عید قربان

عید قربان از اعیاد بزرگ مسلمانان است. از احکام و آداب آن در باب‌های طهارت، صلات، صوم و حج سخن گفته‌اند. انسان موحد که به حکم وقوف در عرفات و مشعر، به مقام والای معرفت الله و خداشناسی کامل رسیده و تمام تمایلات نفسانی در نظرش خاک و سنگ آمده و غرق در دریای محبت خالق بی همتا و مهربان شده، طبیعی است که از کشتن و سربریدن هر موجودی که سر راه بر او گرفته و مانع رسیدن به قرب الهی ست، دریغ و مضایقه نخواهد داشت. اگر‌چه آن موجود فرزند عزیز و یا جان خود و خواهش‌های درونش باشد.

تعریف

عید قربان که «اَضحی» یا «عید اضحی» نیز نامیده می‌شود از اعیاد بزرگ اسلامی و مصادف با دهم ذی الحجه است.

اسامی دیگر عید قربان

نام دیگر عید قربان، عید اضحی و عید خون است. روز اثبات عشق و تسلیم در برابر امر الهی، روز آزمایش و امتحان حضرت ابراهیم علیه‌السلام و حضرت اسماعیل علیه‌السلام که از آن سربلند بیرون آمدند. «فَلَمّا اَسْلَما وَتَلّهُ لِلجَبینِ وَنادَیناهُ اَنْ یا اِبراهیم، قد صدّقت الرّؤیا انّا کذلک نجزِی المحسنین؛...هان ای ابراهیم به خوبی انجام وظیفه کردی و ما نیکوکاران را این چنین پاداش خواهیم داد»

احکام و آداب عید قربان

احکام و آداب خاصی در روایات و فقه اسلامی، درباره روز و شب عید قربان وارد شده است.

شب عید

زیارت حسین بن علی (سید الشهدا) علیه‌السّلام در شب عید مستحب مؤکد است؛ چنان که این شب از بهترین زمان‌ها برای دعا و استجابت آن می‌باشد. از واجبات شب عید بر حاجی بیتوته در مشعر الحرام است.

از جعفر بن محمد (صادق‌) علیه‌السلام روایت شده که از پدرانش چنین نقل فرمودند: «علی بن ابی طالب علیه‌السلام دوست داشت چهار شب از سال، خود را فارغ نماید؛ شب اول رجب، شب نیمه شعبان، شب عید فطر و شب عید قربان» ممکن است منظور از فراغت، فراغت برای عبادت در آن با زنده نگهداشتن آن باشد. بلکه به قرینه احادیث مشابه ظاهراً منظور همین است. زنده نگهداشتن آن عبارت از فارغ ساختن نفس، قلب و اعضای بدن در خدمت به خداوند متعال است، به این صورت که دل او در یاد خدا بوده، بدنش مشغول فرمانبرداری و عبادت خدا بوده و در طول شب هیچ چیزی حتی مناجات، او را از خداوند غافل ننماید؛ مگر اینکه مشغول شدن به این مناجات نیز برای خدا و به خاطر او باشد، که این مطلب اولین درجه مراقبت می‌باشد. در شب و روز عید زیارت امام حسین علیه‌السلام مستحب است.

روز عید

بسیار انجام دادن کارهای نیک قربانی کردن در غیر منی و تقسیم کردن گوشت آن میان فقرا گزاردن نماز عید در عصر غیبت و خوردن از گوشت قربانی پس از نماز عید مستحب است؛ چنان که غسل کردن در روز عید مستحب مؤکد می‌باشد و آغاز وقت آن طلوع فجر است؛ لیکن در اینکه پایان وقت آن، قبل از خروج برای نماز عید است یا زوال خورشید و یا غروب آفتاب، اختلاف می‌باشد. نماز عید در عصر حضور و حاکمیت امام علیه‌السّلام واجب است.

روزه گرفتن در روز عید قربان حرام است.

توسعه دادن بر خانواده در خوراک و مانند آن و خواندن دعای ندبه در روز عید مستحب است.

مسافرت کردن در روز عید پس از طلوع خورشید و پیش از گزاردن نماز عید در صورت وجوب آن حرام و در غیر این صورت مکروه است.

بنابر قول مشهور، گفتن تکبیرات به گونه‌ای که وارد شده مستحب است. جایگاه آن برای غیر حاضر در منی، پس از هر یک از ده نماز واجب می‌باشد که نخستین آن، نماز ظهر روز عید و آخرین آن، نماز صبح روز دوازدهم است و برای حاضر در منی، پس از هر یک از پانزده نماز واجب که نخستین آن، نماز ظهر روز عید و آخرینش نماز صبح روز سیزدهم است.

وقوف در مشعر الحرام از طلوع فجر تا طلوع خورشید روز عید بر حاجی واجب است؛ چنان که بر حاجی واجب است روز عید قربان جمره عقبه را رمی و پس از آن قربانی کند و سپس حلق یا تقصیر نماید.

قربانی کردن

از آداب روز عید قربان، قربانی کردن در راه خدا می‌باشد.

تاریخچه قربانی

چون شب هشتم ذی‌الحجه (یوم الترویه) فرا رسید، حضرت ابراهیم بعد از انجام وظائف عبادی، سر بر بالین استراحت نهاد و در خواب به او ندا شد: «ای خلیل گر تشنه ی وصال مائی برخیز و با کارد تیز فرزند دلبند خود را قربانی کن!»ابراهیم از هیبت این خطاب بیدار شده و با خود گفت آیا این امر رحمانی است یا وسوسه شیطان ی؟ شب عرفه نیز همان خواب را دید ودر شب نحر (عید قربان) نیز همین خواب را دید و یقین او زیاد شد و صبح روز عید قربان ابراهیم خلیل با همسرش هاجر وداع کرده و با اسماعیل از خانه به سوی منی روی نهادند. وقتی به منی رسیدند، جریان خواب خود را به فرزندش بازگو کرد و اسماعیل در واکنش به این سخن پدر چنین گفت: ای پدر بزرگوار من اگر هزار جان داشتم، همه را به فرمان الهی قربان می‌کردم و تسلیم امر الهی می‌شدم.

ابراهیم چون در منی به جمره اول رسید، شیطان آمد که او را تعرض کند، هفت سنگ به سوی او انداخت و در جمره دوم و سوم هم هفت سنگ پرتاب کرد. این رمی جمرات ثلث از جمله مناسک حج شد. پس هنگامی که پدر و پسر حکم خدا را گردن نهادند، ابراهیم پیشانی پسر را بر زمین نهاد و تیغ تیز بر حلق او گذارد اما ذره‌ای از پوست و گوشت و رگ او بریده نشد و سرانجام از طرف حق سبحانه و تعالی ندا آمد که عمل ابراهیم مقبول درگاه ما شد و آن را پسندیدیم.

مکان انجام قربانی

منی محلی است که حجاج صبح عید قربان جهت انجام اعمال آن به آنجا وارد می‌شوند.

۱) رمی جمره

۲) قربانی

۳) حلق و تقصیر

قربانی، پس از رمی جمره عقبه انجام نمی‌گیرد. معنی قربان و قربانی، هرعملی که انسان به وسیله آن بخواهد خود را به رحمت الهی نزدیک کند. خداونددر قرآن مجید راجع به قربانی چنین می‌فرماید:«والبدن جعلناها لکم من شعائر الله»

«بدن و بدنه» به منزله شتران قربانی است. یعنی این قربانیان را قرار دادیم، چون جزو شعائر الهی است؛ یعنی این قربانی‌ها از شعارهای دینی می‌باشد.

شرایط ذبح

واجب است بر کسی که حج تمتع به جا می‌آورد، ذبح یک هدی یعنی یک شتر یا یک گاو و یا یک گوسفند؛ البته قربانی شتر افضل است و پس از آن گاو بهتر است. قربانی سایر حیوانات غیر از سه حیوان مذکور کافی نیست.

احکام ذبیحه

حجاج در روز عید قربان اولین چیزی که می‌خورند، باید (مستحب موکد است) از گوشت قربانی باشد و احتیاط مستحب آن است که ذبیحه را سه قسمت کند. قسمتی را هدیه و یک قسمت را صدقه و قدری را هم بخورد و صدقه را به مؤمنین بدهد و خوردن قدری از قربانی مطلوب است.

منابع

فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۵۲۴، برگرفته از مقاله «عید قربان».

سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «عید قربان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۵/۲۲.