یوم‌ الله ۱۳ آبان

یوم الله ۱۳ آبان
نام رویداد	یوم الله ۱۳ آبان، انقلاب دوم، روز دانش‌آموز، روز مبارزه با استکبار جهانی
تاریخ رویداد	1343 ش، 1357 ش، 1358 ش.
روز رویداد	13 آبان‌ماه
مکان رویداد	ترکیه تهران
عوامل	کماندوهای ساواک ارتش رژیم شاهنشاهی دانشجویان پیرو خط امام خمینی
دلیل اهمیت	تبعید امام خمینی به ترکیه در 13 آبان 1343 ش قتل عام دانش‌آموزان مبارز در 13 آبان 1357 ش، روز دانش‌آموز تسخیر لانه‌ جاسوسی آمریکا در 13 آبان 1358 ش
پیامدها	پیروزی انقلاب اسلامی ایران تعطیلی سفارتخانه آمریکا در ایران انتشار اسناد لانه جاسوسی

یوم الله ۱۳ آبان، در تقویم جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان روز مبارزه با استکبار جهانی نام‌گذاری شده است. این روز علاوه بر یادآوری تسخیر لانۀ جاسوسی آمریکا روز 13 آبان 1358 ش، در تهران به دست دانشجویان پیرو خط امام، به تبعید امام خمینی به ترکیه در 13 آبان 1343 ش و قتل عام دانش‌آموزان مبارز در 13 آبان 1357 ش، نیز اشاره دارد. همچنین این رویداد به «روز دانش‌آموز» نام گرفت.

مناسبت‌ها

۱۳ آبان به‌عنوان روز مبارزه با استکبار جهانی در تقویم نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، نقطۀ عطفی در تاریخ پرافتخار انقلاب اسلامی ایران است. همچنین تبعید امام خمینی به ترکیه در 13 آبان 1343 ش، قتل عام دانش‌آموزان مبارز در 13 آبان 1357 ش، روز دانش‌آموز و تسخیر لانۀ جاسوسی آمریکا در 13 آبان 1358 ش، به‌همت دانشجویان شجاع پیرو خط امام، که به تعبیر امام خمینی، انقلاب دوم نامیده شد، از دیگر مناسبت‌ها این یوم‌الله است.

تبعید امام خمینی

در پی تصویب لایحۀ مصونیت قضایی نظامیان و مستشاران آمریکایی مشهور به «کاپیتولاسیون»، امام خمینی در آبان ۱۳۴۳ ش، طی اطلاعیه‌ای تصویب آن لایحه را محکوم کرد و آن را مخالف اسلام و قرآن و قانون اساسی شمرد و بیگانگان به‌ویژه آمریکا را عامل بدبختی ملت ایران و همۀ ملت‌های مسلمان جهان دانست و از مردم، علما و همۀ رهبران دینی جهان خواست که در برابر این اعمال سکوت نکنند. ایشان برای افشای خیانت محمدرضا پهلوی اعلام کرد در روز چهارم آبان سخنرانی خواهد کرد. مقامات دولتی وقتی از این تصمیم ایشان باخبر شدند، شخصی به نام حسن مستوفی را به قم فرستادند که امام‌ خمینی را از این کار بازدارد، اما ایشان حاضر به دیدار با او نشد. امام‌ خمینی در روز چهارم آبان در جمع طلاب، دانشگاهیان و دیگر اقشار مردم سخنرانی مفصلی در خانۀ خود در محلۀ یخچال قاضی کرد و به تشریح لایحه و تبیین محتوای آن پرداخت که سبب شور و تحرک حوزه‌های علمیه و مردم شد. رژیم پهلوی که تجربۀ واقعه پانزده خرداد ۱۳۴۲ ش، را داشت و می‌دانست با زندان و شکنجه نمی‌تواند از اعتراض‌های مردم بکاهد، تصمیم گرفت رهبری این اعتراض‌ها را از مردم جدا و تبعید کند. در پی این تصمیم در شب سیزدهم آبان ۱۳۴۳ ش، کماندوهای مسلح، خانۀ امام خمینی را در قم محاصره و ایشان را به فرودگاه مهرآباد منتقل کردند و از آنجا با هواپیمای نیروی هوایی ارتش همراه با دو نیروی امنیتی به ترکیه فرستادند و این در روز سیزدهم آبان، خبر آن از مطبوعات و رادیو به آگاهی مردم رسید. سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) نیز طی بیانیه‌ای رسمی تبعید امام خمینی را به ترکیه تأیید و علت آن را اقدام ایشان علیه منافع و امنیت ملی اعلام کرد، اما امام‌ خمینی در داخل هواپیما خطاب به سرهنگ افضلی که ایشان را همراهی می‌کرد، علت تبعیدش را دفاع از استقلال وطن برشمرد. این تبعید واکنش‌هایی را در پی داشت.

روز دانش‌آموز

در حالیکه انقلاب اسلامی ايران به رهبری امام خمينی به روزهای سرنوشت‌سازی نزديک می‌شد، تمام اقشار مردم سعی در ايفای نقش تاريخی خود و عمل به تکليف الهی داشتند. در اين ميان دانش‌آموزان شور و حال ديگری داشتند. صبح روز ۱۳ آبان ۱۳۵۷ ش، دانش‌آموزان درحالی‌که مدارس را تعطيل کرده بودند، به سمت دانشگاه تهران حرکت کردند تا صدای اعتراض خود را به گوش شاه و حامیانش برسانند. اين جوانان گروه گروه، داخل دانشگاه شدند و به‌ همراه دانشجويان و گروه‌های ديگری از مردم در دانشگاه اجتماع کردند. ساعت ۱۱ صبح همان روز، مأموران چند گلوله گاز اشک‌آور در ميان جمعيت معترض شلیک کردند، اما اجتماع‌کنندگان در حالیکه به‌سختی نفس می‌کشيدند، صدای خود را رساتر کرده و با سر دادن شعارهای «مرگ بر شاه» لرزه بر اندام مأموران مسلح شاه انداختند. در اين هنگام تيراندازی آغاز شد و ۵۶ جوان و نوجوان بی‌گناه به شهادت رسیدند و صدها نفر دیگر مجروح شدند، اما دانش‌آموزان دست از شعار بر نمی‌داشتند. این روز در تاریخ انقلاب اسلامی به خاطر گرامیداشت یاد و خاطره شهیدان دانش‌آموز، به نام روز دانش‌آموز نام‌گذاری شده است.

واکنش‌ها

امام خمینی وقتی از جنایت مزدوران شاه باخبر شدند در پيامی فرمودند: «عزيزان من صبور باشيد، که پيروزی نهايی نزديک است و خدا با صابران است. ايران امروز جايگاه آزادگان است. من از اين راه دور، چشم اميد به شما دوخته‌ام. صدای آزادی‌خواهی و استقلال‌طلبی شما را به گوش جهانيان می‌رسانم.

تسخیر لانۀ جاسوسی

در ابتدای انقلاب اسلامی و زمان حکومت دولت موقت با هدف وادار کردن آمریکا به استرداد شاه و اموال ملت ایران، دانشجویان تصمیم به اشغال سفارت آمریکا گرفتند. دانشجویان از دانشگاه‌ تهران، پلی‌تکنیک، صنعتی شریف، شهید بهشتی و ... گردهم آمدند و طی یک راهپیمایی تا سفارت آمریکا از دیوارهای سفارت بالا رفته و علی‌رغم مقاومت محافظان و آمریکایی‌ها، سفارت را به‌تصرف کامل درآوردند. در هنگام تسخیر سفارت، آمریکایی‌ها به سرعت مشغول نابود کردن بسیاری از اسناد دخالت‌ها و تجاوزات و غارت‌های خود شدند، ولی پس از تسخیر سفارت به‌سرعت از نابودی باقی‌مانده اسناد جلوگیری شد و بعدها اسنادی که از لانۀ جاسوسی آمریکا به دست آمده بود چاپ شده و در اختیار همگان قرار گرفت. به محض انتشار این خبر، مردم بسیاری با خشم و انزجار مقابل لانۀ جاسوسی تجمع کرده و از حرکت دانشجویان حمایت کردند. امام خمینی‌ نیز در پیامی این حرکت را انقلاب دوم و بزرگ‌تر از انقلاب اول نامیدند. این حرکت دانشجویان معترض، خشم آمریکایی‌ها را برانگیخت و آنها که ناتوان از درک ملتی استقلال‌طلب و آزادی‌خواه بودند، دست به اقداماتی بر ضد جمهوری اسلامی ایران زدند؛ از آن جمله فشار آوردن به مجامع بین‌المللی مانند سازمان ملل، سازمان کنفرانس اسلامی، شورای امنیت و ...، ایجاد جو منفی تبلیغاتی علیه دانشجویان مسلمان و برخی اقدامات دیگر از جملۀ آنهاست. اما پس از بی‌ثمر ماندن، آنها به اقدامات جدی‌تری روی آوردند؛ از جمله قطع کامل روابط سیاسی در ۲۰ مهر ۱۳۵۹ ش، حملۀ نظامی به ایران و تجاوز به خاک کشورمان که به شکست مفتضحانه آنها در صحرای طبس انجامید و نیز محاصرۀ اقتصادی و بلوکه‌ کردن دارای‌ها و اموال ایران و ... که هیچ‌کدام تاکنون در عزم ملت ایران برای مقابله با ظلم و بی‌عدالتی جهانی و منشأ اصلی آن در جهان یعنی استکبار جهانی و آمریکا خللی وارد نکرده است.

واکنش‌ها

امام خمینی، با تأیید حرکت دانشجویان در تصرف سفارت آمریکا چنین فرمود: بارها گفته‌ام که گروگان‌گیری توسط دانشجویان مسلمان و مبارز و متعهد ما، عکس‌العمل طبیعی صدماتی است که ملت ما از امریکا خورده است. دانشجویان مسلمان و مبارزی که لانۀ جاسوسی را اشغال کرده‌اند، با عمل انقلابی خودشان، ضربه‌ای بزرگ به پیکر آمریکای جهان خوار وارد نمودند و ملت را سرافراز کردند. مرکز توطئه و جاسوسی به اسم سفارت آمریکا و اشخاصی که در آن بر ضد نهضت اسلامی توطئه نموده‌اند، از احترام سیاسی و بین‌المللی برخوردار نیستند ... ما اینجا را نه سفارتخانه می‌دانیم؛ و نه آن افرادی که در آنجا هستند از سفرا و از اجزای سفارتخانه می‌دانیم و دیپلمات می‌دانیم ... اینجا مرکز جاسوسی است، اینها همه جاسوس هستند و مجرم هستند و مجرمین باید در خود این مملکت رسیدگی به حالشان بشود.

حمایت مردمی، پس از اشغال سفارت آمریکا به دست دانشجویان مسلمان پیرو خط امام در سیزده آبان 1358 ش، مردم در مقابل سفارت خانه آمریکا تجمع و از اقدام انقلابی آنان حمایت کردند. آنها با پشتیبانی از عمل انقلابی دانشجویان، خواستار بازگرداندن محمدرضا پهلوی بودند و با دادن شعارهایی بر ضد آمریکا، توطئه‌های آن را محکوم می‌کردند. با آن‌که فراوان از مردم خواسته می شد متفرق شوند، ولی در روز چهارده آبان، جمعیت به حدی بود که حرکت اتومبیل‌ها در خیابان منتهی به سفارت، به کندی صورت می‌گرفت.

روزنامۀ فرانسوی زبان تونس در این باره نوشت: در صفحات تاریخ، ضبط خواهد شد که حکومت انقلابی ایران، توانست با بزرگ‌ترین قدرت جهانی به مقابله بپردازد و طرح‌های جنگی آن را برای آزادی گروگان‌ها بر هم زند.

روزنامۀ الثوره چاپ دمشق نیز نوشت: به زانو درآمدن آمریکا در برابر خواسته‌های انقلاب اسلامی ایران، از مسئله آزاد کردن سپرده‌های ایران فراتر می‌رود؛ زیرا امریکا مجبور شد سندی را از سوی رئیس‌جمهور خود امضا کند که بر اساس آن، به هیچ وجه در امور داخلی ایران دخالت نکند. این دلیل بزرگی است بر این‌که ملت‌ها قادرند حقوق خود را از سرسخت‌ترین و نیرومندترین دولت امپریالیستی بازگیرند.

امام خامنه‌ای، دربارۀ تسخیر لانۀ جاسوسی می‌فرماید: سفارت آنها که بعد به عنوان لانه جاسوسی معرفی شد ـ که واقعیتش هم همین بود ـ مرکز سازمان‌دهی مخالفین انقلاب و دشمنان انقلاب شد که بروند آنجا و دستور بگیرند تا علیه انقلاب و نظام فعالیت کنند ... آنها محمدرضا را که فراری ملت ایران بود، در آمریکا پذیرفتند و به او به‌عنوان یک مهمان پناه دادند. اموالی را که در اختیار محمدرضا بود و میلیاردها دلار می‌شد که در آمریکا سرمایه گذاری کرده بود، برنگرداندند... اشغال لانه جاسوسی برای این بود که رژیم آمریکا بداند با این انقلاب نمی‌شود شوخی کرد. انقلاب این ملت و این کشور، از آن انقلاب‌هایی نیست که توطئه‌ها را تحمل کند.

دستاوردهای تسخیر لانۀ جاسوسی

تسخیر لانۀ جاسوسی آمریکا بر سیاست خارجی ایران _ آمریکا، وضعیت بین‌المللی واشنگتن و بر صحنۀ داخلی ایران، آثار مهمی بر جای گذاشت. به‌عنوان نمونه، روابط ایران و آمریکا را به تعطیلی کشاند، وضعیت بین‌المللی ایالات متحده را با بحران 444 روزه روبه‌رو کرد و انتشار اسناد جاسوسی به دست آمده از لانۀ جاسوسی، چهرۀ جهانی آمریکا را مخدوش کرد. همچنین، صحنۀ داخلی ایران به سود نیروهای ارزشی و مواضع امام خمینی تغییر کرد و چهره‌ای جدید به خود گرفت.

جستارهای وابسته

• انقلاب اسلامی ایران
• ساواک
• ترکیه
• تهران
• قم

منابع

• مروری بر ۳ اتفاق تاریخی در روز ۱۳ آبان/ ضرورت تبیین جنایات آمریکا برای دانش‌آموزان، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 13 آبان‌ماه 1402 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 13 آبان‌ماه 1403 ش.
• تبعید امام خمینی (س) به ترکیه، پورتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ مشاهدۀ مطلب:13 آبان‌ماه 1403 ش.
• روز ۱۳ آبان چه اتفاقی افتاد؟، ایسنا، تاریخ درج مطلب: 13 آبان‌ماه 1399 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 13 آبان‌ماه 1403 ش.
• تسخیر لانه جاسوسی(13 آبان)، دفتر تبلیغات اسلامی تهران، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 6 آبان‌ماه 1403 ش.