دعا

دعا

نام	دعا

دعا کلماتی است که در اوقات مختلف در مقام استغاثه از خداوند و طلب آمرزش یا درخواست خیر و برکت و برآورده شدن حاجت خوانده می‌شود. دعا میل و توجه به سوی خدا است. این درخواستِ حاجت از خداوند برای خود یا دیگری است. در روایات و قرآن این واژه تکرار شده‌است. دعاها خود به گونه‌ای تفسیر قرآن و شرح معارف اسلامی هستند. به عنوان مثال کتاب صحیفه سجادیه از امام سجاد(ع) یک کتاب دعا است.

معنای دعا در لغت

دعا در لغت به معنای صدا زدن و یاری طلبیدن است و در اصطلاح شرع به معنای گفتگو کردن با حق تعالی به نحو طلب حاجت و درخواست حل مشکلات از درگاه اوست. در روایات آداب و شرایطی برای اجابت دعا و موانعی برای عدم اجابت آن بیان شده است.

جایگاه دعا در قرآن و روایات

قرآن کریم با تأکید فراوان و با بیان­های گوناگون مردم را بدان فرا می خواند و نسبت به سستی در عدم بهره برداری از این کلید رحمت و سعادت هشدار می­ دهد:

«و هنگامی که بندگان من از تو درباره من سوال می­ کنند، (بگو) من نزدیکم، دعای هر دعا کننده ­ای را، به هنگامی که مرا بخواند پاسخ می­ گویم. پس باید دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان بیاورند، تا راه یابند».

و گاه می ­فرماید: «پروردگار شما گفته است، مرا بخوانید تا (دعای) شما را بپذیرم».

و گاهی نمونه­ ای از دعاهای مستجاب که برای بسیاری از مردم تجربه شده است را ارائه می­ دهد، «[آیا آن شریکان انتخابی شما بهترند] یا کسی که دعای مضطر را اجابت می کند و گرفتاری را برطرف می سازد؟...».

و در برخی موارد تأکید می ­فرماید که دعا میزان وزن و اعتبار و ارزش انسان نزد خداوند متعال است: «بگو: اگر دعایتان نباشد پروردگارم به شما ارجی ننهد».

و در نقطه مقابل، کسانی که تنها هنگام گرفتاری و بلا خدا را می­ خوانند، نکوهش می ­کند و کسانی­ که از دعا دوری می­ کنند به جهنم تهدید می­ نماید: «کسانی که از عبادت من تکبر ورزند بزودی با ذلت وارد دوزخ می ­شوند».

روایات متعددی نیز در باب دعا وجود دارد که بر اهمیت و محبوبیت آن دلالت می­ کند. در اینجا به تعدادی از آنها اشاره می ­کنیم.

در روایتی از پیامبر اکرم (ص) آمده است: در نیازهایتان، دست به دامن خدا شوید و در گرفتاری­ هایتان به او پناه ببرید و به درگاهش زاری کنید و او را بخوانید؛ زیرا دعا مغز عبادت است.

حنان بن سدیر گوید، پدرم گفت: از امام باقر (ع) پرسیدم: بهترین عبادت کدام است؟ فرمودند: هیچ چیز نزد خداوند از درخواست و طلب آنچه نزد خداوند است، بهتر نیست.

آداب دعا در قرآن

١. دعا باید همراه ایمان و عمل صالح باشد: «یستجیب الذّین آمنوا و عملوا الصالحات».

٢. از روی اخلاص باشد: «فادعوا اللّه مخلصین له الدین».

٣. همراه با تضرع و مخفیانه باشد: «ادعوا ربّکم تضرعاً و خُفیة».

۴. توأم با بیم و امید باشد: «و ادعوه خوفاً و طمعاً».

۵. در ساعاتى خاص باشد: «یدعون ربّهم بالغداة و العشى».

آداب دعا در روایات معصومان

١. یکی از آداب دعا این است که دعا با ثنای خدا و صلوات آغاز شود. از امام علی(ع) روایت شده که اگر دوست داری حاجتت برآورده شود، این‌گونه دعا را آغاز کن: «لا اله إلّا الله الحلیم الکریم، لا اله إلّا الله العلی العظیم، سبحان ألله رَبِّ السماواتِ السبعِ و ما فیهنّ و ربِّ العرشِ العظیمِ، والحمد لله رب العالمین، اللهم إنّی أسألک بأنّک ملِکٌ مقتدرٌ و انت علی کل شئءٍ قدیرٌ، ما تشاءُ مِن کلِ شئءٍ یکُونُ»؛ و آن‌گاه حاجت خود را بخواه.

٢. یکی از اموری که موجب استجابت دعا می‌شود، عبارت است از چشم امید پوشیدن از تمامی مردم و صرفاً امیدوار بودن به خداست. بر طبق روایتی از امام صادق(ع) ، «فإذا علم الله ذلک من قلبه، لم یسأل الله شیئاً إلّا أعطاه» (کافی، ج ٢، ص ١۴٨). و در روایت دیگر نیز بر «توجه قلبی» تأکید کرده‌اند: «همانا خدا دعایی را که در آن، روی دل به سوی خدا نیست و توأم با سهو و غفلت است، استجابت نمی‌کند؛ پس هنگامی که دعا می‌کنی، فأقبل بقلبک، ثم استیقن بالإجابة».

٣. افزون بر این، از حضرت صادق (ع) روایت شده که قبل از دعا، سوره حمد، سوره توحید، آیة‌الکرسی و سوره قدر را بخوان که مشتمل بر اسم اعظم خدا هستند و بعد رو به قبله دعا کن.

همچنین به نقل از امام صادق(ع) ، یکی از آداب دعا، سجده کردن و در سجده هفت بار گفتن «یا ارحم الراحمین» قبل از بیان حاجت خود است.

در برخی روایات دیگر نیز از ایشان نقل شده که اذکار زیر قبل از بیان حاجت گفته شود: ده بار «یا الله، یا الله»؛ و یا ده بار «یا ربّ، یا الله».

کیفیت دعا، و پرهیز از دعاهای بی مورد

در آیه (74 فرقان) تصریح شده که بندگان ممتاز خدا اهل دعا هستند، و در دعا این سه خواسته را از درگاه خداوند دارند:

1- همسر شایسته

2- فرزند صالح

3- این که به مقامی برسد که پیشوا و الگو و راهنمای مردم شوند، یعنی به کیفیت دعا توجه دارند، امور مهم را از خدا می خواهند و برای تحقق آن، سعی می نمایند.

آنها می گویند: پروردگارا! همسر و فرزندانمان را نور چشم ما قرار بده، این تعبیر (نور چشم) رمز کمال و سعادت است، چرا که همسر و فرزند نیک موجب آرامش و سعادت انسان شده و روح و روان انسان را شاد نموده و در نتیجه باعث روشنی چشم خواهد شد، و به عبارت روشن تر، همسر و فرزندان شایسته، به زندگی انسان نور و صفا می بخشند و باعث آبرو و روسفیدی و سربلندی دنیا و آخرت خواهند شد.

چنین دعایی مفید و دارای آثار درخشان است، به خلاف دعاهای بیهوده و یا کم فایده که ارزش چندانی ندارند، انسان باید در همه چیز حتی در دعا، دارای همت عالی و نظری بلند باشد، و در پرتو نورانیت دعا، به مقام های عالی برسد.تا آنجا که دعا کند که امام و الگوی مردم شود.

نبایددعا را در امور مادی منحصر کرد، یا در پیشگاه خدا چیزهایی حقیر را درخواست کرد.

بر همین اساس امام صادق (ع) فرمود: دعای چهار گروه به استجابت نمی رسد:

1- کسی که در خانه خود نشسته و می گوید: خدایا مرا روزی ده، به او گفته می شود آیا به تو دستور تلاش و کوشش ندادم؟

2- کسی که همسری (ناشایسته که دائما او را ناراحت می کند) دارد، و دعا می کند که از دست همسرش خلاص شود، به او گفته می شود مگر حق طلاق را به تو ندادم.

3- کسی که اموالی داشته، و بدون گواه به دیگری وام داده (ولی وام گیرنده منکر آن است وام دهنده دعا می کند که خداوند دل وام گیرنده را نرم کند، و او را به ادای وام وادار نماید) به او گفته می شود مگر به تو دستور ندادم به هنگام وام دادن، شاهد و گواه بگیرید.»

ما وقتی که دعاهای پیامبران، امامان و اولیاء خدا را مورد بررسی قرار می دهیم، می بینیم خواسته های آنها هنگام دعا، بیشتر در محور امور بلند پایه معنوی، اجتماعی و سیاسی بود،

مثلا دعای حضرت ابراهیم(ع) چنین بود:

«ربنا اجعلنی مقیم الصلاة و من ذریتی ربنا و تقبل دعاء» پروردگارا! مرا برپا کننده نماز قرار ده، و از فرزندانم (نیز چنین فرما) پروردگارا دعای مرا بپذیر.

راسخان در علم (امامان) چنین دعا کنند:

«ربنا لا تزغ قلوبنا بعد اذ هدیتنا و هب لنا من لدنک رحمة انک انت الوهاب »

پروردگارا! دلهایمان را بعد از آن که ما را هدایت کردی (از راه حق) منحرف مگردان، و از سوی خود رحمتی بر ما ببخش، زیرا تو بخشنده ای.دعای اصحاب کهف چنین بود:

«ربنا آتنا من لدنک رحمة و هیی ء لنا من امرنا رشدا.»

پروردگارا! ما را از سوی خودت رحمتی عطا کن، و راه هدایت و نجاتی برای ما فراهم ساز.

توجه به دعاهایی که امامان ما داشتند، چنان که در صحیفه سجادیه و مفاتیح الجنان آمده ما را به کیفیت دعا کردن آشنا می کند، و نشان می‌دهد که چگونه دعا کنیم، مثلا امام حسین(ع) در فرازی از دعای عرفه خود چنین به خدا عرضه می کند:

«اللهم اجعلنی اخشاک کانی اراک، و اسعدنی بتقواک، و لا تشقنی من معصیتک »

خدایا مرا به گونه ای از خوف و خشیت در درگاهت قرار ده که گویا تو را با چشمانم می نگرم، و در پرتو تقوا مرا سعادتمند فرما، و به خاطر گناه مرا تیره بخت نساز.

برای توضیح و روشن شدن مطلب، نظر شما را به داستان جالب زیر جلب می کنیم:

روایت شده: خداوند به یکی از پیامبران بنی اسرائیل وحی کرد که به فلان عابد بگو سه دعای تو در نزد ما مورد استجابت است، آن پیامبر وحی الهی را به آن عابد ابلاغ کرد، او موضوع را به همسرش خبر داد همسرش اصرار زیاد کرد که یکی از آن دعاها را در مورد من قرار بده، عابد به این پیشنهاد راضی شد، همسرش به او گفت: «دعا کن خداوند مرا از زیباترین زنان زمان قرار دهد.» عابد همین دعا را کرد، همسرش از زیباترین بانوان جهان گردید.

زیبایی او باعث شد که شاهان و جوانان ثروتمند و هوسباز به او دل بستند و برایش پیام دادند، شوهر مفلوک و پیر و زاهدت را رها کن، با ما محشور باش، تا از هر گونه لذت های دنیا، بهره مند گردی.

آن زن، از این جهت گول خورد وهمواره با شوهرش برخورد شدید می کرد و بنای ناسازگاری می نمود، سرانجام عابد از دست او عصبانی شد، و از دعای دوم خود استفاده کرد و گفت: «خدایا! همسرم را تبدیل به سگ کن » .

دعایش به استجابت رسید و او سگ شد، برادران و بستگان او نزد عابد آمدند و گفتند آبروی ما در میان مردم می رود، از شما التماس می کنیم که از دعای سوم خود استفاده کن تا همسرت به صورت اول برگردد، آنها بسیار اصرار کردند، سرانجام عابد ناگزیر از دعای سوم خود استفاده نمود و عرض کرد: «خدایا همسرم را به صورت اول بازگردان.» دعا مستجاب شد، و همسرش به صورت اول بازگشت، و به این ترتیب سه دعای مورد اجابتش، به هدر رفت و پوچ گردید آن زاهد اگر نادان نبود می توانست از این فرصت اکثر استفاده را بکند، و سعادت دنیا و آخرتش را تامین نماید.