سال قمری
«سال قمری» یک گاه‌شمار مذهبی است که بر مبنای گردش ماه و توسط مسلمانان در کشورهای اسلامی و به‌عنوان سال‌نمای مذهبی استفاده می‌شود. این گاه شمار مبنای آیین‌های اسلامی و تعیین‌کننده مناسکی چون روزه، حج، ماه‌های حرام و نیز زادروز و شهادت اهل‌بیت (علیهم‌السلام) است.
تاریخ شروع سال قمری
دربارۀ شروع «سال قمری» احتمالاتی مطرح شده است. در برخی از منابع آمده است که مطابق با روایت‌های تاریخی، هنگام شروع سال هجری قمری به زمانی باز می‌گردد که پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه وآله وسلم) از مکه به مدینه هجرت کرد؛ اما این که در کدام دوره این اتفاق افتاده است، اطلاع دقیقی در دست نیست. با این‌حال بعضی آورده‌اند که تعیین هجرت پیامبر به مدینه به‌عنوان مبدأ تاریخ اسلام، مربوط به دورۀ خلیفه دوم یعنی عمر بن خطاب بوده است که به سال‌های ۱۷ یا ۱۸ قمری باز می‌گردد[۱]. بر اساس گزارش‌های تاریخی، ابوموسی اشعری در نامه‌ای به عمر بن خطاب از نبود تاریخی منسجم گلایه کرده است؛ چرا که نامه‌هایی از خلیفه دوم به دستش می‌رسید و به دلیل ذکر نشدن تاریخ، در تشخیص تقدم و تأخر آنها دچار مشکل می‌شد[۲]،[۳].
بنابراین، عمر بن خطاب دستور داد تا شورایی برای تعیین مبدأ تاریخ اسلامی تشکیل شود و دراین‌باره تصمیم بگیرند[۴]،[۵] در این شورا، مبعث، رحلت و هجرت پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه وآله وسلم) به‌عنوان مبدأ تاریخ اسلامی مطرح شده[۶] پیشنهاد علی (علیه‌السلام)، هجرت پیامبر (صلی‌الله علیه وآله وسلم) از مکه به مدینه، مورد پذیرش واقع شد و مبدأ سال‌شمار تاریخ اسلام قرار گرفت[۷]،[۸].
در گزارش دیگری نیز آمده است که وقتی پیامبر (صلی‌الله علیه وآله وسلم) از مکه به مدینه هجرت کرد از طرف رسول خدا ص دستور صادر شد تا این هجرت به‌عنوان شروع تاریخ اسلامی لحاظ شود[۹] با این حال برخی طور دیگر دربارۀ مبدأ تاریخ قمری نوشته‌اند که شروع «سال قمری» در شبه جزیره عربستان بوده و از زمان حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) و فرزندش حضرت اسماعیل (علیه‌السلام) رایج شده است، زیرا پس از آن که حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) همسرش هاجر و نوزادش اسماعیل (علیه‌السلام) را به سرزمین خشک و غیر معمور مکه منتقل کرد و به دلیل حضور آنها چشمۀ زمزم با معجزه اسماعیل (علیه‌السلام) به وجود آمد، به تدریج آن منطقه آباد شده و پس از چند سال، تبدیل به شهری بزرگ به نام مکه در جزیرة العرب گردید. حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) در زمانی به قصد سر زدن به خانواده‌اش و خصوصا فرزندش اسماعیل به مکه آمد و در یکی از این مسافرت‌ها، مامور شد تا با کمک اسماعیل، خانه خدا را که با طوفان نوح (علیه‌السلام) از بین رفته بود، تجدید بنا نماید. آن دو، با تلاش‌های خود، بار دیگر خانه خدا را برپا کرده و آن را محل زیارت و عبادت موحدان و مؤمنان قرار دادند. از آن زمان، زیارت خانه خدا و انجام سالانه مراسم حج در میان مردم، به ویژه نسل حضرت اسماعیل (علیه‌السلام) متداول گردید. بدین جهت، تاریخ قمری و ماه‌های قمری، به خصوص ماه‌های ویژه حج شکل گرفت و در میان مردم رایج شد. مسلمانان صدر اسلام نیز بنابر پیشنهاد امیرالمؤ‌منان حضرت علی بن ابی طالب (علیه‌السلام) و تصویب خلیفه وقت، هجرت سرنوشت‌ساز پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه وآله وسلم) از مکه معظمه به مدينه منوره را مبدا «سال قمری» قرار داده‌اند. بدین جهت، تاریخ قمری را تاریخ هجری قمری نامیده‌اند[۱۰].
ماه‌های قمری
«سال قمری» دارای دوازده ماه است که به ترتیب عبارت‌اند از: محرم؛ صفر؛ ربیع الاول؛ ربیع الثانی یا ربیع الآخر؛ جمادی الاول؛ جمادی الثانی یا جمادی الآخر؛ رجب؛ شعبان؛ رمضان؛ شوال؛ ذیقعده و ذیحجه.
ماه‌های حرام
چهار ماه از این ماه‌ها به ماه‌های حرام مشهور است که عبارتند از: رجب، ذیقعده، ذیحجه و محرم. همچنین به ماه‌های شوال، ذیقعده و ذیحجه ماه‌های حج می‌گویند.
پانویس
- ↑ مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۴۱۳.
- ↑ مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۴۱۳؛
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۸۸.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۸۸
- ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۰۷.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۸۹
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۴۵
- ↑ مسعودی، مروج‌الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۳۰۰.
- ↑ ر. ک. طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۸۸.
- ↑ با استفاده از کتاب "روز شمار تاریخ اسلام (ماه محرم)"نوشته سید تقی واردی ،انتشارات دار الثقلین
