سوره الرحمن

نام	سوره الرحمن
شماره سوره	۵۵
جزء	۲۷
ترتیب نزول	۹۷
مکی/مدنی	اختلافی
تعداد آیات	۷۸
تعداد کلمات	۳۵۲
تعداد حروف	۱۶۴۸

سوره الرحمن ملقب به عروس قرآن، پنجاه و پنجمین سوره قرآن است که در جزء ۲۷ جای دارد. نام‌گذاری این سوره به نام «الرحمن» که یکی از نام‌های الهی است، از کلمه آغازین سوره گرفته شده است. درباره مکی یا مدنی بودن این سوره اختلاف است. سوره الرحمن سوره ۵۵ از قرآن است و ۷۸ آیه دارد و در مکه نازل شده است. فضائل و خواص این سوره بقدری زیاد است که این لقب برازنده ی آن است. حضرت زهرا(س) کسی که سوره الرحمن را قرائت کنند، ساکن بهشت فردوس می‌خوانند.

الرحمن

از نام‌هاى خداوند سبحان است و غير خدا با آن توصيف نمي‌شود. این نام یکصدوشصت‌ونه بار در قرآن مجيد آمده است. (صدوسيزده بار در اوّل سوره ها در ضمن بسمله و پنجاه‌وشش بار در اثناء آيات) اكثريت قريب به اتفاق اهل لغت و تفسير آنرا كلمه عربى و مشتق از رحمت گرفته اند و احسان‌كننده و نعمت‌دهنده معنى كرده‌اند.

مفهوم کلی سوره

• فناى همه موجودات، مگر خدا؛
• يادآورى رستاخيز و نعمت هاى بهشتى و عذاب هاى دوزخ؛
• يادآورى نعمت هاى بزرگ، هم چون علم.

علت نامگذاری

1. «سوره الرحمن»؛ سبب نام گذارى آن به «الرحمن»، آيۀ نخست اين سوره است كه واژۀ «الرحمن» در آن به كار رفته است.
2. «سوره عروس قرآن»؛ وجه تسمیۀ سوره به این اسم به جهت روایتی از پیامبر اسلام(ص) است که این سوره را عروس‌القرآن نامیده است.
3. «سوره آلاء»؛ به جهت تکرار مکرر این لفظ و نیز ذکر نعمت‌های الهی در این سوره می‌باشد.

تعداد آیات و کلمات و حروف

1. سوره الرحمن هفتادوهشت آیه دارد.
2. سوره الرحمن سیصدوپنجاه یک کلمه دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره های قرآن مختلف است).
3. سوره الرحمن هزاروششصدوسی‌وشش حرف دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره های قرآن مختلف است).

اهداف و آموزه ها

اساسى ترين اهداف سوره الرحمن عبارت اند از:

1. يادآورى توحيد و مبدأ هستى؛
2. يادآورى رستاخيز و نعمت هاى بهشتى و عذاب هاى جهنم.

محتوا و موضوعات

محتواى سوره الرحمن به چند بخش تقسيم می‌شود:

• بخش اول كه مقدمه و آغاز سوره است از نعمتهاى بزرگ خلقت، تعليم و تربيت، حساب و ميزان، وسائل رفاهى انسان، و غذاهاى روحى و جسمى او سخن مى گويد.
• بخش دوم توضيحى بر مساله چگونگى آفرينش انس و جن است.
• بخش سوم بيانگر نشانه ها و آيات خداوند در زمين و آسمان است.
• در بخش چهارم از نعمتهاى دنيوى فراتر رفته، سخن از نعمتهاى جهان ديگر است كه با دقت و ظرافت خاصى ريزه كاريهاى نعمت‌هاى بهشتى اعم از باغها، چشمه ها، ميوه ها، همسران زيبا و باوفا، و انواع لباسها، توضيح داده شده است.
• و بالآخره در بخش پنجم اين سوره اشاره كوتاهى به سرنوشت مجرمان و قسمتى از مجازاتهاى دردناك آنها آمده است.

فضائل، خواص و ثواب قرائت

ابى‌بن‌كعب گويد: حضرت رسول(ص) فرمود: «هر كس سوره الرحمن را قرائت كند خدا بر ضعف و ناتوانى او ترحم نمايد و او سپاس و شكر آنچه را كه خدا بر او انعام نموده بجا آورده است»

از حضرت موسى‌بن‌جعفر(ع) از پدران گراميش از پيغمبر(ص) روايت شده كه فرمود: «براى هر چيزى عروسى است و عروس قرآن سوره الرحمن است».

ابوبصير از امام صادق(ع) روايت نموده كه فرمود: «ترك نكنيد قرائت الرحمن را و قيام به آنرا زيرا كه آن در دلهاى منافقين قرار نمي‌گيرد و روز قيامت در صورت آدمى در زيباترين صورت و خشبوترين بوى به نزد پروردگارش مي‌آيد تا آنكه مي‌ايستد در جايى كه هيچكس نزديكتر از او به خدا نيست، پس خداى سبحان به او مي‌فرمايد چه كسى در زندگانى دنيا قيام به حق تو نموده و به قرائت تو مداومت كرد؟، پس سوره ‌الرحمن مي‌گويد: «اى پروردگارم فلانى و فلانى و فلانى پس صورت ايشان سفيد مي‌شود پس به آنها مي‌فرمايد، شفاعت كنيد در هر كس كه دوست داريد، پس شفاعت مي‌كنند تا آنكه باقى نماند براى ايشان غايتى و كسى نباشد كه براى او شفاعت كنند پس به ايشان مي‌گويند داخل بهشت شويد و هر كجا كه خواستيد مسكن نمائيد».

حمادبن‌عثمان می‌گويد: امام صادق(ع) فرمود: «لازم است كه هر مردى سوره الرحمن را در روز جمعه قرائت كند پس هر وقت كه خواند «فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ» بگويد: لا بشى ء من آلائك رب اكذب».

حضرت صادق(ع) فرمود: «كسى كه در شب سوره‌ الرحمن را بخواند، و بعد از هر «فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ» بگويد «لا بشي ء من آلائك رب اكذب»، خداوند فرشته و ملكى بر او موكّل كند اگر در اوّل شب خواند كه او را تا صبح حفظ نمايد و اگر در هنگام صبح آن را خواند موكّل فرمايد بر او فرشته اى كه او را تا شب حفظ كند».

محل و زمان نزول

بعضى گفته‌اند سوره الرحمن در مكه نازل شده جز يك آيه: يَسْئَلُهُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ، كه بقول عطاء و قتاده و عكرمه و يكى از دو روايت از ابن عباس كه در مدینه آمده.

و حسن و قتاده و ابى حاتم نقل كرده‌اند كه تمام آن مدنى است.

[بنا بر مدنی بودن] تاريخ نزول آن در ما بين صلح حديبيه و جنگ تبوك است و بعد از سوره رعد نازل شده است.

فضای نزول

سوره الرحمن سوره نعمت ها و رحمت های الهی است، دعوت خداوند متعال به دین الهی و هدایت پذیری هر چند در برخی از موارد با تهدید و هشدار همراه است ولی بسیار پیش می آید که خداوند با ذکر نعمت هایی که به انسان‌ها داده است و نیز تکرار آنها، ذهن انسان‌های آزاده را به فکر وا می‌دارد. سوره الرحمن نیز به همین غرض و در فضای تقابل مسلمانان با مشرکان نازل شده است تا هر دو گروه به یاد نعمت های الهی بیفتند و موجب ترغیب مشرکان به اسلام و نیز افزایش ایمان و اطمینان مسلمانان گردد.

ویژگی

سوره الرحمن در لسان مبارک پیامبر اسلام(ص) به عنوان «عروس قرآن» نامیده شده است.

آيۀ «فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ» سى‌ويك بار در سوره الرحمن تكرار شده است. اين آيه مى پرسد: «كدام يك از نعمت هاى پروردگارتان را تكذيب مى كنيد؟» و در احاديث از امام صادق عليه‌السلام روايت شده كه در هنگام قرائت سوره الرحمن، در نزد آن سی‌ویک بند بگوييد: «لا بِشَي ءٍ من آلائِك ربِّ اكَذِّبُ» يعنى: «پروردگارا هيچ كدام از نعمت هايت را تكذيب نمى كنم».

آیه «مدهامتان» با یک کلمه کوتاهترین آیه قرآن(بدون در نظر گرفتن حروف مقطعه) می‌باشد که در سوره الرحمن قرار دارد.

این سوره تنها سوره‌ای است که بعد از بسم الله الرحمن الرحیم با نامی از اسماء خداوند متعال آغاز شده است.

سوره الرحمن از سور مفصلات می‌باشد ابن قتیبه می‌گوید: ... مفصلات سوره های کوچکی هستند که بعد از سور مثانی آمده‌اند اینکه چرا این سوره ها را مفصل نامیده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اینکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند.

روايتى است كه از رسول خدا(ص) نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره هاى مئين را به جاى انجيل و سوره هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره هاى مفصّل فزونى بخشيد.

منبع

برگرفته از سایت معرفی سوره رحمان - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir