ابوحمزه ثمالی
| نام | ثابت بن دینار ثُمالی |
|---|---|
| القاب و سایر نام‌ها | ابوحمزه ثمالی |
| زاده | حدود65هجری قمری |
| درگذشت | سال150هجری قمری مدینه در بقیع |
| راوی از معصوم | امام سجاد(ع) |
| صحابی | امام سجاد(ع) • امام باقر(ع) • امام صادق(ع) |
| آثار | تفسیر القرآن • کتاب النوادر • رسالة الحقوق عن علی بن الحسین(ع) |
| دین و مذهب | اسلام • تشیع |
| فعالیت‌ها | راوی دعای ابوحمزه ثمالی |
ثابت بن دینار معروف به ابوحمزه ثمالی یکى از بزرگان کوفه و از چهره‌هاى معروف از اصحاب امام سجاد(ع) بود. او استاد علم حدیث و فقه و تفسیر یود و معارف اهل بیت (ع) را به شیعیان می‌آموخت. او دعای پر فضیلتی را از امام سجاد(ع) آموخت و روایت کرد که در سحرهای ماه رمضان خوانده می‌شود و به دعای ابوحمزه شهرت یافته است.
زندگی‌نامه
ثابت بن دینار ثُمالی، مشهور به ابوحمزه ثمالی، از یاران نزدیک امام سجاد (ع) بود. سال تولد او دقیقاً مشخص نیست اما با توجه به اینکه از زاذان کِنْدی (متوفی 82) روایت نقل کرده است، باید قبل از 82 قمری به دنیا آمده باشد. ابوحمزه اهل کوفه بود.
ابوحمزه ثمالی، متدین و همراه صالح علی زین العابدین بود . وی همچنین از همراهان امام محمد باقر و امام جعفر صادق بود. نجاشی گفت: "او بهترین اصحاب ما و معتبرترین آنها در روایت و سنت بود." به نقل از علی الرضا، وی می‌گوید: "ابوحمزه در زمان خود شبیه سلمان فارسی در زمان خود است." دعای او پذیرفته شد.
سه فرزند ابوحمزه، یعنی حمزه و نوح و منصور، نیز در قیام زیدبن علی کشته شدند. وی در سال 150 هجری قمری درگذشت.
قبیله
آل مُهَلَّب او را از موالی خود مى‌دانستند اما نجاشی این ادعا را رد کرده است. ابن بابویه او را از قبیله طی و تیره بنوثُعَل دانسته و دلیل شهرت ابوحمزه را به ثمالی سکونت وی در محله اقامت قبیله ثُماله از تیره اَزْد ذکر کرده است. ابوحمزه در کوفه با زیدبن علی مراوده داشته و شاهد دعوت و شهادت او در کوفه بوده است.
آشنایی ابوحمزه ثمالی با امام زین العابدین (ع)
ابوحمزه ثمالی برای اولین بار امام سجاد (ع) را هنگامی که ایشان از مدینه به کوفه سفر کردند ملاقات کردند و شیفته و علاقه‌مند ایشان شدند. پس از نماز خواندن وی در مسجد کوفه، از او پرسیدم برای چه اینجا آمدی؟ حضرت فرمودند: برای نماز خواندن؛ اگر مردم مى‌دانستند نماز خواندن در مسجد کوفه چه فضیلتی دارد، مثل کودکان چهار دست و پا به سوی آن می‌شتافتند. سپس با هم به زیارت قبر امیرالمومنان علی(ع) رفتند. در راه از خرمن معارف امام سجاد بهره برد.
پس از زیارت، امام به مدینه بازگشت و ابوحمزه به کوفه. پس از آن ابوحمزه بارها همراه تعدادی از فقیهان شیعه به زیارت قبر امیرالمومنین علی (ع) رفت. او در این سفرها معارف اهل بیت، تفسیر، حدیث و فقه را به همسفران می‌آموخت.
اعتبار ابوحمزه نزد اهل تسنن
با اینکه اهل سنت کمتر از روایان شیعی نقل روایت می‌کنند، به ویژه آنگاه که مورد توجه خاص این مذهب باشد، ابوحمزه از کسانی است روایاتش به فراوانی مورد توجه آنان قرار دارد، چنانکه ابن عساکر در جاهای مختلف و ابن کثیر در موارد بسیار با اخبار و روایاتش استناد جسته اند و ابوالفرج اصفهانی نیز در الأغانی روایات فراوانی از او دارد. در میان رجالیون شیعه نیز ابوحمزه مورد ستایش و تعدیل واقع شده است و نجاشی او را از افراد ثقه می‌داند.
در بیان مقام وی، حتی کرامتی برایش ذکر کرده و گفته‌اند که او دعای آموخته از امام سجاد(ع) را بر دست شکسته فرزندش خواند که به یکباره خوب شد، به گونه ای که یحیی بن عبدالله شکسته بند نتوانست تشخیص دهد کدام دست او شکسته بود.
دعای ابوحمزه ثمالی
ابوحمزه در اثر مناجات‌هاى عارفانه، عبادت‌هاى عاشقانه، نغمه‌هاى شبانه، اطاعت خالق یگانه و شاگردى مکتب ائمه (ع) صاحب کرامت شد.
ابوحمزه ثمالى در اثر زحمات طاقت فرسا و فعالیت‌هاى شبانه روزى در کسب علم و حکمت، به مرحله‌اى رسید که به عنوان استاد علم حدیث و فقه و تفسیر، بر کرسى تدریس تکیه زد و معارف اهل بیت (ع) را به شیعیان آموخت.
ابوحمزه ثمالی بیشتر وقت خود را به عبادت و تدریس علوم اسلامی می‌گذراند. او از کسب فیوضات معنوى و تربیتى از محضر ائمه (ع) به ویژه امام زین العابدین (ع) غافل نبود. از سند دعاى معروف به «ابوحمزه ثمالى» معلوم می‌شود که ابوحمزه در آن شب‌هاى نورانى همدم، همراز و نوکر محضر پیشواى چهارم امام سجاد (ع) بود.
وی در این رابطه می‌گوید: امام سجاد (ع) شب‌هاى ماه مبارک رمضان تا سحر مشغول به نماز بود. و زمانی که وقت سحر می‌شد دعای ابوحمزه را می‌خواندند: «إِلٰهِى لَاتُؤَدِّبْنِى بِعُقُوبَتِکَ، وَلَا تَمْکُرْ بِى فِى حِیلَتِکَ، مِنْ أَیْنَ لِىَ الْخَیْرُ یَا رَبِّ وَلَا یُوجَدُ إِلّا مِنْ عِنْدِکَ ...». دعاى ابوحمزه طولانى و برابر با دو جزء قرآن کریم است. فرازهاى آخر دعا با این مضامین عرفانى به پایان می‌‌رسد: «...اللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُکَ إِیماناً تُباشِرُ بِهِ قَلْبِى، وَیَقِیناً صادِقاً حَتَّىٰ أَعْلَمَ أَنَّهُ لَنْ یُصِیبَنِى إِلّا مَا کَتَبْتَ لِى، وَرَضِّنِى مِنَ الْعَیْشِ بِمَا قَسَمْتَ لِى، یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ».
دعای ابوحمزه ثمالی
ابوحمزه ثمالی نقل کرده است که در ماه رمضان ، علی زین العابدین بیشتر شب را در نماز می‌گذراند و وقتی زمان شروع روزه بود ، دعایی را خواند که بعداً معلوم شد. به عنوان دعا ابی حمزه ثمالی (دعای ابی حمزه ثمالی). این دعا در کتاب مصباح المتهجید شیخ طوسی ثبت شده است.
آثار
- کتاب تفسیر القرآن الکریم (یک تفسیر از قرآن ).
- کتاب النوادر (کتابی درباره موارد نادر).
- کتاب الزهد (کتاب زهد).
- رسالة الحقوق عن علی بن الحسین
خصوصیات تفسیر ابوحمزه
در بعضی کتب از کتاب تفسیر ابوحمزه و در بعضی کتب از تفسیر القرآن الکریم، در تفسیر ابوحمزه، بر خلاف تفاسیر مأثور دیگر، احادیث مرسل کمتری دیده می‌شود. ابوحمزه به اسباب نزول توجه داشته و ضمن توجه به فضائل اهل بیت (ع)، از شیوه تفسیر قرآن به قرآن استفاده کرده و به اجتهاد، قرائت، لغت، نحو و نقل آرای مختلف در معنای آیات اهتمام ویژه داشته است.
چند روایت درباره‌ی عظمت مقام ابوحمزه
- روزی حضرت صادق (ع) به او فرمود: «من هر گاه تو را می‌ببینم، احساس آرامش می‌کنم.»
- امام صادق (ع) فرمود: «ابوحمزه در زمان خودش مانند سلمان در زمان خودش بود.»
- امام رضا (ع) فرموده اند: «ابوحمزه ثمالی در زمان خودش مانند لقمان حکیم در زمان خودش بوده است.»
منبع
برگرفته از سایت زندگی‌نامه ابوحمزه ثمالی یکی از یاران امام سجاد (ع) - بیتوته