سید محمدمهدی خرسان

سید محمدمهدی خرسان
نام کامل	سید محمدمهدی موسوی خرسان
نام‌های دیگر	آیت‌الله موسوی خرسان
اطلاعات شخصی
سال تولد	1347 ق، ۱۳۰۷ ش‌، ۱۹۲۹ م
محل تولد	نجف
محل درگذشت	نجف
دین	اسلام، شیعه
استادان	سید ابوالقاسم خوئی سید محسن حکیم سید عبدالهادی شیرازی
آثار	موسوعه عبدالله بن عباس حبر الأمّة و ترجمان القرآن کشاف بلدان منتقلة الطالبیة السجود علی التربة الحسینیة علیّ امام البررة حیّ علی خیر العمل

سید محمدمهدی خِرْسان از عالمان وحدت‌گرای شیعۀ اهل نجف، نویسنده و محقق که آثار مهمی را تصحیح و تألیف کرده است او گردآورنده کتاب «موسوعة عبدالله بن عباس» با موضوع ابن‌عباس پسرعمو و صحابی پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه وآله وسلم) می‌باشد. ایشان از شاگردان سید ابوالقاسم خوئی و سید محسن حکیم به‌شمار می‌آید و از آقابزرگ تهرانی و سید عبدالاعلی سبزواری، اجازۀ نقل روایت دارد. وی در سی و چهارمین همایش «کتاب سال جمهوری اسلامی ایران»، برندۀ جایزۀ برگزیده در حوزۀ دین و سیره‌نویسی شد.

زندگی‌نامه

سید محمدمهدی موسوی درسال ۱۳۴۷ قمری، در نجف متولد شد و با همت پدر و مادرش در خانه، شروع به آموختن علوم قرآنی کرد. سپس وارد مکتب‌خانه شده و در نهایت با ورود به حوزه علمیه نجف، دوره‌های سطح را نیز گذراند. پدرش سید حسن بن هادی خرسان، از علمای شهر نجف محسوب می‌شد که نزد فقهای بزرگ شیعه همچون سید ابوالحسن اصفهانی، محمدحسین نائینی، ضیاءالدین عراقی و ابوتراب خوانساری درس آموخت.

محمدمهدی خرسان از دوران جوانی به تألیف علاقه نشان داد و کتابت را با موضوع عبدالله بن عباس شروع کرد. چیزی نگذشت که انتشارات اسلامیه تهران، از وی دعوت به عمل آورد که در تصحیح بحارالانوار مجلسی، آنان را یاری نماید؛ این دعوت سرانجام سبب شد تا ایشان، هشت جلد از ۱۱۰ جلد کتاب‌های چاپی بحارالانوار را تصحیح و تحقیق نماید. با وجود آنکه وی در دوران سخت سیاسی زندگی می‌کرد، اما هرگز در سیاست وارد نشده‌است. او حتی در انتفاضه شعبان ۱۹۹۱ میلادی عراق نیز هیچگونه دخالتی نکرد و به درخواست استادش، سیدابوالقاسم خوئی، مبنی بر دعوت از او برای حضور در این انتفاضه، پاسخی نداد.

خاندان خرسان

خاندان خرسان در عراق بسیار شهرت داشته و به علم و دانش شناخته‌ می‌شوند. این خاندان اصالتاً حجازی بوده که در حدود قرن پنجم از حجاز به عراق هجرت کردند. نام این خاندان در قرن‌های ۵ و ۶ «آل معصوم» بوده که در قرن هفتم به «آل اخرس» تغییر داده شده و اکنون به «آل خرسان» شناخته می‌شوند.

استادان

وی دانش‌های ابتدایی را از استادانی چون سید حسن خرسان (پدرش)، محمدرضا عامر و سید محمود حکیم آموخت. دروس سطوح عالی حوزه را نیز در کلاس درس بزرگانی چون سید ابوالقاسم خوئی، سید عبدالهادی شیرازی و سید محسن حکیم گذراند.

شاگردان

ایشان شاگردانی زیادی تربیت کرد؛ از جمله شاگردانش می‌توان به سید عبدالستار حسنی، کامل سلیمان، سید سلمان هادی آل طه، یوسف عمر قاضی وائلی، علی آل محسن، جودت قزوینی، محمدحسنین بن سابقی، حسین واثقی، علی‌اکبر مهدی‌پور و کاظم عبود فتاوی اشاره کرد.

آثار

اولین اثری که از وی به چاپ رسید، تصحیح کتاب مفتاح الفلاح شیخ بهائی بود که توسط انتشارات مکتبه اعتماد در کاظمین و بدون ذکری از نام مصحح آن به چاپ رسید. اولین کتابی که با ذکر نامش به چاپ رسیده‌ است، تصحیح و تحقیق کتاب البیان فی اخبار صاحب الزمان (عج)، نوشتۀ حافظ ابی عبدالله محمد بن یوسف گنجی شافعی بود.

تصحیح

ایشان آثار دیگری را مورد تصحیح قرار داده‌ که عبارتند از:

• موسوعه ابن ادریس حلی؛
• طب النبی؛
• طب الائمه؛
• طب الرضا؛
• توحید شیخ صدوق؛
• اکمال الدین و تمام النعمة؛
• امالی صدوق؛
• عیون اخبارالرضا؛
• خصال شیخ صدوق؛
• معانی الاخبار شیخ صدوق؛
• الاختصاص شیخ مفید؛
• تذکرة الالباب فی الانساب؛
• متنقلة الطالبیه؛
• روضة الواعظین؛
• اعلام الوری باعلام الهدی؛
• مکارم الاخلاق طبرسی؛
• البیان فی الاخبار صاحب الزمان؛
• فلاح سائل؛
• الفین فی امامة امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب؛
• جواهر الادب فی کلام العرب؛
• تاریخ ابن الوردی؛
• کشکول شیخ بهائی؛
• ینابیع المودة؛
• نزهة الجلیس و منیة الادیب الانیس؛
• صلاة الجماعه و یلیه صلاة المسافر؛
• ذیل کشف الظنون؛
• بحارالانوار؛ که تصحیح ۸ و به نقلی ۱۲ مجلد از آن را عهده‌دار بود.

تألیف

آثاری که تألیف خودش به‌شمار می‌آید عبارتند از:

• موسوعه عبدالله بن عباس حبر الأمّة و ترجمان القرآن، در ۲۱ مجلد؛
• کشاف بلدان منتقلة الطالبیة؛ که استدراکی بر کتاب منتقلة الطالبیه است؛
• السجود علی التربة الحسینیة؛
• علیّ امام البررة؛ شرح ارجوزه (قصیده) سید ابوالقاسم خویی، در ۳ مجلد؛
• المحسن السبط مولود أم سقط؟؛
• حیّ علی خیر العمل؛
• مقدمات کتب تراثیه؛ در ۲ مجلد به مقدمه‌های کتاب‌های مؤلف بر سایر کتب پرداخته‌ است؛
• غریب القرآن؛ در ۲ مجلد شامل مسائل نافع بن ازرق خارجی از ابن‌عباس؛
• نهایة التحقیق فیما جری فی أمر فدک للصدّیقة والصدّیق؛
• مزیل اللبس عن معجزتی شق القمر و رد الشمس؛
• نظرات فاحصة فی کتاب الطبقات الکبیر؛
• معجم شعراء الطالبیین؛
• نشوة الامان؛ منظومه‌ای در نسب آل خرسان؛
• شذا العرف فی ضحایا الطف؛
• الظاهرة القرآنیة فی نهج البلاغة؛
• المهدی الموعود مولود و موجود؛
• سلوة الأفاضل فی المسائل والرسائل؛
• قلائد العقیان فیما قیل فی آل الخرسان؛
• علی المحک، صحابة و صحاح؛ که به بررسی روایات صحابه دروغینی است که روایاتشان در کتب صحاح آمده، پرداخته‌ است؛
• الکشف الصریح فیمن رمی بالتجریح من رجال الصحیح؛
• ذکریاتی فی حیاتی؛ که به نوعی زندگی‌نامه و کشکول شخصی مؤلف است و وصیت شده تا در زمان حیاتش، هرگز منتشر نشود؛
• المنخول والمخلخل من الشعر المهلهل؛ دیوان شعر شخصی؛
• بعیداً عن السیاسة؛ دیوان شعر شخصی؛
• جمع دیوان سید جعفر خرسان.

خدمات

از خدمات مهم آیت‌الله سید محمدمهدی موسوی خرسان، انتقال کتاب‌های کتابخانه شیرمحمد همدانی به کتابخانۀ امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در نجف اشرف بود. وی این اقدام را با همراهی محمود بن معراج همدانی صورت داد که سبب احیا و حفظ آثار خطی بسیاری شد.

افتخارات و جوایز

کتاب «موسوعه عبدالله بن عباس» در سی و چهارمین همایش «کتاب سال جمهوری اسلامی ایران»، برندۀ جایزۀ برگزیده در حوزۀ دین و سیره‌نویسی شد.

کنگره علمی و بین‌المللی «اُمنا الرسول»

کنگره علمی و بین‌المللی «اُمنا الرسول» به میزبانی سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی در محل بنیاد پژوهش‌های اسلامی این آستان با موضوع تکریم احیاگر بصیر آیت الله سیدمحمدمهدی موسوی الخِرسان با حضور جمعی از مدیران و مسئولان اعتاب مقدس ایران، عراق و حوزه‌های علمیه این ۲ کشور در مشهد، به تاریخ 6 آذرماه 1401 ش، برگزار شد.

رئیس پژوهشکده الذریعة النبویة قم بیان داشت: آیت‌الله الخِرسان، اهل علم و فقاهت، تقوا، کرامت، ساده زیستی، زهد و جهاد علمی و تبیین گویا و مقبول در دفاع از مکتب رسالت است. آیت‌الله سید منذر حکیم افزود: متانت و دقت در تحقیق، پشتکار عالی و خستگی‌ناپذیری، دوری از شهرت طلبی، اعتدال و میانه‌وری و همچنین سخاوت در بذل علم از دیگر ویژگی‌های آیت‌الله خِرسان است.

درگذشت

سرانجام سیدمحمد مهدی موسوی خرسان، روز یک‌شنبه ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ شمسی، برابر با 1 ربیع الاول ١۴۴۵ هجری قمری، در نجف درگذشت.

پیام تسلیت دبیرکل مجمع تقریب

متن پیام حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر شهریاری به شرح زیر است:

بسم الله الرحمن الرحیم

إِذَا مَاتَ الْعَالِمُ ثُلِمَ فِي الْإِسْلَامِ ثُلْمَةٌ لَا يَسُدُّهَا شَيْءٌ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.

خبر رحلت عالم جلیل القدر؛ «حضرت آیت‌الله سید محمدمهدی موسوی الخرسان» موجب تاثر و تاسف عمیق شد. این عالم صالح و پرهیزگار، جهادگر راه علم و دانش و تحقیق و تالیف، عمر شریف و با برکت خود را در کسب معارف غنی اسلامی در شهر نجف اشرف و در محضر اساتید برجسته‌ای چون آیت‌الله العظمی سید ابوالقاسم خوئی و آیت‌الله العظمی سید محسن حکیم (رحمت الله علیهما) و تألیف یا تصحیح بیش از شصت اثر با موضوعات تراجم‌نگاری، انساب، کلام، حدیث و فقه، با هدف تبیین و تبلیغ آموزه‌های قرآن کریم و اهل‌بیت عصمت و طهارت (علیهم‌السلام) و همچنین تربیت علما و اندیشمندان جهان اسلام مصروف نمود. اینجانب ارتحال این عالم ربانی که از علمای تقریبی و معتقد به وحدت درجهان اسلام بود را به محضر حضرت بقیه‌الله الاعظم (ارواحناله فداه)، مقام معظم رهبری (مدظله العالی) مراجع معظم تقلید و علمای اعلام، حوزه‌های علمیه‌، به‌ویژه حوزۀ مقدس نجف اشرف و همچنین خاندان و بازماندگان و شاگردان و علاقمندان آن فقید سعید، تسلیت عرض می‌کنم. برای ایشان علّو درجات و برای صاحبان عزا، صبرجمیل و اجرجزیل مسألت دارم.

جستارهای وابسته

• سید ابوالقاسم خوئی
• سید محسن حکیم
• نجف

منابع

• ر. ک: خبرگزاری تقریب.
• ر. ک: خبرگزاری جمهوری اسلامی.