زید بن حارثه

÷

نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است.

یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید. محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج3، ص 804.

آخرین مرتبه این صفحه در

نام	زید بن حارثه بن شراحیل کلبی
القاب و سایر نام‌ها	ابواسامه • زید الحب
محل زندگی	مکه • مدینه
درگذشت	۸ق در جنگ موته سرزمین موته • اردن
دین و مذهب	اسلام
فعالیت‌ها	جنگ بدر • فرمانده جنگ موته • صحابی •آزادشده و فرزند خوانده رسول خدا(ص)

زَیدُبن حارِثَه که نام کاملش زید بن حارثه بن شراحیل کلبی پسر حارثه غلام حضرت خدیجه(س) بود. پسر خوانده پیامبر اکرم(ص) است که پس از علی بن ابی‌طالب(ع) (اولین ایمان آورنده به رسول خدا(ص)) و حضرت خدیجه(س)، ایمان آورد و با آن حضرت نماز خواند. او نخستین مسلمانان و تنها صحابی که نامش در قرآن آمده است. وی فرماندهی جنگ موته را بر عهده داشت و در همین جنگ به شهادت رسید. مزار او و دیگر شهدای موته در اردن زیارتگاه مسلمانان است.

زید بن حارثه سومین مسلمان

زیدبن حارثه بن شرحبیل کلبی، از صحابه‌ی پیامبر خدا(ص) و دومین مردی است که پس از امام علی بن ابی طالب(ع) اسلام آورد. او از بردگانی بود که به دست رسول خدا(ص) آزاد شد. پیامبر خدا او را بسیار دوست داشت و به پسر خواندگی خویش برگزیده بود. وی در بیشتر جنگ های زمان پیامبر خدا(ص) شرکت داشت. بنابر قولی، در نه غزوه حاضر بوده است و گاه، او مسئولیت فرماندهی لشکر اسلام را بر دوش داشت. او به سبب علاقه ی بسیار به پیامبر، همواره در کنار آن حضرت بود و از وجود مبارک رسول خدا(ص) مراقبت می کرد. آورده اند هنگام مسافرت پیامبر اکرم(ص) به طایف، وقتی که به تحریک بزرگان طایف، جوانان و اراذل و اوباش به حضرت سنگ می زدند، زید از آن حضرت دفاع می کرد. او خود را سپر پیامبر کرده بود و سنگ ها به بدن وی می خورد. به این ترتیب، نمی گذاشت آسیب جدی بر بدن حضرت وارد شود. او تنها صحابه ی رسول اکرم(ص) به شمار می آید که نامش در قرآن کریم آمده است.

اسارت و بردگی زید

در دوران جاهلیت، در جنگ میان دو کشور یا دو قبیله، قوم پیروز، افزون بر آنکه همه‌ی اموال به دست آمده را غارت می کرد، همه‌ی افراد دستگیر شده را با نام بَرده به کار می گرفت. همچنین اگر صلاح می دید، آنان را می فروخت. زیدبن حارثه، در کودکی همراه با مادرش به دیدن بستگانشان رفت. در آن زمان، طایفه ی «بنی قین» که با خویشاوندان مادری زید دشمنی داشتند به آنان حمله کردند. در این ماجرا، زید اسیر شد و غارتگران، او را برای فروش به بازار عکاظ آوردند. حکیم بن حزام، برادرزاده‌ی حضرت خدیجه(ع) که از سفر شام باز می گشت، او را برای عمه اش خدیجه(ع) خرید و با خود به مکه آورد. وقتی خدیجه(ع) به دیدن حکیم رفت، وی گفت: «عمه جان، دو غلام خریده ام. هر یک را می پسندی برای خود بردار». حضرت خدیجه(ع) نیز زید را برگزید و با خود به خانه آورد. در همان برخورد نخست، رسول خدا(ص) از این کودک خوشش آمد. وقتی خدیجه(ع) موضوع را دریافت، او را به رسول خدا(ص) بخشید.

پسرخوانده ی پیامبر خدا(ص)

می گویند وقتی پدر زید دریافت که افراد قبیله ی بنی قین فرزندش را به حکیم بن حزام فروخته اند، از شنیدن این خبر بسیار اندوهگین شد و از دوری او، اشعاری را زمزمه می کرد؛ به گونه ای که همه با دیدن آن منظره بسیار غمگین می شدند. تا اینکه روزی باخبر شد فرزندش را در مکه به غلامی فروخته اند. بی درنگ همراه با برادرش به مکه آمد و نزد بزرگ بنی هاشم، حضرت ابوطالب رفت و به او گفت: «فرزند من، نزد برادرزاده ی تو محمد(ص) است. به او بگو یا او را به ما بفروشد یا آزاد سازد». پیامبر (ص) وقتی این پیام را شنید، فرمود: «زید آزاد است هر جا که می خواهد برود».

وقتی پدر زید نزد حضرت محمد(ص) رفت، پیامبر به او فرمود: «بگویید بیاید، اگر شما را برگزید، بدون هیچ بهایی از آنِ شما باشد، ولی اگر نخواست ما را ترک کند، کسی حق ندارد او را به زور ببرد». چهره ی حارثه از شنیدن این سخن، روشن شد؛ چون تاکنون چنین بزرگواری ای را از کسی ندیده بود. با شگفتی به پیامبر (ص) گفت: «با انصاف سخن گفتی و جوانمردی را به نهایت رساندی. این شرط شما هیچ ایرادی ندارد». پیامبر (ص) کسی را در پی زید فرستاد. وقتی زید آمد، رسول خدا(ص) فرمود: «ای زید! این افراد را می شناسی؟» او گفت: «آری، این حارثه، پدر من و دیگری عموی من است». پیامبر فرمود: «مرا نیز می شناسی. اکنون به میل خودت، می توانی با پدرت نزد خانواده و خویشاوندانت باز گردی یا پیش ما بمانی».

زید گفت: «من از محمد(ص) جدا نمی شوم و هیچ کس را بر او مقدم نمی دارم».حارثه لحظه ای از شگفتی سخن نگفت. سپس به زید روی کرد و گفت: «وای بر تو! یعنی بردگی و بندگی دیگران را به خانواده ات و زندگی آزاد ترجیح می دهی؟» زید گفت: «آری! به سبب اخلاق نیک و رفتارهای بزرگوارانه‌ی محمد(ص)، او را بر همه، حتی پدر و مادرم ترجیح می دهم». آورده اند که پدر زید، این بار از راه تهدید وارد شد تا شاید او را از تصمیم خود منصرف سازد. پس به او گفت: «بنابراین من تو را طرد خواهم کرد و از تو بیزاری خواهم جست. می دانی که این کار چه معنایی دارد. پس بهتر است که از دشمنی دست برداری و با من به سوی خانه بیایی». ولی زید همچنان بر گفته‌ی خود پای می فشرد و می گفت: «من از محمد لحظه ای جدا نخواهم شد». در این هنگام، حارثه به اطرافیان و سران عرب گفت: «ای مردم قریش، شاهد باشید که از این پس او فرزند من نیست». رسول خدا(ص) پس از آن زید را همراه خود کنار کعبه برد و در جمع بزرگان قریش و دیگر مردم حاضر، با صدای بلند فرمود: «ای مردم! شاهد باشید که از این پس زید پسر خوانده ی من است». گفته اند وقتی حارثه این موضوع را شنید، به موطن خود بازگشت. از آن پس، زید را پسر خوانده‌ی محمد نامیدند تا اینکه چنین نازل شد: خداوند پسر خواندگان شما را پسران حقیقی تان قرار نداده است. این سخنی است که شما تنها به زبان می گویید، اما خداوند حق می گوید و اوست که به راه راست هدایت می کند. آنان (پسرخواندگان) را به نام پدرانشان بخوانید که این کار نزد خدا عادلانه تر است و اگر پدرانشان را نمی شناسید، برادران دینی و آزادشدگان شما هستند. در خطاهایی که از شما سر می زند (بدون توجه، آنان را به نام دیگران صدا می کنید) باکی بر شما نیست، ولی درباره ی آنچه از روی عمد می گویید، بازخواست خواهید شد، و خداوند آمرزنده و مهربان است. پیامبر اسلام(ص) پس از نزول این آیه ها به زید فرمود: «تو زیدبن حارثه هستی». از آن پس، او را آزاد شده ی پیامبر (مولی رسول الله) خواندند و این رسم لغو شد.

زید در کنار رسول خدا(ص)

زمانی که زید به خانه‌ی رسول خدا(ص) وارد شد، از آن حضرت جز نیکی ندید، و به این دلیل، شیفته ی اخلاق و برخوردهای بزرگوارانه‌ی پیامبر خدا(ص) شد. او هرگز احساس بردگی نکرد. زید نیز مانند یکی از اعضای خانواده ی پیامبر بود و بلکه بیشتر از آنان، به وی احترام می گذاشتند. از امام صادق(ع) روایت شده است: «پیامبر خدا به اندازه ای زید را دوست می داشت که او را زید الحب لقب داده بود». در برخی تاریخ ها آورده اند که رسول خدا(ص)، زید را همچون خویشان نزدیکش دوست می داشت. چنان که وقتی مسئله پیمان برادری را میان مسلمانان اجرا می کرد، زید و عموی بزرگوارش، حمزه سیدالشهدا را برادر قرار داد.

اسلام زیدبن حارثه

بنابر برخی سندهای تاریخی، حضرت خدیجه(ع) زید را وقتی که هشت ساله بود، به پیامبر اکرم(ص) بخشید. زیدبن حارثه بیست سال از پیامبر اکرم(ص) کوچک تر بود. بنابراین در 28 سالگی آن حضرت، یعنی سه سال پس از ازدواج با خدیجه(ع) و دوازده سال پیش از، بعثت رسول اکرم(ص) به خانه‌‌ی رسول خدا(ص) وارد شد. از آن پس، همواره از آموزش های پیامبر بهره می برد. شخصیت زید در سایه ی رسیدگی های حضرت خدیجه(ع) و رفت و آمد با امیرمؤمنان، علی(ع) شکل گرفت. بنابراین، وقتی آن حضرت به پیامبری برگزیده شد، پس از حضرت خدیجه(ع) و امام علی(ع)، زید سومین فردی بود که به اسلام ایمان آورد و پشت سر آن حضرت به نماز ایستاد. وی از همان روزهای نخست دعوت به اسلام، کنار این سه تن قرار گرفت و در همه ی سختی ها و مشکلات سال های آغازین بعثت، یار و یاور رسول خدا(ص) بود. لحظه ای پیامبر را در مقابل مشرکان تنها نگذاشت و تهدیدهای دشمنان، هیچ گونه تردیدی بر ایمان و اعتقادش به وجود نیاورد. زید تا پایان، پایداری کرد. بارها در دفاع از وجود مبارک پیامبر خدا(ص) کتک خورد و حتی چندین بار سرش شکست، ولی استوارانه در کنار پیامبر خدا(ص) باقی ماند.

ازدواج زید بر زینب بنت جَحش

وقتی زید به سن ازدواج رسید، رسول خدا(ص) به سبب علاقه ی فراوان به او، زینب بنت جَحش را که عمه زاده‌ی آن حضرت و دختر اُمَیمَه بنت عبدالمطلب بود به عقد وی درآورد. زینب نخست گمان کرد رسول خدا(ص) او را برای خودش خواستگاری می کند. پس خوش حال شد، ولی وقتی فهمید او را برای زیدبن بن حارثه خواستگاری کرده است، پشیمان شد. او به پیامبر گفت: «این ازدواج برخلاف شئون خانوادگی ماست». به این ترتیب، حاضر نشد با زید ازدواج کند. برادرش «عبدالله» نیز با این کار به شدت مخالفت کرد، ولی طولی نکشید که آیه ای نازل شد و این کردار زینب را سرزنش کرد. خداوند هشدار داد که آنان نمی توانند هنگامی که خدا و پیامبرش کاری را لازم می دانند، با آن مخالفت کنند. وَ ما کانَ لِمُؤمِنٍ وَ لا مؤمنَه اِذا قَضَی اللهُ وَ رَسُولُهُ أمراً أن یَکونَ لَهُمُ الخِیرَهُ مِن أمرِهِم وَ مَن یَعصِ اللهَ وَ رَسولَهُ فَقَد ضَلَّ ضَلالاً مُبیناً؛ «هیچ مرد و زن با ایمانی حق ندارد، هنگامی که خدا و پیامبرش امری را لازم می دانند، اختیاری در برابر فرمان خدا داشته باشد، و هرکس خدا و رسولش را نافرمانی کند به گمراهی گرفتار شده است». زینب و برادرش، عبدالله، وقتی این مسئله را شنیدند، از کرده ی خود پشیمان، و در برابر فرمان خدا تسلیم شدند. بدین ترتیب، زینب به ازدواج با زید رضایت داد. ولی زینب پس از ازدواج نیز ناسازگار بود. زید ماجرا را به پیامبر گزارش داد و برای طلاق اجازه خواست. پیامبر بسیار می کوشید که روابط آنان را صمیمی سازد تا این ازدواج پایدار بماند. از این روی، زید را به ادامه‌ی زندگی راضی کرد، ولی برای بار سوم زید از پیامبر اجازه خواست که زینب را طلاق دهد. سرانجام معلوم شد که میان آن دو توافق اخلاقی وجود ندارد و با هم سازگار نیستند. بنابراین جبرئیل نازل شد و نخست موضوع فرزند خواندگی را ملغی اعلام کرد. آن گاه از پیامبر خواست که در اجرای حکم الهی، از مردم واهمه ای نداشته باشد و اجازه بدهد که زید زینب را طلاق دهد. پس از مدتی، زینب که از زنان مهاجر بود، پس از طلاق در اندوه و ماتم فرو رفت. طولی نکشید که رسول اکرم(ص) از سوی خداوند مأمور شد، برای از میان بردن کامل سنت غلط جاهلی که ازدواج با زن پسر خوانده را جایز نمی دانست، با زینب بنت جحش ازدواج کند. رسول خدا(ص) با اینکه از انتقاد منافقان مدینه نگران بود، این کار را انجام داد. به این ترتیب، دو حکم جاهلیت مردود شد: نخست، فرزند خواندگی و ارث بردن فرزند خوانده از پدر خوانده و دیگری، جایز نبودن ازدواج با همسر فرزند خوانده، پس ا ز طلاق وی.

همسر و فرزند زیدبن حارثه

زید پس از آن با «برکه» که به «ام ایمن» معروف است، ازدواج کرد. ام ایمن نخست کنیز عبدالمطلب بود. وی پس از مدتی به دستور عبدالمطلب در خانه ی رسول اکرم(ص) از ایشان پرستاری کرد. هنگامی که پیامبر اکرم(ص) مادر عزیزش آمنه را از دست داد، عبدالمطلب به ام ایمن گفت: «فرزندم محمد را نیکو پرستاری کن». پیامبر اسلام(ص) از ام ایمن مهربانی و محبت بسیار دید. او پیوسته می فرمود: «پس از آمنه، ام ایمن مادر من است». از این روی همواره پس از بعثت به یاد ام ایمن بود و به خانه ی او رفته، به امورات زندگی اش رسیدگی می کرد. پیامبر همیشه با ام ایمن مهربان بود و به وی احترام می گذاشت. وقتی که حضرت رسول(ص) با خدیجه ی کبری(ع) ازدواج کرد، او را آزاد ساخت و پس از مدتی وی را به همسری «عبیده» درآورد. خداوند به آن دو، پسری عنایت کرد که نامش را «ایمن» گذاشتند. از این روی او را ام ایمن می خواندند. ولی طول نکشید که عبیده درگذشت و ام ایمن بیوه شد. رسول خدا(ص) که همواره در فکر مادر خوانده اش بود. او را به همسری زیدبن حارثه درآورد. حاصل این پیوند، «اسامه بن زید» بود. او پنج سال پس از بعثت، در سرزمین مکه و در خانواده ای پاک، دیده به جهان گشود. اسامه نیز مانند پدرش، کانون علاقه و توجه ویژه ی پیامبر(ص) بود. روزی آن حضرت از جنگ بدر باز می گشت. در یکی از کوچه های مدینه اسامه را با گروهی از کودکان سرگرم بازی دید. پیامبر او را در آغوش کشید و بوسید. آن گاه فرمود: «آفرین بر دوستم و فرزند دوستم». این ابراز علاقه ی پیامبر(ص) به اسامه، زبانزد مسلمانان بود و چندین بار، در موارد گوناگون تکرار شد؛ به گونه ای که در مدینه به عنوان «دوست و زاده ی دوست پیامبر» شهرت یافت.

جنگ موته

جنگ موته در جمادى‌الاولى سال هشتم هجرت به وقوع پيوست. در اين نبرد فرماندهى لشكر اسلام به سه نفر به ترتيب «زيد بن حارثه»، جعفر بن ابی‏طالب و «عبد الله بن رواحه» داده شد كه در صورت شهادت هر كدام، فرماندهى به ديگرى منتقل شود؛ محققان شيعه معتقدند كه حضرت جعفر فرمانده كل بود و زيد و عبد الله معاونان او بودند. هنگامى كه رزمندگان اسلام به وادى «معان» رسيدند، با خبر شدند كه «هرقل فرمانده ارتش روم» به همراهى صد هزار نفر از روميان و صد هزار نفر از اعراب آماده جنگ با لشكر اسلام شده‌‏اند، سپاه اسلام كه نيروهاى رزمنده‏اش از سه هزار نفر تجاور نمی‌كرد، مدت دو شب در «معان» ماندند تا تصميم بگيرند به پيشروى ادامه دهند و با روميان بجنگندند و يا از پيامبر(ص) دستور مجددى دريافت كنند. در اين موقعيت «عبد الله رواحه» اين افسر فداكار و با فضيلت از جاى برخاست و با سخنان آتشين تمام نيروهاى تحت فرماندهى را آماده مبارزه كرد.

پس از سخنان عبد الله رواحه سپاه اسلام به حركت خود ادامه داد. هر دو سپاه در نقطه‏‌اى به نام «شارف» با هم روبرو شدند، ولى بنا به مصالح نظامى سپاه اسلام مقدارى عقب نشينى كرد و در سرزمين موته فرود آمد. جعفر بن ابیطالب ( كه به نظر برخى از محققان شيعه فرمانده لشكر بود ) سپاهيان را تقسيم نمود و براى هر كدام فرماندهى قرار داد و بعد حملات تن به تن آغاز گشت، جعفر بايد پرچم را به دست گيرد و حملات رزمندگان را هدايت كند و درعين حال به جنگ و دفاع نيز بپردازد.

جعفر بن ابى طالب حملات شجاعانه‏‌اى كرد و در حالی‏كه رجز میخواند، به قلب دشمن حمله میبرد؛ تا آن كه نيروهاى روم اطراف او را محاصره كردند. ابتدادست راست او قطع گرديد، او براى اين كه پرچم سپاه به زمين نيفتد پرچم را به دست چپ گرفت. وقتى دست چپ او را قطع كردند با بازوان خود پرچم را به سينه چسبانيد. سرانجام در حالى كه بيش از هشتاد زخم بر بدن و سر صورتش وارد شده بود، روى زمين افتاد و به درجه عظماى شهادت نائل گرديد .

پس از وى « زيد بن حارثه » پرچم فرماندهى را به دست گرفت و با شهامت بسيار جنگيد و سپاه را فرماندهی نمود تا اینکه به شهادت رسيد. سپس نوبت « عبد الله بن رواحه» شد، پرچم را برافراشت. او هم جوانمردانه جنگيد تا به درجه شهادت نايل آمد . پس از شهادت این سه ، سپاهیان خالد بن ولید که فردی شجاع و جنگ آور بود را به فرماندهی انتخاب کردند . اما مسلمانان که از عده کمتری نسبت به دشمن برخوردار بودند مجبور به عقب نشینی و فرار از مهلکه شدند . مردم مدینه که از جریان جنگ آگاه شده بودند در استقبال از سپاه مغموم ، آنان را « فراریان خائن » خوانده و بر سرشان خاک ریختند .

درگذشت زید

زید در جمادی الاول سال هشتم پس از هجرت در حالی که فرماندهی لشکر اسلام را در جنگ موته علیه رومیان برعهده داشت به درجه رفیع شهادت نائل آمد.

منابع

1. برگرفته از سایت آشنایی با زیدبن حارثه (1) - راسخونhttps://rasekhoon.net
3. برگرفته از سایت زید بن حارثه - آتناhttps://banooyiazjenseab.kowsarblog.ir