    |رئیس جمهور سوریه از1971 تا سال2000
    وزیر دفاع
    |}
    </div>
    '''حافظ اسد''' متولد  ۶ اکتبر ۱۹۳۰ در قرداحه و درگذشته ۱۰ ژوئن ۲۰۰۰ در دمشق است؛ سیاست‌مدار و ژنرال سوری، از رهبران برجسته [[حزب بعث سوریه]]، فرمانده پیشین نیروی هوایی ارتش [[سوریه]] و نیز رئیس جمهور و فرمانده کل قوای مسلح کشور سوریه (به مدت ۳۰ سال) بود.
     
    =زندگی نامه=
     
    وی در 14 مهر 1309/ 6 اکتبر 1930، در دهکده قَرْداحه، از توابع لاذقیه در غرب سوریه، در خانواده‌ای «علوی» متولد شد<ref>عادل حافظ، ص 19؛ سیل، ص 5</ref>. او فرزند چهارم از ازدواج دوم کشاورزی فقیر به نام علی سلیمان بود که مدتی کوتاه بر ضد استعمار [[فرانسه]] جنگیده بود<ref>سیل، ص 5ـ6</ref>. حافظ آموزش ابتدایی را در زادگاه خود به پایان برد و در 1319ش/ 1940 برای ادامه تحصیل به لاذقیه رفت <ref>همان، ص 8، 11</ref>.حافظ‌ اسد از جوانی تحت‌تأثیر ملی‌گرایی عرب و اندیشه‌های سوسیالیستی و ضداستعماری قرار گرفت و در شانزده سالگی به حزب ‌بعث پیوست<ref>کراسیتسکی، ص54ـ56؛ ماعوز،ص24؛ فؤاد عشا، ص 98</ref>.


    او در 1330ش/1951 به ریاست همایش سراسری دانش‌آموزان سوریه (المؤتمرالعام لطلبة سوریة) رسید<ref>فؤاد عشا، ص 100</ref>. پس از پایان دوره دبیرستان، می‌خواست در رشته پزشکی ادامه تحصیل دهد<ref>همان، ص 101</ref>، اما مشکلات اقتصادی مانع شد و او در 1331ش/1952، در دانشکده خلبانی حِمْص (کلیة حمص‌الجویة) ثبت‌نام کرد <ref>مدنی، ص 296؛ سیل، ص 37ـ 39</ref>. وی سه سال بعد با درجه ستوانی فارغ‌التحصیل شد و به خدمت نیروی هوایی سوریه درآمد<ref>مدنی، همانجا</ref>.
    او در 1330ش/1951 به ریاست همایش سراسری دانش‌آموزان سوریه (المؤتمرالعام لطلبة سوریة) رسید<ref>فؤاد عشا، ص 100</ref>. پس از پایان دوره دبیرستان، می‌خواست در رشته پزشکی ادامه تحصیل دهد<ref>همان، ص 101</ref>، اما مشکلات اقتصادی مانع شد و او در 1331ش/1952، در دانشکده خلبانی حِمْص (کلیة حمص‌الجویة) ثبت‌نام کرد <ref>مدنی، ص 296؛ سیل، ص 37ـ 39</ref>. وی سه سال بعد با درجه ستوانی فارغ‌التحصیل شد و به خدمت نیروی هوایی سوریه درآمد<ref>مدنی، همانجا</ref>.
    حافظ اسد در 1337ش/ 1958 ازدواج کرد. ثمره این ازدواج یک دختر و چهار پسر بود<ref>کراسیتسکی، ص 77</ref>.
    حافظ اسد در 1337ش/ 1958 ازدواج کرد. ثمره این ازدواج یک دختر و چهار پسر بود<ref>کراسیتسکی، ص 77</ref>.


    =فعالیت‌های سیاسی=
    == فعالیت‌های سیاسی ==


    وی هم‌زمان خدمت در ارتش به فعالیتهای سیاسی ادامه داد. در 1334ش/ 1955 برای گذراندن یک دوره آموزشی شش‌ماهه به مصر اعزام شد<ref>فؤاد عشا، ص 123</ref>. کارآمدی او به عنوان خلبان جنگی موجب شد تا برای کسب مهارت و آموزش پرواز با هواپیماهای جنگی میگ 15 و میگ 17، در اواسط 1337ش/ 1958 به اتحاد شوروی اعزام گردد (سیل، ص 55؛ مدنی، همانجا). این درحالی بود که [[مصر]] و [[سوریه]] در بهمن 1336/ فوریه 1958 با هم متحد شده بودند و جمهوری متحد عربی به ریاست [[جمال عبدالناصر]] تشکیل شده بود. حافظ‌اسد پس از بازگشت از شوروی در 1338ش/ 1959، متوجه شد که در نظام تازه، حزب بعث به حاشیه رانده شده است و بیشتر افسران بعثی به مشاغل غیرنظامی گمارده شده یا به‌واحدهای بی‌اهمیت نظامی در مصر اعزام شده‌اند.
    وی هم‌زمان خدمت در ارتش به فعالیت‌های سیاسی ادامه داد. در 1334ش/ 1955 برای گذراندن یک دوره آموزشی شش‌ماهه به مصر اعزام شد<ref>فؤاد عشا، ص 123</ref>. کارآمدی او به عنوان خلبان جنگی موجب شد تا برای کسب مهارت و آموزش پرواز با هواپیماهای جنگی میگ 15 و میگ 17، در اواسط 1337ش/ 1958 به اتحاد شوروی اعزام گردد (سیل، ص 55؛ مدنی، همانجا). این درحالی بود که [[مصر]] و [[سوریه]] در بهمن 1336/ فوریه 1958 با هم متحد شده بودند و جمهوری متحد عربی به ریاست [[جمال عبدالناصر]] تشکیل شده بود. حافظ‌اسد پس از بازگشت از شوروی در 1338ش/ 1959، متوجه شد که در نظام تازه، حزب بعث به حاشیه رانده شده است و بیشتر افسران بعثی به مشاغل غیرنظامی گمارده شده یا به‌واحدهای بی‌اهمیت نظامی در مصر اعزام شده‌اند.


    در همان سال حافظ اسد نیز به مصر اعزام شد<ref>فؤاد عشا، ص130؛ سیل، ص 59</ref>. وی و همفکرانش در مصر، از انحلال حزب بعث که یکی از شروط جمال‌عبدالناصر برای تحقق‌وحدت بودــ ناراضی بودند (مدنی، همانجا)؛ بنابراین وی در 1339ش/ 1960، همراه با دو علوی (صلاح جدید و محمد عمران) و دو اسماعیلی (عبدالکریم الجُندی و احمد المیر)، تشکیلاتی سرّی به‌نام کمیته نظامی پایه‌گذاری کردند<ref>دام، یادداشتها، ص175،ش69؛ مدنی، ص296ـ 297؛ سیل، ص60ـ 62</ref>. در 6 مهر 1340/ 28 سپتامبر 1961، گروهی از افسران سوری که در عضویت کمیته نظامی نبودند، به رهبری عبدالکریم نَحْلاوی، با کودتای نظامی به وحدت مصر و سوریه پایان دادند و قدرت را در سوریه به دست گرفتند<ref>بشور، ص 530ـ531؛ کراسیتسکی، ص80</ref>.برخی سران حزب بعث، از جمله صلاح‌الدین بیطارو اکرم حورانی، جدایی سوریه از جمهوری متحدعربی و پایان وحدت را تأیید کردند؛ بنابراین، مقامات مصری حافظ اسد و دیگر نظامیان بعثی را زندانی کردند. حافظ اسد 44 روز در زندان بود <ref>فؤاد عشا، ص 137ـ138؛ کراسیتسکی، ص 81</ref> و در بازگشت از مصر، او و گروهی از افسران بعثی از ارتش پاک‌سازی شدند، زیرا حکومت موقت، به نخست‌وزیری مأمون الکُزبَری، به بعثیها اعتماد کافی نداشت و آنان را عناصر خطرناکی می‌دانست. اسد به وزارت اقتصاد منتقل‌گردید و در شهری کوچک، در اداره حمل‌و نقل دریایی، به‌کار گمارده شد<ref>رجوع کنید به سیل، ص69؛ بشور، ص 538 ـ 539</ref>.
    در همان سال حافظ اسد نیز به مصر اعزام شد<ref>فؤاد عشا، ص130؛ سیل، ص 59</ref>. وی و همفکرانش در مصر، از انحلال حزب بعث که یکی از شروط جمال‌عبدالناصر برای تحقق‌وحدت بودــ ناراضی بودند (مدنی، همانجا)؛ بنابراین وی در 1339ش/ 1960، همراه با دو علوی (صلاح جدید و محمد عمران) و دو اسماعیلی (عبدالکریم الجُندی و احمد المیر)، تشکیلاتی سرّی به‌نام کمیته نظامی پایه‌گذاری کردند<ref>دام، یادداشت‌ها، ص175،ش69؛ مدنی، ص296ـ 297؛ سیل، ص60ـ 62</ref>. در 6 مهر 1340/ 28 سپتامبر 1961، گروهی از افسران سوری که در عضویت کمیته نظامی نبودند، به رهبری عبدالکریم نَحْلاوی، با کودتای نظامی به وحدت مصر و سوریه پایان دادند و قدرت را در سوریه به دست گرفتند<ref>بشور، ص 530ـ531؛ کراسیتسکی، ص80</ref>.برخی سران حزب بعث، از جمله صلاح‌الدین بیطارو اکرم حورانی، جدایی سوریه از جمهوری متحدعربی و پایان وحدت را تأیید کردند؛ بنابراین، مقامات مصری حافظ اسد و دیگر نظامیان بعثی را زندانی کردند. حافظ اسد 44 روز در زندان بود <ref>فؤاد عشا، ص 137ـ138؛ کراسیتسکی، ص 81</ref> و در بازگشت از مصر، او و گروهی از افسران بعثی از ارتش پاک‌سازی شدند، زیرا حکومت موقت، به نخست‌وزیری مأمون الکُزبَری، به بعثیها اعتماد کافی نداشت و آنان را عناصر خطرناکی می‌دانست. اسد به وزارت اقتصاد منتقل‌گردید و در شهری کوچک، در اداره حمل‌و نقل دریایی، به‌کار گمارده شد<ref>رجوع کنید به سیل، ص69؛ بشور، ص 538 ـ 539</ref>.


    در همین دوران، وی کمیته نظامی را بار دیگر احیا کرد و فعالیتهای آن را با کمک اعضای سابق گسترش بخشید. آنان، با کمک طرفداران جمال عبدالناصر، در 13 فروردین 1341/ 2 آوریل 1962 اقدام به کودتای نافرجامی در حلب نمودند. درپی آن، حافظ اسد به جنوب لبنان گریخت، اما در آنجا دستگیر و پس از یک هفته آزاد شد <ref>سیل، ص 69ـ71؛ فؤاد عشا، ص 138ـ139</ref>. وی بار دیگر فعالیتهای سیاسی خود را در حزب بعث متمرکز ساخت و با دیگر اعضای کمیته نظامی، کودتای 17 اسفند 1341/ 8 مارس 1963 را طرح‌ریزی کرد که درنتیجه آن، حزب بعث در سوریه به قدرت رسید<ref>مدنی، ص 297؛ ماعوز، ص 31</ref>. بر اثر این تحول، حافظ اسد، که اینک عضو شورای ملی فرماندهی انقلاب بود، با درجه سرگردی به نیروی هوایی سوریه بازگشت. در 1343ش/1964، او درجه سرلشکری گرفت و به فرماندهی نیروی هوایی سوریه منصوب شد<ref>عادل حافظ، ص 53؛ ماعوز، ص 32</ref>. به‌علاوه، به عضویت شورای مرکزی حزب بعث نیز برگزیده شد<ref>کراسیتسکی، ص 91ـ92</ref>.
    در همین دوران، وی کمیته نظامی را بار دیگر احیا کرد و فعالیت‌های آن را با کمک اعضای سابق گسترش بخشید. آنان، با کمک طرفداران جمال عبدالناصر، در 13 فروردین 1341/ 2 آوریل 1962 اقدام به کودتای نافرجامی در حلب نمودند. درپی آن، حافظ اسد به جنوب لبنان گریخت، اما در آنجا دستگیر و پس از یک هفته آزاد شد <ref>سیل، ص 69ـ71؛ فؤاد عشا، ص 138ـ139</ref>. وی بار دیگر فعالیت‌های سیاسی خود را در حزب بعث متمرکز ساخت و با دیگر اعضای کمیته نظامی، کودتای 17 اسفند 1341/ 8 مارس 1963 را طرح‌ریزی کرد که درنتیجه آن، حزب بعث در سوریه به قدرت رسید<ref>مدنی، ص 297؛ ماعوز، ص 31</ref>. بر اثر این تحول، حافظ اسد، که اینک عضو شورای ملی فرماندهی انقلاب بود، با درجه سرگردی به نیروی هوایی سوریه بازگشت. در 1343ش/1964، او درجه سرلشکری گرفت و به فرماندهی نیروی هوایی سوریه منصوب شد<ref>عادل حافظ، ص 53؛ ماعوز، ص 32</ref>. به‌علاوه، به عضویت شورای مرکزی حزب بعث نیز برگزیده شد<ref>کراسیتسکی، ص 91ـ92</ref>.


    از همان ابتدای به قدرت رسیدن حزب بعث، اختلاف میان اعضای قدیمی و سنّتی آن (مانند میشل عفلق) و اعضای نظامی و جوان حزب (مانند حافظ‌اسد و صلاح جدید) آغاز شد. نظامیان جوان اعتقاد داشتند که رهبری عفلق بر حزب با ضعف و فساد همراه است. حافظ اسد و صلاح جدید به‌تدریج، با بسیج حامیان خود در سوریه، به‌قدرت اصلی حزب تبدیل شدند<ref>سیل، ص 88، 97ـ101</ref> آنان در 4 اسفند 1344/ 23فوریه 1966 دست به کودتایی نظامی زدند که در نتیجه آن دولت امین‌الحافظ سقوط کرد و امین و میشل عفلق از حزب رانده شدند. در دولت جدیدی که به ریاست صلاح جدید تشکیل شد، حافظ اسد با حفظ سمت فرماندهی نیروی هوایی، وزیر دفاع شد (عادل رضا، ص 155؛ ماعوز، ص 34؛با شکست سوریه در جنگ شش روزه (خرداد 1346/ ژوئن 1967)، ارتفاعات جولان از دست رفت و نیمی از نیروی هوایی سوریه نابود شد<ref>سیل، ص 142</ref>. ژنرال حافظ اسد در مقام وزیر دفاع، آماج سرزنش قرار گرفت و عزل وی مطرح شد، اما شورای مرکزی حزب آن را تأیید نکرد. اسد گناه این شکست را به گردن آن عده از رهبران حزب انداخت که با تسویه ‌حسابهای سیاسی مکرر، ارتش سوریه را تضعیف کرده بودند <ref>همان، ص 142ـ143؛ مدنی، ص 297ـ298</ref>.
    از همان ابتدای به قدرت رسیدن حزب بعث، اختلاف میان اعضای قدیمی و سنّتی آن (مانند میشل عفلق) و اعضای نظامی و جوان حزب (مانند حافظ‌اسد و صلاح جدید) آغاز شد. نظامیان جوان اعتقاد داشتند که رهبری عفلق بر حزب با ضعف و فساد همراه است. حافظ اسد و صلاح جدید به‌تدریج، با بسیج حامیان خود در سوریه، به‌قدرت اصلی حزب تبدیل شدند<ref>سیل، ص 88، 97ـ101</ref> آنان در 4 اسفند 1344/ 23فوریه 1966 دست به کودتایی نظامی زدند که در نتیجه آن دولت امین‌الحافظ سقوط کرد و امین و میشل عفلق از حزب رانده شدند. در دولت جدیدی که به ریاست صلاح جدید تشکیل شد، حافظ اسد با حفظ سمت فرماندهی نیروی هوایی، وزیر دفاع شد (عادل رضا، ص 155؛ ماعوز، ص 34؛با شکست سوریه در جنگ شش روزه (خرداد 1346/ ژوئن 1967)، ارتفاعات جولان از دست رفت و نیمی از نیروی هوایی سوریه نابود شد<ref>سیل، ص 142</ref>. ژنرال حافظ اسد در مقام وزیر دفاع، آماج سرزنش قرار گرفت و عزل وی مطرح شد، اما شورای مرکزی حزب آن را تأیید نکرد. اسد گناه این شکست را به گردن آن عده از رهبران حزب انداخت که با تسویه ‌حسابهای سیاسی مکرر، ارتش سوریه را تضعیف کرده بودند <ref>همان، ص 142ـ143؛ مدنی، ص 297ـ298</ref>.


    پس از کودتای 4 اسفند 1344/ 23 فوریه 1966، و به‌ویژه پس از شکست سوریه در جنگ 1346ش/ ژوئن 1967، اختلاف‌نظرِ حافظ اسد و صلاح جدید در مورد راهبرد (استراتژی) نظامی و سیاستهای خارجی، اقتصادی و اجتماعی افزایش یافت، که به ایجاد شکاف در حزب بعث انجامید. حافظ اسد نفوذ زیادی در ارتش سوریه داشت، اما صلاح جدید بر تشکیلات سیاسی حزب بعث مسلط بود<ref>سیل، ص 145ـ150؛ ماعوز، ص 34ـ36؛ دام، ص 62ـ68</ref>. در جریان بحران [[اردن]]، معروف به سپتامبر سیاه، صلاح جدید خواستار حمایت کامل ارتش سوریه از گروه‌های مبارز فلسطینی در برابر ارتش اردن بود؛ اما حافظ اسد ــکه از ساقط نمودن [[ملک حسین|ملک‌حسین]]، پادشاه اردن، و دخالت اسرائیل و امریکا به نفع وی واهمه داشت ــ از شرکت دادن نیروی هوایی سوریه در این نبرد امتناع ورزید و دستور عقب‌نشینی صادر کرد<ref>سیل، ص 157ـ161؛ مدنی، ص 298</ref>. پس از آن، صلاح جدید در همایش سراسری حزب بعث (مؤتمرالقیادة القومیة لحزب‌البعث) در 8 آبان 1349/ 30 اکتبر 1970 کوشید اسد را از وزارت دفاع برکنار نماید؛
    پس از کودتای 4 اسفند 1344/ 23 فوریه 1966، و به‌ویژه پس از شکست سوریه در جنگ 1346ش/ ژوئن 1967، اختلاف‌نظرِ حافظ اسد و صلاح جدید در مورد راهبرد (استراتژی) نظامی و سیاست‌های خارجی، اقتصادی و اجتماعی افزایش یافت، که به ایجاد شکاف در حزب بعث انجامید. حافظ اسد نفوذ زیادی در ارتش سوریه داشت، اما صلاح جدید بر تشکیلات سیاسی حزب بعث مسلط بود<ref>سیل، ص 145ـ150؛ ماعوز، ص 34ـ36؛ دام، ص 62ـ68</ref>. در جریان بحران [[اردن]]، معروف به سپتامبر سیاه، صلاح جدید خواستار حمایت کامل ارتش سوریه از گروه‌های مبارز فلسطینی در برابر ارتش اردن بود؛ اما حافظ اسد ــکه از ساقط نمودن [[ملک حسین|ملک‌حسین]]، پادشاه اردن، و دخالت اسرائیل و آمریکا به نفع وی واهمه داشت ــ از شرکت دادن نیروی هوایی سوریه در این نبرد امتناع ورزید و دستور عقب‌نشینی صادر کرد<ref>سیل، ص 157ـ161؛ مدنی، ص 298</ref>. پس از آن، صلاح جدید در همایش سراسری حزب بعث (مؤتمرالقیادة القومیة لحزب‌البعث) در 8 آبان 1349/ 30 اکتبر 1970 کوشید اسد را از وزارت دفاع برکنار نماید؛
     
    =ریاست جمهوری=


    حافظ اسد با کودتایی بدون خون‌ریزی در 25 آبان 1349/ 16 نوامبر 1970 اوضاع را به سود خود رقم زد <ref>فؤاد عشا، ص 189؛ ماعوز، ص 39؛ سیل، ص 162ـ163</ref>. درنتیجه این کودتا، که به الحرکة التصحیحیه (جنبش اصلاحگرانه) معروف شد، صلاح جدید و نورالدین آتاسی از نخست‌وزیری و ریاست‌جمهوری و نیز مناصب حزبی برکنار و زندانی شدند و دولت تازه‌ای به نخست‌وزیری حافظ اسد تشکیل شد<ref>مدنی، همانجا</ref>. چهارماه بعد، در 21 اسفند 1349/ 12 مارس 1971، اسد به ریاست جمهوری سوریه انتخاب شد<ref>کراسیتسکی، ص 129؛ ماعوز، ص 39ـ40</ref>. به مدت هفت سال، با رأی مردم به ریاست جمهوری انتخاب شد و چهار بار متوالی (در همه‌پرسیهای 1357ش/ 1978، 1364ش/ 1985، 1371ش/ 1992 و 1378ش/ 1999)، با کسب آرای نزدیک به صد درصد، در این منصب ابقا شد<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=9353 سایت دانشنامه جهان اسلام]</ref>.
    == ریاست‌جمهوری ==
    حافظ اسد با کودتایی بدون خون‌ریزی در 25 آبان 1349/ 16 نوامبر 1970 اوضاع را به سود خود رقم زد <ref>فؤاد عشا، ص 189؛ ماعوز، ص 39؛ سیل، ص 162ـ163</ref>. درنتیجه این کودتا، که به الحرکة التصحیحیه (جنبش اصلاحگرانه) معروف شد، صلاح جدید و نورالدین آتاسی از نخست‌وزیری و ریاست‌جمهوری و نیز مناصب حزبی برکنار و زندانی شدند و دولت تازه‌ای به نخست‌وزیری حافظ اسد تشکیل شد<ref>مدنی، همانجا</ref>. چهارماه بعد، در 21 اسفند 1349/ 12 مارس 1971، اسد به ریاست‌جمهوری سوریه انتخاب شد<ref>کراسیتسکی، ص 129؛ ماعوز، ص 39ـ40</ref>. به مدت هفت سال، با رأی مردم به ریاست‌جمهوری انتخاب شد و چهار بار متوالی (در همه‌پرسیهای 1357ش/ 1978، 1364ش/ 1985، 1371ش/ 1992 و 1378ش/ 1999)، با کسب آرای نزدیک به صد درصد، در این منصب ابقا شد<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=9353 سایت دانشنامه جهان اسلام]</ref>.


    ==سیاست خارجی==
    === سیاست خارجی ===
     
    حافظ اسد پس از رسیدن به قدرت، در عرصه‌های گوناگون، از جمله سیاست خارجی، اصلاحاتی کرد. وی در پی این بود که سوریه را از انزوا خارج سازد، به همین منظور مشی تنش‌زدایی در مناسبات خارجی را در پیش گرفت. او در آغاز کوشید با کشورهای منطقه مناسبات دوستانه برقرار کند و پس از آن، با هوشیاری و محافظه‌کاری، برای ایجاد رابطه با کشورهای غربی گام برداشت<ref>جعفری، ص 163</ref>. حافظ اسد در تعامل با [[اسرائیل]] دیدگاه متفاوتی داشت و تمام امکانات را برای مبارزه با آن بسیج نمود. وی به‌دنبال جبران شکست 1346ش/1967 و پس گرفتن ارتفاعات جولان بود و مذاکرات را در غیر این صورت، ناعادلانه می‌دانست <ref>سیل، ص 185؛ هینبوچ، ص 147</ref>؛ از این‌رو، در جنگ 1352ش/اکتبر 1973، با مصر متحد شد و ارتش سوریه را در پیروزی‌های اولیه این جنگ شریک ساخت، اما در نهایت، با وساطت هنری کسینجر، وزیرخارجه آمریکا، موافقت‌نامه آتش‌بس با اسرائیل را امضا کرد<ref>یانیو، ص170؛ جعفری، ص 399ـ400</ref>.  
    حافظ اسد پس از رسیدن به قدرت، در عرصه‌های گوناگون، از جمله سیاست خارجی، اصلاحاتی کرد. وی در پی این بود که سوریه را از انزوا خارج سازد، به همین منظور مشی تنش‌زدایی در مناسبات خارجی را در پیش گرفت. او در آغاز کوشید با کشورهای منطقه مناسبات دوستانه برقرار کند و پس از آن، با هوشیاری و محافظه‌کاری، برای ایجاد رابطه با کشورهای غربی گام برداشت<ref>جعفری، ص 163</ref>. حافظ اسد در تعامل با [[اسرائیل]] دیدگاه متفاوتی داشت و تمام امکانات را برای مبارزه با آن بسیج نمود. وی به‌دنبال جبران شکست 1346ش/1967 و پس گرفتن ارتفاعات جولان بود و مذاکرات را در غیر این صورت، ناعادلانه می‌دانست <ref>سیل، ص 185؛ هینبوچ، ص 147</ref>؛ از این‌رو، در جنگ 1352ش/اکتبر 1973، با مصر متحد شد و ارتش سوریه را در پیروزیهای اولیه این جنگ شریک ساخت، اما در نهایت، با وساطت هنری کسینجر، وزیرخارجه امریکا، موافقت‌نامه آتش‌بس با اسرائیل را امضا کرد<ref>یانیو، ص170؛ جعفری، ص 399ـ400</ref>.  


    با این حال، وی در اجلاس صلح ژنو ــکه به ابتکار کسینجر در 30 آذر و اول دی 1352/ 21ـ22 دسامبر 1973 تشکیل شدــ شرکت نکرد<ref>کوئانت، ص 285</ref>.پس از سفر انور سادات به اسرائیل در 1356ش/ نوامبر 1977، اسد در مخالفت با این اقدام، همراه با سران کشورهای [[لیبی]] و [[الجزایر]] و [[یمن |یمن جنوبی]] و [[یاسر عرفات]] (رئیس سازمان آزادی‌بخش فلسطین)، در 14 آذر 1356/ 5 دسامبر 1977 جبهه پایداری را تشکیل داد <ref>سیل، ص310ـ311</ref>. وی همواره بر اجرای دو قطعنامه 242 و 338 شورای امنیت ــکه بر خروج اسرائیلیها از سرزمینهای اشغال‌شده و محقق ساختن صلح دلالت می‌کردــ به عنوان راه‌حل عمده برای پایان بخشیدن به منازعه اعراب و اسرائیل تأکید می‌کرد<ref>عادل رضا، ص 489، 494ـ495</ref>.
    با این حال، وی در اجلاس صلح ژنو ــکه به ابتکار کسینجر در 30 آذر و اول دی 1352/ 21ـ22 دسامبر 1973 تشکیل شدــ شرکت نکرد<ref>کوئانت، ص 285</ref>.پس از سفر انور سادات به اسرائیل در 1356ش/ نوامبر 1977، اسد در مخالفت با این اقدام، همراه با سران کشورهای [[لیبی]] و [[الجزایر]] و [[یمن |یمن جنوبی]] و [[یاسر عرفات]] (رئیس سازمان آزادی‌بخش فلسطین)، در 14 آذر 1356/ 5 دسامبر 1977 جبهه پایداری را تشکیل داد <ref>سیل، ص310ـ311</ref>. وی همواره بر اجرای دو قطعنامه 242 و 338 شورای امنیت ــکه بر خروج اسرائیلیها از سرزمینهای اشغال‌شده و محقق ساختن صلح دلالت می‌کردــ به عنوان راه‌حل عمده برای پایان بخشیدن به منازعه اعراب و اسرائیل تأکید می‌کرد<ref>عادل رضا، ص 489، 494ـ495</ref>.


    بر همین اساس از طرح صلح جورج بوش (رئیس‌جمهوری امریکا) در 1369ش/ مارس 1991 استقبال کرد و به جریان مشهور به فرایند صلح پیوست. در ادامه، نمایندگان سوریه در اجلاس مادرید در 8 آبان 1370/ 30 اکتبر 1991، شرکت کردند، اما این مذاکرات به صلح ختم نشد؛ از نظر حافظ اسد، اسرائیل به دنبال صلح نبود <ref>همان، ص 487ـ490؛ عادل حافظ، ص 215</ref>.مسائل [[لبنان]] یکی از مهم‌ترین محورهای سیاست خارجی حافظ اسد بود. با آغاز جنگ داخلی لبنان در 1354ش/ 1975، حافظ اسد دخالت سوریه را در این بحران الزامی می‌دید، زیرا از احتمالاتی چون تشکیل دولت مسیحیِ مستقل یا حمله اسرائیل به لبنان بیم داشت؛
    بر همین اساس از طرح صلح جورج بوش (رئیس‌جمهوری آمریکا) در 1369ش/ مارس 1991 استقبال کرد و به جریان مشهور به فرایند صلح پیوست. در ادامه، نمایندگان سوریه در اجلاس مادرید در 8 آبان 1370/ 30 اکتبر 1991، شرکت کردند، اما این مذاکرات به صلح ختم نشد؛ از نظر حافظ اسد، اسرائیل به دنبال صلح نبود <ref>همان، ص 487ـ490؛ عادل حافظ، ص 215</ref>.مسائل [[لبنان]] یکی از مهم‌ترین محورهای سیاست خارجی حافظ اسد بود. با آغاز جنگ داخلی لبنان در 1354ش/ 1975، حافظ اسد دخالت سوریه را در این بحران الزامی می‌دید، زیرا از احتمالاتی چون تشکیل دولت مسیحیِ مستقل یا حمله اسرائیل به لبنان بیم داشت؛
     
    بنابراین، نیروهای سوری در 11 خرداد 1355/ اول ژوئن 1976 وارد خاک لبنان شدند. حضور این نیروها پس از پایان جنگ داخلی در لبنان، تا 1384ش/ 2005 ادامه یافت <ref>سیل، ص 276؛ رابینوویچ، ص 181ـ183؛ مدنی، ص 321ـ324</ref>.حافظ اسد در بیشتر موارد، با ایالات متحده امریکا مناسبات خوبی نداشت. روابط قطع شده سوریه و امریکا ــکه پیش از به قدرت رسیدن حافظ اسد رخ دادــ بعد از جنگ 1352ش/1973 و با میانجیگری کسینجر اندکی بهبود یافت، اما انعقاد معاهده کمپ‌دیوید بین [[مصر]] و اسرائیل با وساطت امریکا، باعث شد که حافظ اسد از امریکا روی برگرداند و بیش از گذشته به اتحاد جماهیر شوروی گرایش یابد<ref>جعفری، ص 398ـ401</ref>.
     
    در بهمن 1356/ فوریه 1978، حافظ اسد به مسکو رفت تا ائتلاف منطقه‌ای جدیدی علیه ائتلاف امریکا ـ مصر تشکیل دهد. رخدادهای بعدی، سوریه را بزرگ‌ترین متحد اتحاد جماهیر شوروی در منطقه کرد و کمکهای نظامی شوروی به سوریه، از 1356ش/1978 به بعد افزایش یافت<ref>قاسم جعفر، ص 44ـ45؛ شاد و همکاران، ص80</ref>. مناسبات دوستانه حافظ اسد با شوروی تا آغاز فروپاشی حکومت کمونیستی در 1369ش/1990، ادامه یافت؛ هر چند این رابطه در زمان گورباچف اندکی دچار مشکل شد، زیرا گورباچف حاضر به همکاری گسترده با کشورهای تندرو عرب، مثل سوریه، نبود<ref>رجوع کنید به شاد و همکاران، ص 81ـ86</ref>.حافظ اسد تجاوز نیروهای عراقی به کویت (17 مرداد 1369/ 8 اوت 1990) را محکوم کرد و به نیروهای ائتلاف، به رهبری امریکا، بر ضد عراق پیوست. وی در نامه‌ای به صدام‌حسین، از او خواست نیروهایش را از کویت خارج سازد و ملت عراق را گرفتار جنگی ویرانگر نکند<ref>همان، ص 77؛ عادل رضا، ص 361ـ365</ref>.
     
    پس از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]]، حافظ اسد از معدود رهبران عرب بود که از این انقلاب استقبال کرد. مناسبات سوریه و [[جمهوری اسلامی ایران]] به‌سرعت توسعه یافت (رجوع کنید به گودرزی، ص 17ـ18؛ احتشامی و هینبوچ، ص 1ـ2). با تجاوز نیروهای عراقی به ایران و آغاز جنگ تحمیلی، حافظ اسد تجاوز [[عراق]] را محکوم و پشتیبانی خود را از جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد. وی این موضع را، به‌رغم تلاشهای بسیاری از سران‌عرب برای جدا کردن سوریه از [[ایران]]، تا پایان جنگ حفظ نمود<ref>رجوع کنید به هیرشفلد، ص110</ref>.


    اگرچه این موضع حافظ اسد، تا اندازه‌ای متأثر از رقابت سنّتی میان احزاب بعث سوریه و عراق و نظامهای مستقر در این دو کشور بود، در عین حال از درست‌اندیشی‌و عمل‌گرایی او ناشی‌می‌شد،زیرا باتوجه‌به مواضع جمهوری اسلامی ایران در برابر اسرائیل و قضیه [[فلسطین]] و نیز قدرت تأثیرگذاری ایران در لبنان از طریق شیعیان آن کشور، به ایران به‌چشم متحدی راهبردی نگاه می‌کرد<ref>رجوع کنید به گودرزی، ص18ـ 23؛ احتشامی و هینبوچ، ص116؛ هیرشفلد، ص 111ـ121</ref>.
    بنابراین، نیروهای سوری در 11 خرداد 1355/ اول ژوئن 1976 وارد خاک لبنان شدند. حضور این نیروها پس از پایان جنگ داخلی در لبنان، تا 1384ش/ 2005 ادامه یافت <ref>سیل، ص 276؛ رابینوویچ، ص 181ـ183؛ مدنی، ص 321ـ324</ref>.حافظ اسد در بیشتر موارد، با ایالات متحده آمریکا مناسبات خوبی نداشت. روابط قطع شده سوریه و آمریکا ــکه پیش از به قدرت رسیدن حافظ اسد رخ دادــ بعد از جنگ 1352ش/1973 و با میانجیگری کسینجر اندکی بهبود یافت، اما انعقاد معاهده کمپ‌دیوید بین [[مصر]] و اسرائیل با وساطت آمریکا، باعث شد که حافظ اسد از آمریکا روی برگرداند و بیش از گذشته به اتحاد جماهیر شوروی گرایش یابد<ref>جعفری، ص 398ـ401</ref>.


    ==سیاست داخلی==
    در بهمن 1356/ فوریه 1978، حافظ اسد به مسکو رفت تا ائتلاف منطقه‌ای جدیدی علیه ائتلاف آمریکا ـ مصر تشکیل دهد. رخدادهای بعدی، سوریه را بزرگ‌ترین متحد اتحاد جماهیر شوروی در منطقه کرد و کمکهای نظامی شوروی به سوریه، از 1356ش/1978 به بعد افزایش یافت<ref>قاسم جعفر، ص 44ـ45؛ شاد و همکاران، ص80</ref>. مناسبات دوستانه حافظ اسد با شوروی تا آغاز فروپاشی حکومت کمونیستی در 1369ش/1990، ادامه یافت؛ هر چند این رابطه در زمان گورباچف اندکی دچار مشکل شد، زیرا گورباچف حاضر به همکاری گسترده با کشورهای تندرو عرب، مثل سوریه، نبود<ref>رجوع کنید به شاد و همکاران، ص 81ـ86</ref>.حافظ اسد تجاوز نیروهای عراقی به کویت (17 مرداد 1369/ 8 اوت 1990) را محکوم کرد و به نیروهای ائتلاف، به رهبری آمریکا، بر ضد عراق پیوست. وی در نامه‌ای به صدام‌حسین، از او خواست نیروهایش را از کویت خارج سازد و ملت عراق را گرفتار جنگی ویران‌گر نکند<ref>همان، ص 77؛ عادل رضا، ص 361ـ365</ref>.


    حافظ اسد در دوران ریاست جمهوری خود هیچ تغییر ریشه‌ای در ساختار قدرت ایجاد نکرد و نظام سیاسی سوریه در زمان وی دارای ثبات نسبی بود. وی مناصب مهم نظامی، اطلاعاتی و امنیتی را به نظامیان علوی سپرد. آنان نیز در طول دوره ریاست جمهوری وی، به او وفادار ماندند<ref>دام، ص 118</ref>. حافظ اسد با قبضه کردن قدرت از طریق حزب بعث،به عنوان تنها حزب رسمی کشور، اجازه فعالیت آزاد سیاسی را به مخالفان خود نمی‌داد.
    پس از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]]، حافظ اسد از معدود رهبران عرب بود که از این انقلاب استقبال کرد. مناسبات سوریه و [[جمهوری اسلامی ایران]] به‌سرعت توسعه یافت (رجوع کنید به گودرزی، ص 17ـ18؛ احتشامی و هینبوچ، ص 1ـ2). با تجاوز نیروهای عراقی به ایران و آغاز جنگ تحمیلی، حافظ اسد تجاوز [[عراق]] را محکوم و پشتیبانی خود را از جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد. وی این موضع را، به‌رغم تلاش‌های بسیاری از سران‌عرب برای جدا کردن سوریه از [[ایران]]، تا پایان جنگ حفظ نمود<ref>رجوع کنید به هیرشفلد، ص110</ref>.  


    اختیارات گسترده دستگاههای امنیتی، زندانی کردن مخالفان و وضع نامطلوب آنان در زندانهای سوریه، از جمله مواردی است که انتقادات بسیاری را متوجه او نمود. نبودن آزادی بیان و اندیشه و مؤسسات مستقل قضایی نیز از کاستیهای دوره وی بود<ref>رجوع کنید به سیل، ص 458؛ ماعوز، ص 198</ref>.یکی از بحرانهای حافظ اسد در عرصه داخلی، مبارزه [[اخوان المسلمین|اخوان‌المسلمین]] سوریه با نظام بعث حاکم بود. تدوین قانون اساسی سکولار در 1352ش/1973، پیوستن به فرایند صلح پس از جنگ در همان سال، و مداخله در امور داخلی لبنان به نفع مارونیها و برضد گروه‌های‌فلسطینی، مهم‌ترین اقدامات حافظ‌اسد بود که مخالفت و اعتراض اخوان‌المسلمین سوریه را برانگیخت؛ اما دلیل اصلی مخالفت آنان، افزایش نقش علویان در نظام سیاسی سوریه و افول قدرت سیاسی و اقتصادی اهل تسنن بود. درنتیجه، اخوان‌المسلمین خط‌مشی مسلحانه و فعالیتهای نظامی را در مبارزه با حکومت حافظ اسد در پیش گرفت، که با سرکوب شدید مواجه شد<ref>دکمجیان، ص 114ـ116</ref>.
    اگرچه این موضع حافظ اسد، تا اندازه‌ای متأثر از رقابت سنّتی میان احزاب بعث سوریه و عراق و نظامهای مستقر در این دو کشور بود، در عین حال از درست‌اندیشی‌و عمل‌گرایی او ناشی‌می‌شد، زیرا باتوجه‌به مواضع جمهوری اسلامی ایران در برابر اسرائیل و قضیه [[فلسطین]] و نیز قدرت تأثیرگذاری ایران در لبنان از طریق شیعیان آن کشور، به ایران به‌چشم متحدی راهبردی نگاه می‌کرد<ref>رجوع کنید به گودرزی، ص18ـ 23؛ احتشامی و هینبوچ، ص116؛ هیرشفلد، ص 111ـ121</ref>.


    از دیگر بحرانهای داخلی، نبرد حافظ اسد با برادر کوچک‌تر خود، رفعت اسد، بر سرقدرت بود. رفعت ریاست «سرایا الدفاع» (جوخه‌های دفاع) را، که مسئول دفاع از رئیس‌جمهوری و حکومت بود، برعهده داشت. وی که تمایل فراوانی به رسیدن به مناصب بالا داشت، با حافظ اسد اختلاف پیدا کرد و با بسیج کردن نیروهای تحت نظارت خود در جوخه‌های دفاع، در 1363ش/1984 دمشق را محاصره نمود؛ اما با دخالت ارتش، کودتای وی نافرجام ماند. حافظ اسد او را از کار برکنار و به مسکو و سپس پاریس تبعید نمود<ref>مدنی، ص 345ـ385؛ دام، ص 119ـ123؛ سیل، ص 421ـ439</ref>.
    === سیاست داخلی ===
    حافظ اسد در دوران ریاست‌جمهوری خود هیچ تغییر ریشه‌ای در ساختار قدرت ایجاد نکرد و نظام سیاسی سوریه در زمان وی دارای ثبات نسبی بود. وی مناصب مهم نظامی، اطلاعاتی و امنیتی را به نظامیان علوی سپرد. آنان نیز در طول دوره ریاست‌جمهوری وی، به او وفادار ماندند<ref>دام، ص 118</ref>.  


    در عرصه اقتصادی، حافظ اسد مشی سوسیالیستی در پیش گرفت تا سوریه دوران گذار به سوسیالیسم را طی نماید. وی برای رسیدن به این هدف، به بخش صنعتی توجه خاصی داشت و در کنار گسترش فعالیت بخش دولتی، بخش خصوصی را نیز فعال نمود (پرتس، ص 41؛ عمادی، ص 146ـ147). افزایش بهای نفت پس از 1352ش/1973، این توان را به او داد که در دهه 1350ش/ 1970 به توسعه کشاورزی، صنعت، زیرساختهای حیاتی، بهداشت و آموزش بپردازد<ref>سیل، ص 441ـ442</ref>. طبق گزارشهای بانک جهانی، میانگین رشد سالیانه اقتصادی سوریه در دهه 1350ش/1970، 9% بود و درآمد ناخالص ملی نیز به‌طور میانگین 10% افزایش داشت<ref>فیرو، ص 44</ref>؛ اما در دهه 1360ش/1980، عملکرد اقتصادی حافظ اسد چندان مطلوب نبود.  
    در عرصه اقتصادی، حافظ اسد مشی سوسیالیستی در پیش گرفت تا سوریه دوران گذار به سوسیالیسم را طی نماید. وی برای رسیدن به این هدف، به بخش صنعتی توجه خاصی داشت و در کنار گسترش فعالیت بخش دولتی، بخش خصوصی را نیز فعال نمود (پرتس، ص 41؛ عمادی، ص 146ـ147). افزایش بهای نفت پس از 1352ش/1973، این توان را به او داد که در دهه 1350ش/ 1970 به توسعه کشاورزی، صنعت، زیرساختهای حیاتی، بهداشت و آموزش بپردازد<ref>سیل، ص 441ـ442</ref>. طبق گزارشهای بانک جهانی، میانگین رشد سالیانه اقتصادی سوریه در دهه 1350ش/1970، 9% بود و درآمد ناخالص ملی نیز به‌طور میانگین 10% افزایش داشت<ref>فیرو، ص 44</ref>؛ اما در دهه 1360ش/1980، عملکرد اقتصادی حافظ اسد چندان مطلوب نبود.  


    کاهش قیمت نفت و زیانهای حاصل از آن و همچنین خشکسالی درازمدتی که بخش کشاورزی را با مشکل روبه‌رو ساخت (سیل، ص 451ـ452)، موجب بحران اقتصادی شد. با آغاز دهه 1370ش/1990 و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، حافظ اسد سیاست خود را تغییر داد و به سوی اقتصاد آزاد رفت. او بخش خصوصی را تقویت کرد و جذب سرمایه‌گذاریهای خارجی را افزایش داد. به این ترتیب، بر بحران اقتصادی ناشی از سالهای قبل فائق آمد و در زمینه اقتصاد آزاد به موفقیتهایی نسبی دست یافت<ref>رجوع کنید به عمادی، ص 178ـ183؛ پرتس، ص 257 ـ 261</ref>.
    کاهش قیمت نفت و زیانهای حاصل از آن و همچنین خشکسالی درازمدتی که بخش کشاورزی را با مشکل روبه‌رو ساخت (سیل، ص 451ـ452)، موجب بحران اقتصادی شد. با آغاز دهه 1370ش/1990 و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، حافظ اسد سیاست خود را تغییر داد و به سوی اقتصاد آزاد رفت. او بخش خصوصی را تقویت کرد و جذب سرمایه‌گذاریهای خارجی را افزایش داد. به این ترتیب، بر بحران اقتصادی ناشی از سال‌های قبل فائق آمد و در زمینه اقتصاد آزاد به موفقیت‌هایی نسبی دست یافت<ref>رجوع کنید به عمادی، ص 178ـ183؛ پرتس، ص 257 ـ 261</ref>.


    =درگذشت=
    == درگذشت ==
    وی در ده سال آخر عمر خود به نارسایی قلبی مبتلا شد تا اینکه در 19 خرداد 1379/ 10 ژوئن 2000،هنگام مکالمه تلفنی با امیل لحود رئیس‌جمهور لبنان براثر این بیماری از دنیا رفت و فرزندش، بشار اسد، به جای او به ریاست‌جمهوری انتخاب شد<ref>مدنی، ص 298، 385ـ386</ref>.


    وی در ده سال آخر عمر خود به نارسایی قلبی مبتلا شد تا اینکه در 19 خرداد 1379/ 10 ژوئن 2000،هنگام مکالمه تلفنی با امیل لحود رئیس‌جمهور لبنان براثر این بیماری از دنیا رفت و فرزندش، بشار اسد، به جای او به ریاست جمهوری انتخاب شد<ref>مدنی، ص 298، 385ـ386</ref>.
    == پانویس ==
    {{پانویس}}


    =پانویس=
    [[رده:شخصیت‌ها]]
    {{پانویس|2}}
    [[رده:سران کشور‌های اسلامی]]
    [[رده:چهره‌های موثر سیاسی در سوریه]]
    [[رده:سوریه]]
    [[رده: سران کشورهای اسلامی]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۳۱ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۳۵

    حافظ اسد
    Hafez asad.jpg
    نام کاملحافظ اسد
    اطلاعات شخصی
    سال تولد1930 م، ۱۳۰۸ ش‌، ۱۳۴۸ ق
    محل تولدلاذقیه، سوریه
    فعالیت‌هارئیس‌جمهور سوریه از1971 تا سال2000

    حافظ اسد متولد ۶ اکتبر ۱۹۳۰ در قرداحه و درگذشته ۱۰ ژوئن ۲۰۰۰ در دمشق است؛ سیاست‌مدار و ژنرال سوری، از رهبران برجسته حزب بعث سوریه، فرمانده پیشین نیروی هوایی ارتش سوریه و نیز رئیس‌جمهور و فرمانده کل قوای مسلح کشور سوریه (به مدت ۳۰ سال) بود.

    زندگی‌نامه

    وی در 14 مهر 1309/ 6 اکتبر 1930، در دهکده قَرْداحه، از توابع لاذقیه در غرب سوریه، در خانواده‌ای «علوی» متولد شد[۱]. او فرزند چهارم از ازدواج دوم کشاورزی فقیر به نام علی سلیمان بود که مدتی کوتاه بر ضد استعمار فرانسه جنگیده بود[۲]. حافظ آموزش ابتدایی را در زادگاه خود به پایان برد و در 1319ش/ 1940 برای ادامه تحصیل به لاذقیه رفت [۳].حافظ‌ اسد از جوانی تحت‌تأثیر ملی‌گرایی عرب و اندیشه‌های سوسیالیستی و ضداستعماری قرار گرفت و در شانزده سالگی به حزب ‌بعث پیوست[۴].

    او در 1330ش/1951 به ریاست همایش سراسری دانش‌آموزان سوریه (المؤتمرالعام لطلبة سوریة) رسید[۵]. پس از پایان دوره دبیرستان، می‌خواست در رشته پزشکی ادامه تحصیل دهد[۶]، اما مشکلات اقتصادی مانع شد و او در 1331ش/1952، در دانشکده خلبانی حِمْص (کلیة حمص‌الجویة) ثبت‌نام کرد [۷]. وی سه سال بعد با درجه ستوانی فارغ‌التحصیل شد و به خدمت نیروی هوایی سوریه درآمد[۸]. حافظ اسد در 1337ش/ 1958 ازدواج کرد. ثمره این ازدواج یک دختر و چهار پسر بود[۹].

    فعالیت‌های سیاسی

    وی هم‌زمان خدمت در ارتش به فعالیت‌های سیاسی ادامه داد. در 1334ش/ 1955 برای گذراندن یک دوره آموزشی شش‌ماهه به مصر اعزام شد[۱۰]. کارآمدی او به عنوان خلبان جنگی موجب شد تا برای کسب مهارت و آموزش پرواز با هواپیماهای جنگی میگ 15 و میگ 17، در اواسط 1337ش/ 1958 به اتحاد شوروی اعزام گردد (سیل، ص 55؛ مدنی، همانجا). این درحالی بود که مصر و سوریه در بهمن 1336/ فوریه 1958 با هم متحد شده بودند و جمهوری متحد عربی به ریاست جمال عبدالناصر تشکیل شده بود. حافظ‌اسد پس از بازگشت از شوروی در 1338ش/ 1959، متوجه شد که در نظام تازه، حزب بعث به حاشیه رانده شده است و بیشتر افسران بعثی به مشاغل غیرنظامی گمارده شده یا به‌واحدهای بی‌اهمیت نظامی در مصر اعزام شده‌اند.

    در همان سال حافظ اسد نیز به مصر اعزام شد[۱۱]. وی و همفکرانش در مصر، از انحلال حزب بعث که یکی از شروط جمال‌عبدالناصر برای تحقق‌وحدت بودــ ناراضی بودند (مدنی، همانجا)؛ بنابراین وی در 1339ش/ 1960، همراه با دو علوی (صلاح جدید و محمد عمران) و دو اسماعیلی (عبدالکریم الجُندی و احمد المیر)، تشکیلاتی سرّی به‌نام کمیته نظامی پایه‌گذاری کردند[۱۲]. در 6 مهر 1340/ 28 سپتامبر 1961، گروهی از افسران سوری که در عضویت کمیته نظامی نبودند، به رهبری عبدالکریم نَحْلاوی، با کودتای نظامی به وحدت مصر و سوریه پایان دادند و قدرت را در سوریه به دست گرفتند[۱۳].برخی سران حزب بعث، از جمله صلاح‌الدین بیطارو اکرم حورانی، جدایی سوریه از جمهوری متحدعربی و پایان وحدت را تأیید کردند؛ بنابراین، مقامات مصری حافظ اسد و دیگر نظامیان بعثی را زندانی کردند. حافظ اسد 44 روز در زندان بود [۱۴] و در بازگشت از مصر، او و گروهی از افسران بعثی از ارتش پاک‌سازی شدند، زیرا حکومت موقت، به نخست‌وزیری مأمون الکُزبَری، به بعثیها اعتماد کافی نداشت و آنان را عناصر خطرناکی می‌دانست. اسد به وزارت اقتصاد منتقل‌گردید و در شهری کوچک، در اداره حمل‌و نقل دریایی، به‌کار گمارده شد[۱۵].

    در همین دوران، وی کمیته نظامی را بار دیگر احیا کرد و فعالیت‌های آن را با کمک اعضای سابق گسترش بخشید. آنان، با کمک طرفداران جمال عبدالناصر، در 13 فروردین 1341/ 2 آوریل 1962 اقدام به کودتای نافرجامی در حلب نمودند. درپی آن، حافظ اسد به جنوب لبنان گریخت، اما در آنجا دستگیر و پس از یک هفته آزاد شد [۱۶]. وی بار دیگر فعالیت‌های سیاسی خود را در حزب بعث متمرکز ساخت و با دیگر اعضای کمیته نظامی، کودتای 17 اسفند 1341/ 8 مارس 1963 را طرح‌ریزی کرد که درنتیجه آن، حزب بعث در سوریه به قدرت رسید[۱۷]. بر اثر این تحول، حافظ اسد، که اینک عضو شورای ملی فرماندهی انقلاب بود، با درجه سرگردی به نیروی هوایی سوریه بازگشت. در 1343ش/1964، او درجه سرلشکری گرفت و به فرماندهی نیروی هوایی سوریه منصوب شد[۱۸]. به‌علاوه، به عضویت شورای مرکزی حزب بعث نیز برگزیده شد[۱۹].

    از همان ابتدای به قدرت رسیدن حزب بعث، اختلاف میان اعضای قدیمی و سنّتی آن (مانند میشل عفلق) و اعضای نظامی و جوان حزب (مانند حافظ‌اسد و صلاح جدید) آغاز شد. نظامیان جوان اعتقاد داشتند که رهبری عفلق بر حزب با ضعف و فساد همراه است. حافظ اسد و صلاح جدید به‌تدریج، با بسیج حامیان خود در سوریه، به‌قدرت اصلی حزب تبدیل شدند[۲۰] آنان در 4 اسفند 1344/ 23فوریه 1966 دست به کودتایی نظامی زدند که در نتیجه آن دولت امین‌الحافظ سقوط کرد و امین و میشل عفلق از حزب رانده شدند. در دولت جدیدی که به ریاست صلاح جدید تشکیل شد، حافظ اسد با حفظ سمت فرماندهی نیروی هوایی، وزیر دفاع شد (عادل رضا، ص 155؛ ماعوز، ص 34؛با شکست سوریه در جنگ شش روزه (خرداد 1346/ ژوئن 1967)، ارتفاعات جولان از دست رفت و نیمی از نیروی هوایی سوریه نابود شد[۲۱]. ژنرال حافظ اسد در مقام وزیر دفاع، آماج سرزنش قرار گرفت و عزل وی مطرح شد، اما شورای مرکزی حزب آن را تأیید نکرد. اسد گناه این شکست را به گردن آن عده از رهبران حزب انداخت که با تسویه ‌حسابهای سیاسی مکرر، ارتش سوریه را تضعیف کرده بودند [۲۲].

    پس از کودتای 4 اسفند 1344/ 23 فوریه 1966، و به‌ویژه پس از شکست سوریه در جنگ 1346ش/ ژوئن 1967، اختلاف‌نظرِ حافظ اسد و صلاح جدید در مورد راهبرد (استراتژی) نظامی و سیاست‌های خارجی، اقتصادی و اجتماعی افزایش یافت، که به ایجاد شکاف در حزب بعث انجامید. حافظ اسد نفوذ زیادی در ارتش سوریه داشت، اما صلاح جدید بر تشکیلات سیاسی حزب بعث مسلط بود[۲۳]. در جریان بحران اردن، معروف به سپتامبر سیاه، صلاح جدید خواستار حمایت کامل ارتش سوریه از گروه‌های مبارز فلسطینی در برابر ارتش اردن بود؛ اما حافظ اسد ــکه از ساقط نمودن ملک‌حسین، پادشاه اردن، و دخالت اسرائیل و آمریکا به نفع وی واهمه داشت ــ از شرکت دادن نیروی هوایی سوریه در این نبرد امتناع ورزید و دستور عقب‌نشینی صادر کرد[۲۴]. پس از آن، صلاح جدید در همایش سراسری حزب بعث (مؤتمرالقیادة القومیة لحزب‌البعث) در 8 آبان 1349/ 30 اکتبر 1970 کوشید اسد را از وزارت دفاع برکنار نماید؛

    ریاست‌جمهوری

    حافظ اسد با کودتایی بدون خون‌ریزی در 25 آبان 1349/ 16 نوامبر 1970 اوضاع را به سود خود رقم زد [۲۵]. درنتیجه این کودتا، که به الحرکة التصحیحیه (جنبش اصلاحگرانه) معروف شد، صلاح جدید و نورالدین آتاسی از نخست‌وزیری و ریاست‌جمهوری و نیز مناصب حزبی برکنار و زندانی شدند و دولت تازه‌ای به نخست‌وزیری حافظ اسد تشکیل شد[۲۶]. چهارماه بعد، در 21 اسفند 1349/ 12 مارس 1971، اسد به ریاست‌جمهوری سوریه انتخاب شد[۲۷]. به مدت هفت سال، با رأی مردم به ریاست‌جمهوری انتخاب شد و چهار بار متوالی (در همه‌پرسیهای 1357ش/ 1978، 1364ش/ 1985، 1371ش/ 1992 و 1378ش/ 1999)، با کسب آرای نزدیک به صد درصد، در این منصب ابقا شد[۲۸].

    سیاست خارجی

    حافظ اسد پس از رسیدن به قدرت، در عرصه‌های گوناگون، از جمله سیاست خارجی، اصلاحاتی کرد. وی در پی این بود که سوریه را از انزوا خارج سازد، به همین منظور مشی تنش‌زدایی در مناسبات خارجی را در پیش گرفت. او در آغاز کوشید با کشورهای منطقه مناسبات دوستانه برقرار کند و پس از آن، با هوشیاری و محافظه‌کاری، برای ایجاد رابطه با کشورهای غربی گام برداشت[۲۹]. حافظ اسد در تعامل با اسرائیل دیدگاه متفاوتی داشت و تمام امکانات را برای مبارزه با آن بسیج نمود. وی به‌دنبال جبران شکست 1346ش/1967 و پس گرفتن ارتفاعات جولان بود و مذاکرات را در غیر این صورت، ناعادلانه می‌دانست [۳۰]؛ از این‌رو، در جنگ 1352ش/اکتبر 1973، با مصر متحد شد و ارتش سوریه را در پیروزی‌های اولیه این جنگ شریک ساخت، اما در نهایت، با وساطت هنری کسینجر، وزیرخارجه آمریکا، موافقت‌نامه آتش‌بس با اسرائیل را امضا کرد[۳۱].

    با این حال، وی در اجلاس صلح ژنو ــکه به ابتکار کسینجر در 30 آذر و اول دی 1352/ 21ـ22 دسامبر 1973 تشکیل شدــ شرکت نکرد[۳۲].پس از سفر انور سادات به اسرائیل در 1356ش/ نوامبر 1977، اسد در مخالفت با این اقدام، همراه با سران کشورهای لیبی و الجزایر و یمن جنوبی و یاسر عرفات (رئیس سازمان آزادی‌بخش فلسطین)، در 14 آذر 1356/ 5 دسامبر 1977 جبهه پایداری را تشکیل داد [۳۳]. وی همواره بر اجرای دو قطعنامه 242 و 338 شورای امنیت ــکه بر خروج اسرائیلیها از سرزمینهای اشغال‌شده و محقق ساختن صلح دلالت می‌کردــ به عنوان راه‌حل عمده برای پایان بخشیدن به منازعه اعراب و اسرائیل تأکید می‌کرد[۳۴].

    بر همین اساس از طرح صلح جورج بوش (رئیس‌جمهوری آمریکا) در 1369ش/ مارس 1991 استقبال کرد و به جریان مشهور به فرایند صلح پیوست. در ادامه، نمایندگان سوریه در اجلاس مادرید در 8 آبان 1370/ 30 اکتبر 1991، شرکت کردند، اما این مذاکرات به صلح ختم نشد؛ از نظر حافظ اسد، اسرائیل به دنبال صلح نبود [۳۵].مسائل لبنان یکی از مهم‌ترین محورهای سیاست خارجی حافظ اسد بود. با آغاز جنگ داخلی لبنان در 1354ش/ 1975، حافظ اسد دخالت سوریه را در این بحران الزامی می‌دید، زیرا از احتمالاتی چون تشکیل دولت مسیحیِ مستقل یا حمله اسرائیل به لبنان بیم داشت؛

    بنابراین، نیروهای سوری در 11 خرداد 1355/ اول ژوئن 1976 وارد خاک لبنان شدند. حضور این نیروها پس از پایان جنگ داخلی در لبنان، تا 1384ش/ 2005 ادامه یافت [۳۶].حافظ اسد در بیشتر موارد، با ایالات متحده آمریکا مناسبات خوبی نداشت. روابط قطع شده سوریه و آمریکا ــکه پیش از به قدرت رسیدن حافظ اسد رخ دادــ بعد از جنگ 1352ش/1973 و با میانجیگری کسینجر اندکی بهبود یافت، اما انعقاد معاهده کمپ‌دیوید بین مصر و اسرائیل با وساطت آمریکا، باعث شد که حافظ اسد از آمریکا روی برگرداند و بیش از گذشته به اتحاد جماهیر شوروی گرایش یابد[۳۷].

    در بهمن 1356/ فوریه 1978، حافظ اسد به مسکو رفت تا ائتلاف منطقه‌ای جدیدی علیه ائتلاف آمریکا ـ مصر تشکیل دهد. رخدادهای بعدی، سوریه را بزرگ‌ترین متحد اتحاد جماهیر شوروی در منطقه کرد و کمکهای نظامی شوروی به سوریه، از 1356ش/1978 به بعد افزایش یافت[۳۸]. مناسبات دوستانه حافظ اسد با شوروی تا آغاز فروپاشی حکومت کمونیستی در 1369ش/1990، ادامه یافت؛ هر چند این رابطه در زمان گورباچف اندکی دچار مشکل شد، زیرا گورباچف حاضر به همکاری گسترده با کشورهای تندرو عرب، مثل سوریه، نبود[۳۹].حافظ اسد تجاوز نیروهای عراقی به کویت (17 مرداد 1369/ 8 اوت 1990) را محکوم کرد و به نیروهای ائتلاف، به رهبری آمریکا، بر ضد عراق پیوست. وی در نامه‌ای به صدام‌حسین، از او خواست نیروهایش را از کویت خارج سازد و ملت عراق را گرفتار جنگی ویران‌گر نکند[۴۰].

    پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، حافظ اسد از معدود رهبران عرب بود که از این انقلاب استقبال کرد. مناسبات سوریه و جمهوری اسلامی ایران به‌سرعت توسعه یافت (رجوع کنید به گودرزی، ص 17ـ18؛ احتشامی و هینبوچ، ص 1ـ2). با تجاوز نیروهای عراقی به ایران و آغاز جنگ تحمیلی، حافظ اسد تجاوز عراق را محکوم و پشتیبانی خود را از جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد. وی این موضع را، به‌رغم تلاش‌های بسیاری از سران‌عرب برای جدا کردن سوریه از ایران، تا پایان جنگ حفظ نمود[۴۱].

    اگرچه این موضع حافظ اسد، تا اندازه‌ای متأثر از رقابت سنّتی میان احزاب بعث سوریه و عراق و نظامهای مستقر در این دو کشور بود، در عین حال از درست‌اندیشی‌و عمل‌گرایی او ناشی‌می‌شد، زیرا باتوجه‌به مواضع جمهوری اسلامی ایران در برابر اسرائیل و قضیه فلسطین و نیز قدرت تأثیرگذاری ایران در لبنان از طریق شیعیان آن کشور، به ایران به‌چشم متحدی راهبردی نگاه می‌کرد[۴۲].

    سیاست داخلی

    حافظ اسد در دوران ریاست‌جمهوری خود هیچ تغییر ریشه‌ای در ساختار قدرت ایجاد نکرد و نظام سیاسی سوریه در زمان وی دارای ثبات نسبی بود. وی مناصب مهم نظامی، اطلاعاتی و امنیتی را به نظامیان علوی سپرد. آنان نیز در طول دوره ریاست‌جمهوری وی، به او وفادار ماندند[۴۳].

    در عرصه اقتصادی، حافظ اسد مشی سوسیالیستی در پیش گرفت تا سوریه دوران گذار به سوسیالیسم را طی نماید. وی برای رسیدن به این هدف، به بخش صنعتی توجه خاصی داشت و در کنار گسترش فعالیت بخش دولتی، بخش خصوصی را نیز فعال نمود (پرتس، ص 41؛ عمادی، ص 146ـ147). افزایش بهای نفت پس از 1352ش/1973، این توان را به او داد که در دهه 1350ش/ 1970 به توسعه کشاورزی، صنعت، زیرساختهای حیاتی، بهداشت و آموزش بپردازد[۴۴]. طبق گزارشهای بانک جهانی، میانگین رشد سالیانه اقتصادی سوریه در دهه 1350ش/1970، 9% بود و درآمد ناخالص ملی نیز به‌طور میانگین 10% افزایش داشت[۴۵]؛ اما در دهه 1360ش/1980، عملکرد اقتصادی حافظ اسد چندان مطلوب نبود.

    کاهش قیمت نفت و زیانهای حاصل از آن و همچنین خشکسالی درازمدتی که بخش کشاورزی را با مشکل روبه‌رو ساخت (سیل، ص 451ـ452)، موجب بحران اقتصادی شد. با آغاز دهه 1370ش/1990 و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، حافظ اسد سیاست خود را تغییر داد و به سوی اقتصاد آزاد رفت. او بخش خصوصی را تقویت کرد و جذب سرمایه‌گذاریهای خارجی را افزایش داد. به این ترتیب، بر بحران اقتصادی ناشی از سال‌های قبل فائق آمد و در زمینه اقتصاد آزاد به موفقیت‌هایی نسبی دست یافت[۴۶].

    درگذشت

    وی در ده سال آخر عمر خود به نارسایی قلبی مبتلا شد تا اینکه در 19 خرداد 1379/ 10 ژوئن 2000،هنگام مکالمه تلفنی با امیل لحود رئیس‌جمهور لبنان براثر این بیماری از دنیا رفت و فرزندش، بشار اسد، به جای او به ریاست‌جمهوری انتخاب شد[۴۷].

    پانویس

    1. ↑ عادل حافظ، ص 19؛ سیل، ص 5
    2. ↑ سیل، ص 5ـ6
    3. ↑ همان، ص 8، 11
    4. ↑ کراسیتسکی، ص54ـ56؛ ماعوز، ص24؛ فؤاد عشا، ص 98
    5. ↑ فؤاد عشا، ص 100
    6. ↑ همان، ص 101
    7. ↑ مدنی، ص 296؛ سیل، ص 37ـ 39
    8. ↑ مدنی، همانجا
    9. ↑ کراسیتسکی، ص 77
    10. ↑ فؤاد عشا، ص 123
    11. ↑ فؤاد عشا، ص130؛ سیل، ص 59
    12. ↑ دام، یادداشت‌ها، ص175،ش69؛ مدنی، ص296ـ 297؛ سیل، ص60ـ 62
    13. ↑ بشور، ص 530ـ531؛ کراسیتسکی، ص80
    14. ↑ فؤاد عشا، ص 137ـ138؛ کراسیتسکی، ص 81
    15. ↑ رجوع کنید به سیل، ص69؛ بشور، ص 538 ـ 539
    16. ↑ سیل، ص 69ـ71؛ فؤاد عشا، ص 138ـ139
    17. ↑ مدنی، ص 297؛ ماعوز، ص 31
    18. ↑ عادل حافظ، ص 53؛ ماعوز، ص 32
    19. ↑ کراسیتسکی، ص 91ـ92
    20. ↑ سیل، ص 88، 97ـ101
    21. ↑ سیل، ص 142
    22. ↑ همان، ص 142ـ143؛ مدنی، ص 297ـ298
    23. ↑ سیل، ص 145ـ150؛ ماعوز، ص 34ـ36؛ دام، ص 62ـ68
    24. ↑ سیل، ص 157ـ161؛ مدنی، ص 298
    25. ↑ فؤاد عشا، ص 189؛ ماعوز، ص 39؛ سیل، ص 162ـ163
    26. ↑ مدنی، همانجا
    27. ↑ کراسیتسکی، ص 129؛ ماعوز، ص 39ـ40
    28. ↑ سایت دانشنامه جهان اسلام
    29. ↑ جعفری، ص 163
    30. ↑ سیل، ص 185؛ هینبوچ، ص 147
    31. ↑ یانیو، ص170؛ جعفری، ص 399ـ400
    32. ↑ کوئانت، ص 285
    33. ↑ سیل، ص310ـ311
    34. ↑ عادل رضا، ص 489، 494ـ495
    35. ↑ همان، ص 487ـ490؛ عادل حافظ، ص 215
    36. ↑ سیل، ص 276؛ رابینوویچ، ص 181ـ183؛ مدنی، ص 321ـ324
    37. ↑ جعفری، ص 398ـ401
    38. ↑ قاسم جعفر، ص 44ـ45؛ شاد و همکاران، ص80
    39. ↑ رجوع کنید به شاد و همکاران، ص 81ـ86
    40. ↑ همان، ص 77؛ عادل رضا، ص 361ـ365
    41. ↑ رجوع کنید به هیرشفلد، ص110
    42. ↑ رجوع کنید به گودرزی، ص18ـ 23؛ احتشامی و هینبوچ، ص116؛ هیرشفلد، ص 111ـ121
    43. ↑ دام، ص 118
    44. ↑ سیل، ص 441ـ442
    45. ↑ فیرو، ص 44
    46. ↑ رجوع کنید به عمادی، ص 178ـ183؛ پرتس، ص 257 ـ 261
    47. ↑ مدنی، ص 298، 385ـ386
    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=حافظ_اسد&oldid=180480»