مختار ثقفی

نام	مختار
نام کامل	مختار بن ابی عبید بن مسعود ثقفی
کنیه	ابواسحاق
لقب	کیسان
نام پدر	ابوعبید
نام مادر	دومة
محل زندگی	طائف • مدینه • کوفه
زادروز	سال اول هجری
زادگاه	طائف
جنگ‌ها و عملیات‌ها	فتنه دوم محاصره مکه (۶۸۳) نبرد خازر نبردهای مذار و حرورا محاصره کوفه
دلیل شهرت	رهبری شورشیان ضد بنی‌امیه در کوفه
فعالیت ها	شرکت در قیام مسلم بن عقیل انتقام از خون شهدای کربلا
درگذشت	چهاردهم رمضان سال ۶۷ق درکوفه
نحوه درگذشت	کشته شدن به دست مصعب بن زبیر
مدفن	کنارمسجد کوفه داخل رواق مسلم بن عقیل

مختار بن ابی عبید ثقفی در طائف به دنیا آمد، مختار پسر ابو عبید بن مسعود بن عمرو بن عمیر بن عوف بن عقده بن غیرة بن عوف بن ثقیف، کنیه‌اش ابواسحاق بود، لقب وی کیسان است.

پیش از واقعه کربلا میزبان مسلم بن عقیل، سفیر امام حسین(ع) در کوفه بود و تا زمان شهادت مسلم او را همراهی کرد اما در واقعه کربلا در زندان عبیدالله بن زیاد بود.

مختار ثقفی پس از ۱۸ ماه حکومت و جنگیدن با سه گروه یعنی مروانیان در شام و آل زبیر در حجاز و اشر‌اف کوفه سرانجام در ۱۴ رمضان سال ۶۷قمری در حالی که ۶۷سال داشت به دست مصعب بن زبیر به قتل رسید.

خاندان مختار

مختار که فرزند چهره نامداری در صدر اسلام یعنی أبو عبید بن عمرو بن عمیر بن عوف ثقفی بود، در سال نخست هجری در منطقه طائف دیده به جهان گشود. پدرش ابوعبید، در روزگار رسول گرامی اسلام (ص) اسلام آورد؛ اما هرگز به دیدار پیامبر (ص) نرسید. مادرش نیز بانویی به نام دومة دخت عمرو بن وهب بن منبه از همان قبیله بنی ثقیف بوده است. از این رو، مختار هم از ناحیه پدر و هم از ناحیه مادر، ثقفی بود و از تیره‌ای شریف در میان عرب به شمار می‌رفت. او از بزرگان این قبیله سرشناس عرب بود و سخنوری و دلاوری بالایش نیز شهرت داشت.

عموی مختار یعنی سعد بن مسعود نیز چهره‌ای سرشناس بود. وی سمت فرمانداری مدائن از سوی امام علی بن أبی طالب (ع) را داشت و در زمان خلافت کوتاه امام حسن مجتبی (پیش از جریان صلح امام (ع) با معاویه و آغاز خلافت فرزند أبی سفیان در سال ۴۱ هجری)، بر مسندش ابقا شد. سعد بن مسعود هنگامی که امام مجتبی (ع) (در جریان آماده سازی ارتش عراق برای رویارویی با ارتش شام به سرکردگی معاویه بن أبی سفیان) توسط گروهی ناشناس از خوارج و یا اشخاص سست ایمان و دوچهره از لشکر خود مجروح شد، با شجاعتی ستودنی به حمایت از امام (ع) همت گماشت و در دفاع از حریم ولایت، جانفشانی کرد.

مختار خود نیز شخصیتی برجسته و دارای نفوذ فراوان بویژه در سرزمین عراق بود. آنچنان که مسلم بن عقیل پسر عمو، نماینده و فرستاده امام حسین (ع) پس از رسیدن به شهر کوفه، برای مدتی در خانه او اقامت گزید. این مساله، نشان از قابل اعتماد بودن مختار ثقفی در میان اهل بیت (ع) است؛ آن چنان که مسلم بن عقیل او را شایسته میزبانی یافته و قدم در خانه او گذاشته و برای مدتی منزل او محل رفت و آمد دوستداران اهل بیت (ع) در کوفه بوده است.

دلیل غیبت مختار در کربلا

پس از آنکه عبیدالله بن زیاد با حُکم یزید بن معاویه به کوفه قدم گذاشت و شرایط را به نفع امویان تغییر داد و توانست کوفیان را با تهدید و تطمیع از اطراف مسلم بن عقیل پراکنده سازد. به همین دلیل مسلم غریبانه در شهر کوفه، دستگیر شد و به شهادت رسید. این میان مختار نیز سرنوشتی تلخ داشت و توسط کارگزاران ابن زیاد دستگیر و پس از ضرب و شتم به زندان کوفه افتاد.

مختار بن أبی عبید ثقفی که برای مدتی در زندان کوفه بسر می‌برد، با میانجگری عبدالله بن عمر بن خطاب که از چهره‌های مطرح آن روزگار بود، از بند رهایی یافت و از شهر کوفه خارج شد. مختار ثقفی که پس از آزادی، از کوفه تبعید و راهی مکه شد و مدتی را در جوار خانه خدا روزگار گذراند.

مکه در آن هنگام، تحت فرمان عبدالله بن زبیر بود و او نیز به شدت با امویان دشمنی می‌کرد و یزید را شایسته خلافت نمی‌دانست. پس از مرگ یزید بن معاویة در سال ۶۴ هجری، مختار شرایط را در کوفه مناسب یافت و از این رو به کوفه بازگشت. مختار بن أبی عبید در جریان قیام توابین با رهبر این جریان سلیمان بن صُرَد خزاعی همکاری نکرد و با آنکه از فنون نظامی و نبوغ جنگی بالا و قدرت مدیریتی قابل ملاحظه‌ای برخوردار بود، از همکاری با نهضت توابین سرباز زد و حمایت خود را از آنان دریغ داشت.