طبری
| طبری | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابوجعفر محمد بن جریر بن یزید بن کثیر بن غالب طبری |
| نام‌های دیگر |
|
| اطلاعات شخصی | |
| روز تولد | قرن سوم |
| روز درگذشت | نیمه قرن سوم |
| محل درگذشت | عراق |
| دین | اسلام، اهل‌سنت |
| استادان |
|
| شاگردان | حسن بن حمزه طبری |
| آثار |
|
| فعالیت‌ها | نویسنده تاریخ طبری، اولین مفسر قرآن |
ابوجعفر محمد بن جریر طبری در ۲۲۴ قمری در آمل دیده به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی خود را در زادگاهش فراگرفت. خود او در‌این‌باره می‌گوید: در هفت سالگی قرآن را حفظ کردم در هشت سالگی برای مردم نماز گزاردم و در ۹ سالگی پاره‌ای از احادیث را نگاشتم. وی بعد از ۱۲ سالگی برای ادامه تحصیل به ری که یکی از بزرگ‌ترین شهرهای ایران به شمار می‌رفت و از نظر آموزش علوم زمان سرآمد شهرهای دیگر بود، مهاجرت کرد. بعد از فراگیری حدیث و بسیاری از علوم دیگر نزد استادانی مانند محمد بن اسحاق واقدی رهسپار بغداد شد. این تاریخ دان اندیشمند برای فراگیری علوم به کشورها و شهرهای مختلفی از جمله مصر، شام و بیروت رفت.
طبری در این سفرها، سفرنامه‌هایی را که حاوی تاریخ و جغرافیای پیش از زمان خود بود، مطالعه کرد. همچنین در آن سفرها سیره‌نویسان گوناگونی را در جهان اسلام دیدار کرد و اطلاعات زیادی از آنها به دست آورد و بسیاری از این آگاهی‌ها را در کتاب‌های خود بازتاب داد. طبری در بغداد ضمن آن که دانش خود را در فقه، تاریخ، حدیث تکمیل می‌کرد به نگارش تاریخ خود به نام "تاریخ الرسل و الملوک و اخبارهم و من کان فی زمن کل واحد منهم" که با نام تاریخ طبری شناخته می‌شود به زبان عربی پرداخت. این اثر تجربیات و دستاوردهای بسیاری برای وی به همراه داشت.
زندگی‌نامه محمد بن جریر طبری
ابوجعفر محمد بن جریر بن یزید بن کثیر بن غالب طبری مشهور به جریر طبری (زادهٔ ۲۲۴ در آمل – درگذشتهٔ ۳۱۰ هجری قمری در بغداد) (۲۱۸–۳۰۱ هجری خورشیدی) (۸۳۹-۹۲۳ میلادی) همه‌چیزدان، مورخ، مفسر قرآن و فیلسوف ایرانی، مؤلف کتاب تاریخ طبری مشهور به پدر علم و تاریخ و تفسیر است[۱].
وی در سال ۲۲۴ هجری قمری برابر با ۲۱۸ هجری خورشیدی در آمل چشم به جهان گشود. وی در عین تاریخ‌نگار بودن مفسری پرتوان نیز بود، وی کتاب تاریخ طبری را نگاشت که در آن وقایع به ترتیب سال تنظیم شده و تا سال ۳۰۲ هجری را در برنمی‌گیرد. تاریخ طبری مرجع عمده تاریخ جهان و ایران تا اول سده چهارم هجری است، همچنین این کتاب در واقع مأخذ عمده تمام کسانی واقع شده‌است که بعد از طبری به تألیف تاریخ اسلام اهتمام ورزیده‌اند. وی از سنین پیش از نوجوانی در زادگاهش طبرستان به فراگرفتن فنون و دانش از جمله مبحث علم و عرفان مشغول گردید. پس از فراگرفتن مقدمات علوم در ۱۲ سالگی آمل را ترک گفت و به ری روآورد. طبری پس از مدتی بین‌النهرین را ترک کرد و برای آشنایی با اصحاب ری عازم مصر شد.
او در این سفر از راه شام و بیروت گذشت و در ۲۵۳ قمری هنگام حکومت احمد بن طولون به مصر وارد شد و سه سال در آن دیار ماند و در شهر فسطاط مصر نزد پاره‌ای از دانشمندان آن دیار شاگردی کرد. طبری طی سفرهای بسیار خود بیش‌تر سفرنامه‌هایی را که حاوی تاریخ و جغرافیای پیش از زمان خود بود، مطالعه کرد. همچنین، طی آن سفرها با سیره نویسان گوناگونی در جهان دیدار کرد و اطلاعات زیادی از آنها به دست آورد.
او پس از زندگی سه ساله در مصر از راه شام به بغداد بازگشت و پس از زمان کوتاهی برای دیدار از وطنش راهی طبرستان شد و در سال ۲۹۰ قمری به آمل آمد. طبری پس از مدتی به بغداد بازگشت و در محلهٔ رحیه یعقوب اقامت نمود و مطالعات خود را ادامه داد. طبری در بغداد ضمن آن که دانش خود را در فقه، تاریخ، حدیث تکمیل می‌کرد، شاگردانی نیز تربیت نمود و زمانی که در محلهٔ قنطره البردان بغداد زندگی می‌کرد، نگارش تاریخ خود را با نام تاریخ الرسل و الملوک که با نام تاریخ طبری شناخته می‌شود، آغاز کرد. او که روزانه چهل برگه از تاریخ خود را گردآوری می‌کرد و نزدیک به چهل سال به نوشتن تاریخ طبری پرداخت. به این ترتیب که از ۴۸ سالگی شروع به گردآوری نسخه‌های پراکنده سفرنامه‌ها نمود و از ۶۵ سالگی به‌طور مستمر در بغداد یادداشت‌های پراکنده خود را به مدت ۲۳ سال تنظیم کرد تا آن که پیش از مرگش آن را به پایان رساند.
وی در این بین یک بار به هندوستان هم سفر نمود. طبری در کنار تنظیم تاریخ خود، به خواهش المکتفی، خلیفه عباسی، کتابی درزمینهٔ وقف نوشت که در بر گیرندهٔ نظر همهٔ دانشمندان و مسلمانان تا آن زمان بود. طبری طی آن سال‌ها کتاب جامع البیان عن تاویل را نیز در تفسیر قرآن نوشت که به تفسیر طبری شهرت پیدا کرد[۲]. یک صفحه از تاریخ بلعمی ترجمه تاریخ طبری در موزه ملی تاریخ طبیعی مؤسسه اسمیتسونیان در واشینگتن دی سی
دوره‌ای که طبری در آن می‌زیست مملو از اختلافات مذهبی و آشوب‌های سیاسی بود که انگ زدن و متهم کردن افراد به بدعت یا تشیع سکه رایج آن عصر بود. خصوصاً در میان علمای هم‌طرازی که نظریه‌های مختلف علمی‌داشتند. حنابله بغداد در آن عصر طبری را متهم کرد.
مذهب طبری
از محتوای کتاب ابن رستم، المسترشد، امامی‌بودن این متکلم برمی‌آید اما ابن حجر عسقلانی بدون ذکر مستند، او را متکلم معتزلی دانسته است[۳]. تشابه اسمی او با کسانی مثل محمد بن جریر طبری، مفسر و مورخ مشهور باعث شده است تا از این دست اشتباهات درباره او رخ دهد و برخی در تعیین مذهب او به اشتباه افتند. برای مثال، ابن ابی الحدید، یک دو بیتی را، که بنابر منابع[۴] سروده ابوبکر خوارزمی و درباره طبری مذکور است و مشتمل بر مذهب و پاره‌ای اطلاعات دیگر ِ او است، درباره ابن رستم پنداشته است[۵].
اساتید طبری
شیخ آقا بزرگ تهرانی که معتقد است طبری به سال ۳۱۰ق وفات یافته و محضر حسن بن علی (عسکری) را درک کرده است[۶]، مشایخ او را چنین بر می‌شمارد[۷]:
- حسین بن روح نوبختی، نائب خاص حضرت امام زمان(عجل الله تعالي فرجه الشريف)
- حسن بن محمد
- محمد بن عبدالرحمان مخزومی
- حسن بن یحیی الدهان
- احمد بن مهدی
- حسن بن حسین عرفی
- احمد بن رشید
شاگردان
- شریف حسن بن حمزه طبری مرعشی(متوفای ۳۵۸ق)
- ابوالعباس محمد بن ابراهیم بن اسحاق طالقانی از مشایخ شیخ صدوق[۸].
درگذشت
طبری در ۲۸ شوال ۳۱۰ هجری قمری مصادف با ۳۰۱ شمسی در شهر بغداد درگذشت. خطیب بغدادی می‌نویسد: «در تشییع جنازهٔ او انبوهی از خلق که شمار آنان را جز خدا کسی نمی‌دانست، حضور یافتند و چندین ماه، شب و روز بر آرام‌گاهش نماز می‌گذاردند. گروه بسیاری از ارباب ادب و دیانت، اشعاری در رثای او سرودند[۹]».
پانویس
- ↑ پدر علم تفسیر و تاریخ؛ مروری بر زندگی و آثار جریر طبری
- ↑ محمد بن جریر طبری - بریتانیکا
- ↑ ابن حجر، لسان المیزان، ج۵، ص۱۰۳
- ↑ یاقوت، ج۱، ص۶۸
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۲، ص۳۶
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ج۱، ص۲۵۱
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق٬ ج۱، ص۲۵۰
- ↑ طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق٬ ج۱، ص۲۵۰
- ↑ نگاهی به اندیشه سیاسی محمد بن جریر طبری