همافران
 | این مقاله هم‌اکنون برای مدتی کوتاه تحت ویرایش عمده است. این برچسب برای جلوگیری از تعارض ویرایشی اینجا گذاشته شده‌است، لطفا تا زمانیکه این پیام نمایش داده می‌شود ویرایشی در این صفحه انجام ندهید. این صفحه آخرینبار در ۱۳:۵۱، ۸ فوریه ۲۰۲۳ (ساعت هماهنگ جهانی) (۲۰ ماه پیش) تغییر یافتهاست؛(الگو:پاکسازی) لطفا اگر در چند ساعت اخیر ویرایش نشده است، این الگو را حذف کنید. اگر شما ویرایشگری هستید که این الگو را اضافه کرده است، لطفا مطمئن شوید آن را حذف یا با {{در دست ساخت}} جایگزین میکنید. |
«بیعت هُمافران» نام یک رویداد تاریخی در انقلاب ۱۳۵۷ ایران است که کارکنان نیروی هوایی ارتش با سید روح الله موسوی خمینی بیعت، و ایشان برای آنان سخنرانی کرد.
«هُمافر» دسته‌ای در نیروی هوایی شاهنشاهی ایران بود که از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۷ جذب ارتش شدند. «هُمافران» پس از استخدام به ایالات متحده آمریکا اعزام شده تا در دوره‌های تخصصی مختلف از قبیل: «الکترونیک، مکانیک، الکترومکانیک، رادار، سیستم‌های شناسایی و ... در رده‌های غیررزمی» شرکت کنند.
آنها با درجه تخصصی بالایی که در امور فنی و الکترونیکی داشتند، اما در ارتش هیچ وقت به مراتب بالا نمی‌رسیدند و همواره یک افسر جزء بودند، که سبب ناراحتی همیشه آنها در درون ارتش شده بود.
رژه همافران
در اسناد «ساواک» آمده که روز جمعه ۱۹ بهمن ۵۷ هزاران تن از افراد نیروهای مسلح برای نخستین بار به‌طور جمعی و با یونیفورم نظامی در خیابان ایران و خیابان‌های مشرف به اقامتگاه آیت‌الله خمینی رژه رفتند.
در روز‌های پرالتهاب انقلاب اسلامی، شعار «نظامیان ملی به‌فرمان خمینی از طاغوت گسستیم، به ملت پیوستیم» در مدرسۀ علوی سر داده شد. مخبران ساواک به‌سرعت خبر رژه همافران نیروی هوایی را به مقامات بالادستی خود گزارش دادند.
نیروهای وابسته به حکومت پهلوی، برای شناسایی همافران اقدام و مردم را وادار کردند تا کارت شناسایی خود را در خیابان انقلاب، نشان دهند تا همافران را بیابند، اما موفق نشدند.
طبقه‌بندی نظامی جدید
در قانون نیروهای مسلح دوران شاه که به تصویب مجلس وقت رسیده بود از تاریخ یکم مهر ماه ۱۳۴۷ ش، در نیروی هوایی شاهنشاهی، طبقه نظامی جدیدی به نام همافران که جزو نیروهای مسلح شاهنشاهی محسوب می‌شدند ایجاد شد که دارای شش درجه همافر ۳، همافر ۲، همافر ۱، سر همافر ۳، سرهمافر ۲ و سرهمافر ۱، بودند. لازم به ذکر است که شاه در نیروی هوایی بیش از دیگر نیروهای نظامی سرمایه گذاری کرده بود و مستشاران نظامی آمریکایی در این نیرو بیشتر بودند.
دیدار و بیعت با امام
در همان روز (19 بهمن) رهبر انقلاب در شش دیدار جداگانه برای حاضران سخن گفت. یکی از این دیدار‌ها به کارکنان نیروی هوایی اختصاص داشت. به گفته شاهدان عینی، حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ نفر در این دیدار حضور داشتند که ۹۵ درصد همافران و ۵ درصد هم درجه‌داران بودند و ۳ یا ۴ افسر هم در بین آنان حضور داشتند.
امام خمینی در این دیدار خطاب به نظامیان حاضر گفتند: «همان‌طور که خود در اشعارتان گفتید تا حالا در اطاعت طاغوت بودید، حالا به قرآن پیوستید. قرآن حافظ شماست. امیدوارم با کمک شما بتوانیم در اینجا حکومت عدل اسلامی برقرار کنیم».
خاطرۀ حسین فردوست
حسین فردوست، رئیس دفتر اطلاعات شاه، درباره درگیری همافران با گارد شاهنشاهی نوشته است: «وقتى فيلم ورود امام خمينى به ایران توسط تلویزیون نشان داده می‌شد ۳ تا ۴ نفر از همافران صلوات مىفرستند. سربازان گارد كه در آنجا بودهاند اعتراض مىكنند و مىگويند شما نان اعلی‌حضرت را مىخوريد و صلوات مىفرستيد كه بگو مگو و مشاجره لفظى شروع می‌شود و سپس تبديل به زد و خورد می‌گردد». ارتش تکیه‌گاه شاه برای بقای حکومتی چندین ساله‌اش بود، اما به یکباره این نقطه اتکاء درهم فروریخت و خود به جریان خروشان مردم پیوست. دولت پهلوی ضربه اصلی را از آنجایی خورد که انتظارش را نداشت.
نقش همافران در انقلاب
نقش همافران در انقلاب ۱۳۵۷ بسیار پررنگ بود. در این دوران همافران درهای اسلحه خانه‌ها را به روی مردم باز کردند و مردم با داشتن اسلحه توانستند در مقابل گارد شاهنشاهی ایستادگی کنند. همچنین همافران در پایگاه‌های تهران،همدان و مشهد بارها دست به شورش زدند که خود موجب تحریک مردم آن شهرها شد. در ۱۹ بهمن ۱۳۵۷ همافران با لباس نظامی در مقابل سید روح‌الله خمینی حاضر شده و با وی پیمان بستند که از آن پس این روز، روز نیروی هوایی نام گرفت. ژنرال رابرت هایزر که برای ارزیابی انجام یک کودتا از سوی سازمان جاسوسی سیا و ستاد فرماندهی آمریکا به ایران اعزام‌شده بود، در هفتم بهمن ۱۳۵۷ در یک گزارش کتبی به سازمان سیا خاطرنشان می‌کند: «شماری از کادر نیروی هوایی از جمله چندین افسر در پی مشارکت در تظاهرات طرفداران [آیت‌الله]خمینی در تهران دستگیر شده‌اند. همافران نیز در نیروی هوایی به‌عنوان یک تهدید بزرگ ظاهرشده بودند».
«گری سیک» عضو اسبق شورای امنیت ملی آمریکا در دولت‌های جرالد فورد، جیمی کارتر و رونالد ریگان معتقد است که «این همافران بودند که جرقه‌ای را پدید آوردند که در نهایت به ازبین رفتن کامل نظم منجر گردید».
ژنرال هایزر در کتاب خاطرات خود با عنوان «ماموریت در تهران» در خصوص نافرمانی همافران می‌نویسد: «نیروی هوایی جایی بود که ما حتی انتظار کمترین ناآرامی را از نیروهای آن نداشتیم؛ زیرا سطح آموزش نیروی هوایی بالا بود و از نظر فرماندهی و آموزش با آمریکا ارتباط نزدیکی داشت».
این تصویر تعدادی از همافران نیروی هوایی شاهنشاهی ایران را از پشت و در حال ادای سلام نظامی به سید روح‌الله خمینی (که در آن هنگام فرمانده نیروهای مسلح نبود) را نشان می‌دهد. این عکس روز بعد در صفحه اول روزنامه کیهان چاپ شد.
تصویر این دیدار در مدرسه علوی واقع در خیابان ایران (خیابان عین الدوله) در تهران گرفته شد که در آن روزها اولین اقامتگاه خمینی در تهران بعد از مراجعت از تبعید در نوفل لوشاتوی فرانسه بود. این عکس از دو جنبه اهمیت دارد، نخست آن که انتشارش در آن روزها روی انقلاب اثرگذار بود و دوم این که تنها عکس‌های ثبت‌شده از این واقعه‌است. از این صحنه، حدوداً ۷–۸ فریم تصویر وجود دارد. برای این که این همافران شناسایی نشوند، عکس‌ها عمداً از پشت گرفته شده‌است تا چهره‌ها مشخص نباشد. نسخه اصلی این عکس از سال ۱۳۸۷ در اختیار سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران قرار دارد و هم‌اکنون در گنجینه موزه هنرهای دینی امام علی نگهداری می‌شود.
واکنش‌ها
پس از چاپ عکس[۱] در روزنامه کیهان، دولت شاپور بختیار این عکس را مونتاژ شده خواند و آن را تکذیب کرد. روابط عمومی ستاد بزرگ‌ارتشتاران، با استناد به اظهارات فرمانده نیروی هوایی و نخست‌وزیری آن را تکذیب کرد. بختیار در ۲۱ بهمن، با حضور در مجلس سنا شخصاً این عکس را دروغین نامید. اما امام خمینی صحت آن را تأیید کرد. عکاس نیز تحت پیگرد قرار گرفت.
دولت برای شناسایی افراد حاضر در این مراسم تلاش کرد، اما موفق نشد.
تجدید بیعت با رهبری
هر ساله در این تاریخ ( 19 بهمن ماه) فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایرن با رهبری و فرماندۀ کل قوا ( سید علی حسینی خامنه‌ای) دیدار و تجدید بیعت می‌کنند.
راز ماندگاری این حادثه
رهبر انقلاب در دیدار فرماندهان نیروی هوایی ارتش با اشاره به اهمیت این عکس فرمودند: «عامل ماندگاری و اثرگذاری این حادثه عبارت بود از همان قاب تصویر هنرمندانه‌ای که از این منتشر شد؛ تبیین، این است، تبلیغ کردن و نشان دادن، این است. به برکت یک کار محدود و کوچک رسانه‌ای -آن روز امکانات رسانه‌ای مثل امروز نبود، خیلی محدود بود- یک حرکت مثل حرکت بیعت نیروی هوایی در روز نوزدهم بهمن می‌شود تاریخ‌ساز، می‌شود ماندگار، می‌شود اثرگذار، می‌شود تحول‌بخش»[۲].
جستارهای وابسته
پیوند به بیرون
وبگاه دفتر حفظ و نشر آیت الله خامنه‌ای: https://farsi.khamenei.ir
پانویس
منابع
- ر. ک: روزنامه کیهان سال 1357 خورشیدی.