خطابیه

خطابیه از «غلاة» و پیرو ابوالخطاب محمد‌بن‌مقلاص بن راشد بودند. کنیه وی اسماعیل یا ابو‌طیاب بود. وی از غلاة شیعه و دست‏‌اندرکاران امامت اسماعیل‌بن‌جعفر بود. کشّی روایت می‌کند که امام جعفر صادق (ع) فرمود: «لعن اللّه اباالخطاب و لعن اللّه من قتل معه و لعن اللّه من بقی منهم و لعن اللّه من دخل قلبه رحمة لهم.»

شرح حال

ابوالخطاب در کار امامت اسماعیل بن جعفر دست داشت و نخست از اصحاب امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) بود. ابو حاتم رازی در کتاب «الزینة» که از تألیفات قرن چهارم هجری است، نام ابوالخطاب را جزء مؤسسان اسماعیلیه آورده است. در آثار اسماعیلیه در دو کتاب به تفصیل از عقاید ابوالخطاب سخن رفته، نخست کتاب مشهور «ام‌الکتاب» است که از کتاب‌های سرّی و مقدس اسماعیلیان آسیای میانه می‏‌باشد که ولادیمیر ایوانف آن را کشف و به طبع رسانید، در این کتاب ابوالخطاب مقامی بلند دارد و به عنوان مؤسس فرقه اسماعیلیه یاد شده و در عظمت مانند سلمان‌فارسی دانسته شده است. دیگر آثار نصیریه است که مطالبی راجع به ابوالخطاب در آنها است. نوبختی و ابی خلف اشعری و کشّی، نخستین کسانی هستند که در کتاب‌های خود درباره گزافه‌گوئی‌های ابوالخطاب و یارانش سخن گفته ‏اند. به قول عبدالکریم شهرستانی ابوالخطاب امامان را نخست پیغمبر و سپس خدا می‌‏پنداشت و به الوهیت جعفر بن محمد (ع) و پدران او قائل بود و می‏‌گفت که حضرت امام جعفر صادق (ع) خدای روزگار خویش است و او آن کسی نیست که وی را حس می‌کنند و از وی روایت می‌کنند، چون از عالم بالا به این جهان نزول کرده و به صورت انسان مجسم شده است.

تغییر در اعتقادات

در منابع مربوط به فرق و نحل آمده است که ابوالخطاب هیچ گاه بر یک روش استقامت نداشته است. ابتدا مدعی می‌شود که وصی امام صادق ‌علیه‌السلام است و از حضرت اسم اعظم خدا را آموخته است. در مرحله بعد ادعا می‌کند که امامان در واقع نبی هستند. و در ادامه می‌گوید که پیامبر صلوات الله علیه و امام علی و بقیه امامان خدا هستند. همچنین در برخی از مواضع خودش را پیامبر می‌خواند. هنگامی که دختر وی از دنیا می‌‌رود و او را به خاک می‌سپرند، یونس بن ظبیان که از پیروان ابوالخطاب بود، بر سر قبرش حاضر می‌شود و خطاب به او می‌گوید: السلام علیک یا بنت رسول اللّه، یعنی ای دخت پیغمبر بر تو درود باد.بعد از آن که امام صادق ‌علیه‌السلام او را به دلیل اعتقادات باطلش لعن و طرد کرد، خودش ادعای خدایی کرد.

سر انجام

نوبختی می‌‏نویسد هنگامی که خبر سخنان غلوآمیز ابوالخطاب و یارانش به عیسی بن موسی والی کوفه رسید، با آنان جنگید و هفتاد تن از ایشان را در مسجد کوفه کشت و نیز ابوالخطاب را گرفته به قتل رسانید و جسدش را بر دار کرد.