شاهقلی

الگو:جعبه اطلاعات اشخاص شاهقلی بابا تکلو. (به ترکی استانبولی: Şah Kulu Baba Tekeli) از ایل تُرکمان تکلو رهبر شورش علویان طرفدار صفویه در آناتولی (به انگلیسی: Şahkulu rebellion)ایرانیکا Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. Volume 10 - p315. و شخصیت کاریزماتیک ترکمانان قزلباش،از اهالی روستای یالیملی در منطقه کرکت اِلی در شهر آنتالیا بود. ایل تُرکمان تِکِلو در ولایت تِکِه (آنتالیای کنونی در ترکیه، به انگلیسی: Sanjak of Teke) ساکن و در دوران فترت سلجوقیان روم، در بیگ‌نشین تکه (Tekeoğulları Beyliği) حاکم بودند. این ایل در زمان شاه اسماعیل صفوی همراه با شش ایل بزرگ تُرکمان (ایل افشار، ایل شاملو، ایل استاجلو، ایل ذوالقدر، ایل روملو و ایل قاجار) از آناتولی عثمانی به ایران آمدند و پایه‌های دودمان صفوی را بنیاد گذاردند.تکلوها از طوایف بزرگ قزلباش بودند که از تکه ایلی (آنتالیا) مهاجرت خود را به ایران در دهه دوم سده دهم آغاز کردند.یکی از سران این ایل، به نام حسن خلیفه تکلو، معروف به قرابِیِق (پدر شاه‌قلی بابا) از جانب شیخ جُنَید و شیخ حیدر صفوی از آذربایجان مأمور تبلیغ مذهب شیعه و خاندان شیخ صفی الدین اردبیلی در تکه ایلی شده بود. حسن بیگ روملو، مورخ احسن التواریخ می‌نویسد، حسن خلیفه دو نوبت به خدمت شیخ حیدر پدر شاه اسماعیل اول رسیده و در حلقه مریدان خاص وی داخل شده‌است. شیخ حیدر او را مأمور کرد که به ولایت خود بازگردد و به ترویج مذهب تشیع و گرد آوردن مریدان همت گمارد.

حسن خلیفه در غاری نزدیک محل زندگی خود به عبادت می‌پرداخت، از این رو در آناتولی به سرعت شهرت فراوانی یافت. او توانست مریدان زیادی را به درگاه خود جذب کند، در این اثنا به تعلیم فقه به فرزند خود شاه‌قلی هم می‌پرداخت. شهرت پدر و پسر به گوش سلطان بایزید دوم هم رسید بود و سلطان عثمانی چندین بار برای گرفتن دعا نزد حسن خلیفه بابا رفته و از او طلب دعا در درگاه پروردگار کرده بود.

شورش علویان آناتولی به رهبری شاهقلی بابا

بعد از سال‌ها درگیری‌هایی میان شیعه و سنی در منطقه تکه (آنتالیا) به پا خواست که رهبر شیعیان در این درگیری‌ها شاهقلی بابا بود که امتداد این درگیری‌ها سبب شورش شاهقلی بابا در تِکه شد. در این درگیری‌ها شاهقلی بابا به پیروزی‌های بزرگی دست یافته بود و شاهزاده کرکوت را در قلعه‌ای در تکه به اسارت گرفته بود و اموال او را مصادره کرده بود. در سال ۱۵۱۱میلادی گروهی از شیعیان آناتولی به رهبری شاه قلی بابا تکلواز ایل ترکمان تکلو علیه حکومت عثمانی شورش کردند برای تقویت سپاه شاه اسماعیل صفوی از آناتولی عثمانی به ایران آمدند. بسیاری از تکلوها پس از شورش وسیع مریدان و پیروان شاه اسماعیل صفوی، به ایران آمدند. رهبر این شورش شاهقلی بابا، پسر و جانشین حسن خلیفه تکلو، بود که مورخان عثمانی به وی لقب شیطانقلی داده‌اند. شورشیان در مسیر خود به ایران، سپاه قره‌گُز پاشا، بیگلربیگی عثمانی، را در هم شکستند و سپس سپاهیان صدراعظم عثمانی، خادم‌علی پاشا (به انگلیسی: Hadım Ali Pasha) را مغلوب کردند.در این جنگ، شاهقلی بابا و خادم‌علی پاشا نیز به قتل رسیدند. سپس حدود بیست هزار جنگجوی تکلو به رهبری میرعلی خلیفه، جانشین شاهقلی بابا، در اطراف آماسیه و قره حصار به جنگ و گریز با سپاهیان عثمانی پرداختند.در پی همین شورشها، سلطان سلیم اول به شناسایی شیعیان ساکن در قلمرو عثمانی پرداخت و چهل هزار تن از آنان را کشت یا زندانی کرد.با این حال، سران تکلو در دوره شاه اسماعیل از امرای بزرگ قزلباش شدند، از جمله ساروعلی مهردار، برون سلطان حاکم مشهد، چوهه سلطان حاکم کلهر و بعدها حاکم اصفهان، قراجه سلطان حاکم همدان، علی سلطان حاکم قزوین و یکان بیگ.در سال ۱۵۲۷میلادی صدها تن از ایل تکلو برای جنگ با فرخ یسار شروانشاه، همراه سایر قزلباشان در اطراف ارزنجان به شاه اسماعیل اول پیوستندو تا پایان عمر او در اغلب جنگها یاری اش دادند.

فرزندان شاهقلی بابا در ایران و تشکیل ایل شاهسون

سرهنگ اگرانوویچ (کمیسر سرحدی روسیه) در گزارشی که در سال ۱۸۷۰میلادی به چاپ رساند می‌نویسد: ینصرپاشا (فرزند شاه‌قلی بابا) در ناحیه خوی، در نزدیکی دریاچه ارومیه، زندگی کرد و سر انجام در همان‌جا نیز در گذشت. پس از مرگش، شش پسر به نام‌های دمیرچی، قوجا، بنده علی، پلات، ساری خان، و نوروز علی از او باقی ماند. پسران ینصرپاشا که هر کدام طایفه‌ای را تحت ریاست داشتند، پس از مرگ پدر از یکدیگر جدا شدند و نام آنان بر این طوایف گذاشته شد. بعداً از این طوایف شعبات کوچکتری پدید آمد. تبارنامه پسران ینصر پاشا و طوایف تابعه آنان که بعدها اکثریت طوایف شاهسون در سراسر کشور زیر مجموعه یا همپیمان این طوایف بودند، در الگوی تبارنامه زیر آورده شده‌است:

حسن خليفه بابا شاهقلی پاشا ینصر پاشا قوجا بیگ(قوجابیگلو) بنده علی بنده علی بیگلو پلات پلاتلو دمیر خان دمیرچی لو ساری خان ساری خان بیگلو نوروز علی نوروزعلی بیگلو طوایف تابعه : مرادلو ، اودولو ، خلیفه لو طوایف تابعه : علی بابالو ،بیگ باغلو ، خلف لو طوایف تابعه : قره شیخ لو ، آبی بیگ لو ، قوزآتلو ، یورتچی، دورجون خوجالو ، تکله ، یکه لو طوایف تابعه : اینانلو ، کلاسر لو،حاجی خوجالو ،قوردلار ،عربلو طوایف تابعه :طایفه زرگر اجیرلو ، میلی-خلیفه لو ، بالابیگلو ، بیگدلو ، همونلو، طوایف تابعه :گیکلو ریا، پیرایواتلو ایل تکلو و تشکیل قوای قزلباش

قزلباش

تکیه‌گاه عمده پادشاهان صفوی، قبایل تُرکمان بودند که در آغاز از هفت قبیله تشکیل می‌شدند و عبارت بودند از: تکه‌لو، شاملو، روملو، استاجلو، افشار، قاجار و ذوالقدر. این قبایل بعدها به نام مشترک قزلباش خوانده شدند.

در فرهنگ عامه

شخصیت خیالی از شاهقلی بابا، در بازی ویدیویی اساسینز کرید: افشاگری‌ها (2011 Assassin's Creed: Revelations) به عنوان یک ترکمن (اساسین‌های تُرک) ظاهر می‌شود، جایی که به او Shahkulu گفته می‌شود.همچنین در بورد گیم Assassin's Creed: Arena with Anacletos, Odai Dunqas and Oksana Razin نیز شخصیت خیالی وی ظاهر می‌شود.