وحی

وحی الهامات غیبی خداوند است که بندگان برگزیده‌اش به نام پیامبر آن‌را دریافت می‌کنند. وحی گاهی بدون واسطه و گاهی با واسطه فرشتگان صورت می‌پذیرد. هدف اصلی از وحی، دریافت پیام الهی است، زیرا که اگر وحی نباشد، دریافت مسایل مربوط به دین و شرایع آسمانی و ابلاغ آن به مردم جامعه، ممکن نخواهد بود. بنابراین، وحی در واقع نوعی ارتباط معنوی و غیر‌قابل توضیح است که بین شخص پیامبر(ص) و خداوند در عالم‌غیب صورت می‌گیرد.

وحی در لغت

وحی از نظر لغوی، به معنای اشاره سریع و القای پنهانی مطلبی به دیگران آمده است.

وحی در اصطلاح

وحی در اصطلاح دینی به معنای ارتباط معنوی بین شخص پیامبر(ص) با عالم غیب است که در آن، پیام خداوند به پیامبر(ص) منتقل می‌شود. نتیجه این فرایند، آگاهی قطعی‌ای است که از ناحیه خداوند به برخی از انسان‌های برگزیده عطا می‌شود.

ماهیت وحی

چیستی و ماهیت وحی با همه زوایایش برای ما شناخته شده نیست. تنها می‌دانیم که وحی گونه‌ای «دریافت درونی» به دور از خطا و از راهی جز اندیشه ورزی می‌باشد که در فرآیند آن، شخصی که از سوی خداوند گزینش شده است به علم غیب و دنیای پنهان از دیده‌ها راه می‌یابد و از حقایقی که به نیک‌بختی یا تیره‌روزی آدمی پیوسته است، آگاه می‌شود.

تفاوت وحی با الهام

به صورت کلی می‌توان گفت که وحی و الهام هر کدام معنای خاص خود را دارد و البته دایره شمول معنایی وحی از الهام گسترده‌تر است. اما اگر به معنای خاص آن یعنی وحی به انبیا، در قالب وحی تشریعی باشد، فقط شامل معارفی می‌شود که شخص به صورت آگاهانه دریافت می‌کند؛ اما الهام اعم از آن است. الهام یعنی همه‌ی معارف آگاهانه و غیر آگاهانه‌ای که از جانب خداوند و ملائکه به انسان می‌رسد. بنابراین، هنگام بررسی این دو واژه، باید توجه کنیم که مقصود کدام است.و اما در ادامه تفاوت‌های وحی و الهام را می‌توان چنین بر شمرد: 1.وحی اعم از الهام می‌باشد؛ زیرا الهام از جانب خداوند و بدون واسطه فرشته است، ولی وحی گاهی با واسطه فرشتگان و گاهی بدون وساطت آن‌ها صورت می‌گیرد. 2.وحی از ویژگی‌های نبوت و الهام از ویژگی‌های ولایت است. 3.وحی مقید به تبلیغ و رسانیدن است، در حالی که الهام چنین نیست. 4.در الهام، انسان آگاه نیست مطلبی که وارد قلبش شده از کجا آمده است؛ در حالی‌که منشأ وحی برای صاحب آن معلوم است.

کاربردهای وحی در قرآن

واژه «وحی» در قرآن شریف در چند مورد به کار گرفته شده است:

اشاره پنهانی

اشاره پنهانی و پوشیده؛ «فَخَرَجَ عَلَی‌ قَوْمِهِ‌ مِنَ الْمِحْرَابِ فَأَوْحَی‌ إِلَیهِمْ أَن سَبِّحُواْ بُکْرَةً وَ عَشِیا» (سوره مریم/11) از محراب به سوی قومش شتافت و به اشاره به آنان القاء کرد که صبح و شام خدا را تسبیح کنند.

امر غریزی و فطری

«وَ أَوْحَی‌ رَبّکَ إِلَی النحْلِ أَنِ اتَّخذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیوتًا وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یعْرِشُونَ» (سوره نحل/68) پروردگارت به زنبور عسل وحی کرد که خانه‌های خود را در میان کوه‌ها و درختان بنا کند.

الهام نفسانی

الهام نفسانی در باره افراد عادی ممکن است به معنای خاطره ذهنی یا القای روحی و روانی از عالم بالا باشد. مانند این آیه شریفه:«و َأَوْحَینَآ إِلَی‌ أُمِ‌ّ مُوسَی‌ أَنْ أَرْضِعِیهِ فَإِذَا خِفْتِ عَلَیهِ فَأَلْقِیهِ فِی الْیمِ‌ّ وَ لَا تَخَافِی وَ لَا تَحْزَنِی إِنَّا رَآدُّوهُ إِلَیکِ وَ جَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِینَ» (سوره قصص/ 7) به مادر موسی وحی کردیم که طفل خود را شیر بده و اگر ترسیدی که فرعون گزندی به او برساند، او را در نیل رها کن.

الهام غیبی به پیامبران

وحی به این معنا بیش از هفتاد بار در قرآن کریم به کار رفته است: «نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیکَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَآ أَوْحَینَآ إِلَیکَ هَذَا الْقُرْءَانَ»(سوره یوسف/ 3) ما بهترین سرگذشت‌ها را از طریق این قرآن -که به تو وحی کردیم- بر تو بازگو می‌کنیم؛ و مسلّماً پیش از این، از آن خبر نداشتی.

خطاب به جمادات

وَأَوْحَی فِی کلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا و در هر آسمانی کار آن (آسمان) را وحی (و مقرّر) فرمود.

وسوسه‌های شیطانی

کذَٰلِک جَعَلْنَا لِکلِّ نَبِی عَدُوًّا شَیاطِینَ الْإِنْسِ وَالْجِنِّ یوحِی بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ این چنین در برابر هر پیامبری، دشمنی از شیاطین انس و جنّ قرار دادیم؛ آن‌ها به‌طور سرّی (و درگوشی) سخنان فریبنده و بی‏‌اساس (برای اغفال مردم) به یکدیگر می‏‌گفتند.