عرفه

عَرَفَه نام روز ۹ ذی‌الحجه و از روزهای پرفضیلت سال است که روایات بسیاری آن‌را به عنوان روزی ویژه برای بخشایش گناهان و استجابت دعا معرفی کرده‌اند. روز عرفه یک روز پیش از عید قربان است. در منابع روایی اعمالی برای آن برشمرده‌اند که بافضیلت‌ترین آنها دعا و استغفار است. زیارت امام حسین(ع) و خواندن دعای عرفه نیز در این روز بسیار سفارش شده است. بنابر فقه شیعه حج‌گزاران باید از ظهر تا غروب شرعی این روز را در عرفات وقوف کنند.

فضیلت اعمال روز عرفه

امام صادق علیه السلام می‌فرماید‌: هر کس در این روز قبل از رفتن به مراسم دعای روز عرفه در زیر آسمان دو رکعت نماز بخواند و در پیشگاه خداوند متعال به تمام گناهان و خطاهای خود اعتراف کند و حقیقتاً از درگاه پروردگار پوزش طلبد، خداوند متعال آن‌چه که به اهل عرفات مقدر نموده او را نیز عطا می‌کند و تمام گناهان او را می‌آمرزد.

مرحوم شیخ عباس قمی در مفاتیح‌الجنان می‌گوید: روز عرفه از اعیاد عظیمه و بزرگ است هرچند به اسم عید نامیده نشده و روزی است که حق‌تعالی بندگانش را به عبادت و طاعت خود فراخوانده و سفره‌های جود و احسان خود را برای آن‌ها گسترده و شیطان در این روز تحقیر و رانده شده و خشمناک است.

شب عرفه از لیالی متبرکه و شب مناجات با قاضی‌الحاجات و توبه در آن مقبول و دعا در آن شب مستجاب است. کسی که آن شب را به عبادت به سر آورد اجر و پاداش هفتاد سال عبادت را دارد.

نام عرفه از کجا آمده است؟

ریشه این نامگذاری سه وجه دارد: آنگاه که جبرئیل (ع) مناسک حج را به حضرت ابراهیم (ع) می آموخت، چون به عرفه رسید به او گفت : «عرفت؟» یعنی «یاد گرفتی؟» و او پاسخ داد آری. لذا به این نام خوانده شد. وجه دیگر اینکه مردم از این جایگاه و در این سرزمین به گناه خود اعتراف می کنند. بعضی دیگر هم آن را جهت تحمل صبر و رنجی می دانند که برای رسیدن به آن باید متحمل شد؛ چرا که یکی از معانی «عرف» صبر و شکیبایی و تحمل است.

عرفات کجاست؟

عرفات سرزمینی است که درآن گناه نشده و آنجا معبد تمام انبیا، اولیا، اوصیا، متقین و اصفیا بوده است. بیابانی صاف و هموار که تقریباً در ۲۴ کیلومتری (چهار فرسخی) شمال مکه و در دامنه کوهی به نام (جبل الرحمه) قرار گرفته است. اوج عظمت دعا از جهت زمانی در روز عرفه آن‌هم در عرفات است.

حضرت علی علیه السلام فرمودند: من الذنوب لا تغفر الا بعرفات. برخی از گناهان جز در عرفات بخشوده نمی‌شود.

به این سخن از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله توجه فرمایید:

اعظم اهل عرفات جرما من انصرف و هو یظن انه لن یغفرله گناه‌کارترین فرد در عرفات کسی است که از آن‌جا بازگردد در حالی که گمان می‌برد هرگز آمرزیده نخواهد شد.

حضرت آدم (ع) در صحرای عرفات

مطابق روایتی از امام صادق (ع)، وقتی جد اعلای ما حضرت آدم (ع) از باغ بهشتی به زمین فرود آمد، چهل روز هر بامداد بر فراز کوه صفا با چشم گریان در حال سجده بود. جبرئیل (ع)، فرود آمد و پرسید:

چرا می گریی، ای آدم؟ چرا نگریم در حالیکه از جوار خداوند به این دنیا فرود آمده ام؟ به درگاه خدا توبه کن و بسوی او بازگرد. چگونه؟ جبرئیل در روز هشتم ذیحجه آدم را به منی برد، آدم شب را در آنجا ماند و صبحگاهان عازم صحرای عرفات شد. جبرئیل هنگام خروج از مکه، احرام بستن و لبیک گفتن را به او آموخت و چون عصر روز عرفه فرا رسید، آدم را به غسل فرا خواند و پس از نماز عصر، او را به وقوف در عرفات دعوت کرد و کلماتی را که از پروردگار دریافت کرده بود به وی تعلیم داد، این کلمات عبارت بودند از:

سبحانک اللهم و بحمدک لا اله الا انت علمت و ظلمت نفسی و اعترفت بذنبی اغفر لی انک انت الغفور الرحیم

یعنی: جز تو خدایی نیست کار بدی کردم و بر خود ظلم نمودم اینک به گناه خود اعتراف می کنم مرا ببخش که تو بخشنده و مهربانی.

آدم (ع) تا غروب آفتاب همچنان دعا میکرد و با تضرع اشک می ریخت. وقتی که آفتاب غروب کرد همراه جبرئیل روانه مشعر شد و شب را آنجا گذراند. صبحگاهان در مشعر بپاخاست و به دعا پرداخت… تا اینکه سرانجام بخشیده شد …

امام حسین (ع) و عرفه

روز عرفه داراى دعاهاى فراوانى است؛ ولى در این میان، دعاى عرفه امام حسین علیه السلام داراى جایگاه ممتاز و ویژه است و در واقع، ناب ‏ترین و عمیق‏ ترین معارف الهى و توحیدى در این دعا، بر زبان سالار شهیدان علیه السلام جارى گشته است. امام حسین علیه السلام در آخرین عرفه عمر خود، عصر روز عرفه با گروهى از خاندان و فرزندان و شیعیان، با نهایت ‏خاکسارى و خشوع از خیمه بیرون آمدند و در جانب چپ کوه ایستادند . امام (ع) چهره مبارک خود را به سوى کعبه گردانید مانند مسکین نیازمندى که غذا می‌طلبد، دست‏ها را برابر صورت خود گرفت و دعایش را چنین آغاز کرد:

«الحمدلله الذى لیس لقضائه دافع ولا لعطائه مانع ولا کصنعه صانع و هو الجواد الواسع؛ سپاس خداوندى را سزاست که چیزى قضایش را دور نمی‌سازد و از عطا و بخشش او جلوگیرى نمی‌‏کند و هیچ آفریننده اى آفرینش او را ندارد و او سخاوتمندى بی‌‏انتهاست.»

حضرت (ع) سپس به بیان گوشه اى از نعمت‏هاى بى پایان خداوند که انسان را در تمام مراحل رشد و تکامل در برگرفته، مى‏پردازد و مهربانى مادران و دایه ها و مواظبت و پرستارى و دل ‏سوزى آنان را از الطاف و عنایت‏هاى خداوند می شمرد؛ سپس به لزوم شکر نعمت‏هاى الهى اشاره می کند و خود را از اداى یک شکر نیز عاجز و ناتوان می بیند .

عرفه در سیره معصومین علیه السلام

مسروق یکی از یاران اهل بیت علیهم السلام می‌گوید: در روز عرفه به حضور امام حسین علیه السلام شرفیاب شدم در حالی که پیش روی آن حضرت ویارانش قرآن‌ها قرار داشت و آنان روزه‌دار بودند از محضر ایشان سؤالی کردم و پاسخ خود را دریافت نمودم و از حضورش بیرون آمدم و سپس به محضر امام حسن علیه السلام رفتم و مشاهده کردم که مردم بر سفره‌های آماده از طعام وارد می‌شدند و می‌خوردند و یا با خود می‌بردند. امام حسن علیه السلام مرا آشفته حال دید و فرمود: ای مسروق! چرا غذا نمی‌خوری؟ عرضه داشتم سرورم! من روزه دارم اما چیزی به ذهنم رسید و می‌خواهم سؤال کنم؟ امام حسن علیه السلام فرمود: هرچه می‌خواهی سؤال کن! گفتم: به خدا پناه می‌برم که رفتار شما خاندان نبوت با هم‌دیگر تفاوت داشته باشد. بر امام حسین علیه السلام وارد شدم و او را دیدم که به انتظار افطار نشسته است و بر شما وارد شدم و می‌بینم که روزه نیستید؟ امام حسن علیه السلام مرا به سینه خود چسبانید و با مهربانی فرمودند: آیا نمی‌دانی که خدای متعال ما اهل بیت پیامبر را برای تدبیر امور امت فرا خوانده است؟ اگر همه ما بر چیزی اتفاق کنیم دیگر غیر آن بر شما روا نخواهد بود من در این روز روزه نگرفته‌ام به جهت روزه‌خواران شما و برادرم حسین علیه‌السلام روزه گرفته است جهت روزه‌داران شما.

امام محمد باقر علیه السلام می‌فرماید:

پیامبر گرامی اسلام روز عرفه به هنگام غروب آفتاب در حال نیایش بود و در حالی که چشمان مبارکش پر از اشک بود در آخرین کلامش فرمود ای بهترین سؤال شده و بخشنده‌ترین عطابخش و مهربان‌ترین مهربانان رحمت خود را بر من فرو ریز.

احکام فقهی

در فقه شیعه واجب است حج‌گزار از ظهر روز عرفات (۹ ذی‌الحجه) تا مغرب در عرفات وقوف کند؛ یعنی فرد حج‌گزار باید در صحرای عرفات بماند و از آنجا خارج نشود. این وقوف از ارکان حج است، بدین معنا که چنانچه حج‌گزار از روی عمد وبدون دلیل به عرفات نرود و دست‌کم مقداری هرچند کوتاه در آنجا نماند، حجش باطل خواهد بود.

مذاهب اهل سنت، در وقت وقوف روز عرفه اختلاف دارند:

از غروب شب دهم تا سحرگاه روز عید؛

از سحرگاه روز نهم تا سحرگاه روز عید؛

از ظهر شرعی روز ۹ ذی‌الحجه تا فجر روز دهم.

برخی از اعمال شب و روز عرفه

1.احیا و نماز و عبادت در شب عرفه

2. دعا در شب عرفه (که گفته شده است مستجاب می‌گردد) .

3. زیارت امام حسین (ع) در شب عرفه.

4. غسل.

5. روزه روز عرفه (اگر سبب ضعف و مانع از دعا و مناجات نشود) .

6. قرائت دعای عرفه امام حسین علیه السلام (که بهتر است بعد از نماز عصر باشد) .

7. قرائت دعای عرفه امام سجاد علیه السلام (که در صحیفه سجادیه موجود است).

8. زیارت امام حسین (ع) در روز عرفه.

9. زیارت حضرت اباالفضل العباس (س) در روز عرفه .

10. اعتراف و اقرار به گناهان.

11. دو رکعت نماز که در رکعت اوّل بعد از حمد، سوره توحید و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره کافرون خوانده می شود. سپس چهار رکعت نماز که در هر رکعت بعد از حمد،پنجاه مرتبه سوره توحید (این نماز در واقع همان نماز حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام است) .

منبع

سایت ستاره