نیمه شعبان
نیمه شعبان جشن وحدت آفرین، مدخلی است که به روز نیمه شعبان، زادروز ولادت مهدی موعود دوازدهمین امام شیعیان اشاره دارد. در این نوشتار، این روز از این باب که می‌تواند نه تنها مایه وحدت میان پیروان مذاهب اسلامی باشد بلکه حتی می‌تواند موجب وحدت میان پیروان ادیان، در جهان گردد اشاره شده است. زیرا تقریبا تمامی ادیان موجود برای آمدن منجی آخر الزمانی لحظه شماری می‌کنند.
شب برات
بسیاری از اهل‌سنت به خصوص فرقه‌های صوفیه در کشورهای اسلامی از شب نیمهٔ ماه شعبان[۱] به‌عنوان شب برات یاد می‌کنند و در این شب به راز و نیاز و عبادت می‌پردازند. در عقیده آنها شب نیمهٔ شعبان از شب‌های پرفضیلت است که در آن دعا اجابت می‌شود. آئین شب برات در کشورهای اسلامی از جمله هندوستان گرامی داشته می‌شود.
برگزاری مراسم نیمهٔ شعبان مختص یک منطقهٔ جغرافیایی خاص مثل ایران نیست و این مراسم به اشکال مختلف در مناطق مختلف دنیا برگزار می‌شود، گرچه به تناسب فرهنگ‌ها شیوهٔ برگزاری مراسم نیمهٔ شعبان در مناطق مختلف با یکدیگر متفاوت است. در این نوشتار به شیوهٔ برگزاری مراسم نیمهٔ شعبان در برخی از کشورهای جهان اشاره می‌کنیم:
گستره جغرافیایی
برگزاری مراسم نیمه شعبان فقط مختص به ایران نیست. از دیگر کشورهایی که چنین مراسمی آن هم به شکل وسیع برپا می‌کنند، می‌توان به کشورهای عراق، لبنان، مصر، بحرین، یمن و آذربایجان اشاره کرد. همچنین کشورهایی مانند: افغانستان، هند، پاکستان، امارات متحده عربی، تونس و مراکش که در آنها شیعیان در اقلیتند نیز مراسم وسیعی به همین مناسبت برگزار می‌شود. حقیقت امر این است که آنچه که بیش از همه برگزاری مراسم نیمه شعبان را آسان‌تر می‌کند، اعتقاد برخی از فرقه‌های مهم به حجت بن حسن و ظهور اوست.
ایران
مراسم نیمهٔ شعبان در ایران نسبت به کشورهای دیگر پر رونق‌تر است. تدارکات ویژه‌ای که مردم برای این روز می‌بینند، بسیار زیاد است. آذین‌بندی و چراغانی‌های وسیع، برگزاری جشن، مولودی‌خوانی‌های عمومی، پخش شربت و شیرینی که بسیاری از آنها از سوی مردم و هیئت‌های مردمی انجام می‌شود، برای یادبود و نکوداشت و گرامیداشت این روز برگزار می‌شود این روز در ایران، روز جهانی مستضعفان نامیده می‌شود و در شب نیمهٔ شعبان مراسم احیا و مناجات برگزار می‌کنند.
عراق
عراق یکی از مهم‌ترین مناطق شیعه نشین جهان است و شهر کوفه هم به‌عنوان پایتخت حکومت امام زمان مهدی (عج) پس از ظهور به‌شمار می‌رود، به همین دلیل جشن‌های نیمهٔ شعبان در این کشور رنگ و بوی دیگری دارد و جشن‌های گسترده‌ای در عراق در ایام نیمه شعبان برگزار می‌شود. شهرهای مقدس نجف و کربلا از مهم‌ترین محل‌های برگزاری جشن‌های نیمهٔ شعبان در عراق است. قربانی کردن، چراغانی، غذا دادن به فقرا، عیدی دادن و دید و بازدید هم در این روز انجام می‌شود. بسیاری از مردم این کشور در ایام نیمه شعبان به عتبات عالیات به خصوص کربلای معلی سفر می‌کنند و با حضور در حرم امام حسین(علیه السلام) و زیارت این امام بزرگوار، تعجیل در فرج امام زمان(عج) را طلب می‌کنند. سنت پیاده روی از شهر نجف به کربلا برای زیارت امام حسین(علیه السلام)، یکی دیگر از سنت‌های مردم عراق در ایام نیمهٔ شعبان است. مردم عراق این مسیر را در طول دو تا سه روز سپری می‌کنند و در طول مسیر هم تعداد زیادی از موکب‌های حسینی برای خدمت به زائران امام حسین(علیه السلام) برپا است. همچنین از سنت‌های دیگر مردم عراق، برگزاری احیای شب نیمه شعبان در حرم امام حسین(علیه السلام) است، زائران این امام بزرگوار این شب را با قرائت قرآن، زیارات و ادعیه و نیز خواندن نمازهای ویژه شب نیمه شعبان صبح می‌کنند. جشن‌های نیمه شعبان در عراق محدود به عتبات عالیات نیست و در گوشه گوشه شهرهای این کشور و در مساجد و حسینیه‌ها جشن‌های نیمه شعبان برگزار می‌شود. مراسم‌های جشن نیمه شعبان عراق شامل سخنرانی خطبای دینی در خصوص موضوع مهدویت و نیز شعر خوانی شعرا است. شاعران همیشه پای ثابت جشن‌های دینی در عراق هستند و این شعرا شعرهای خود را در جشن‌های دینی می‌خوانند.
بحرین
این کشور یکی از کشورهایی است که اکثریت جمعیت آن یعنی ۷۰ درصد را شیعیان تشکیل می‌دهد و شیعیان در تمام نقاط بحرین سکونت دارند. مردم بحرین به التزام به آئین‌های اسلامی معروف هستند و کشور بحرین را به عنوان کربلای کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس می‌شناسند. بیشتر مناطق بحرین در ایام نیمهٔ شعبان به صحنهٔ جشن، شادی و جشنواره‌های مهدوی تبدیل می‌شوند و در هر منطقهٔ این کشور براساس امکانات مادی، جشن‌های شادی به مناسبت میلاد مهدی موعود(عج) برگزار می‌شود. مردم در ایام نیمهٔ شعبان به یکدیگر تبریک می‌گویند و کودکان هم کیسه به دست در کوچه‌های مناطق بحرین می‌چرخند و با خواندن اشعار مولودی، از مردم به این مناسبت شیرینی و هدیه می‌گیرند. در ایام نیمهٔ شعبان صدای جشن و مولودی خوانی و نیز صدای سخنران‌های دینی از گوشه گوشه مناطق بحرین به گوش می‌رسد و در این کشور مراسم جشن‌های نیمه شعبان با شکوه کامل برگزار می‌شود.
مصر
مردم این کشور از دوستداران اهل‌بیت (علیهم السلام) هستند و مزار امامزادگانی همچون سیده زینب (س) و سیده نفیسه (س) در مصر میزبان زائرانی بسیار از مردم این کشور است. بخشی از مردم مصر خود را از اشراف می‌دانند و نسب خود را به اهل‌بیت (علیهم السلام) می‌رسانند. این افراد در برگزاری مراسم‌های منتسب به اهل‌بیت (علیهم السلام) کوشا هستند و امامزادگان موجود در شهرهای مصر، محل برگزاری چنین مراسم‌هایی است. مردم مصر به خصوص صوفیان این کشور به صورت گسترده شب نیمهٔ شعبان را جشن می‌گیرید، این جشن‌ها که در مساجد مصر برگزار می‌شود، علاوه بر سخنرانی دینی، قرائت قرآن و دعا با تواشیح و مولودی خوانی همراه است و شیرینی در این مراسم‌های جشن پخش می‌شود. در جشن‌های نیمهٔ شعبان در مصر، اقشار مختلف مردم از جمله مسئولان رده‌بالای دولتی حضور دارند. این جشن‌ها به صورت گسترده در مناطق مصر برگزار می‌شود و حتی روستاهای دور افتادهٔ این کشور هم شاهد برگزاری چنین جشن‌هایی است. برگزاری جشن‌های نیمهٔ شعبان در مصر مورد حمایت روحانیون اهل‌سنت این کشور است، مفتی مصر چند سال پیش در پی فتنه انگیزی وهابی‌ها در خصوص حرمت برگزاری جشن نیمه شعبان، فتوا داد که نه تنها برگزاری جشن نیمه شعبان هیچ اشکالی ندارد، بلکه این کار، امری توصیه شده در دین اسلام است.
هند
مسلمانان هند شب نیمهٔ شعبان را به عنوان شب برات به معنی شب بخشش گرامی می‌دارند. آنها معتقد هستند که خداوند آیندهٔ افراد را با احتساب اعمال گذشته‌شان، در شب برات رقم می زند. این اعتقاد در میان مسلمانان هند وجود دارد که اگر شخصی تمام شب برات را دعا بخواند و طلب آمرزش کند، قطعاً از سوی خداوند بخشیده می‌شود. در شب نیمهٔ شعبان مساجد هند پر از جمعیت می‌شود و مراسم قرائت قرآن در این مساجد برگزاری می‌شود. افراد متمکن هم در این ایام به نیت شادی روح بستگان درگذشته خود پول یا وسایل را به نیازمندان اهدا می‌کنند. برخی از مسلمانان هم در روز نیمهٔ شعبان روزه می‌گیرند و در این ایام به خواندن نمازهای مستحبی مشغول می‌شوند. به عقیده مسلمانان هند شب برات، زمان ورود پیامبر اکرم (ص) به شهر مکه است. در این ایام مساجد، خیابان‌ها و منازل مناطق مسلمان‌نشین هند با رشته‌هایی از لامپ‌ها و کاغذهای رنگی روشن می‌شود و در نتیجه یک محیط شاد در این مناطق به وجود می‌آید.
یمن
در یمن مردم در خیابان به جشن گرفتن این روز می‌پردازند و رقص خنجر انجام می‌دهند.
اتحاد مسلمانان در برگزاری جشن‌های نیمهٔ شعبان
در مذاهب مختلف اسلامی برای احیای شب نیمهٔ شعبان فضایل زیادی ذکر شده است و در کشورهای اسلامی همچون کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و مصر به صورت رسمی این شب پرفضیلت گرامی‌داشته می‌شود. همچنین گرفتن روزه در روز نیمهٔ شعبان یک سنت دینی در میان شیعیان و اهل‌سنت می‌باشد.
گرچه که وهابیان در سال‌های اخیر سعی کردند که روز نیمهٔ شعبان و شب آن را به عنوان یک رویداد عادی معرفی کنند و فضایل و عبادات ویژه نیمه شعبان را منکر شوند، اما باز هم مسلمانان از هر فرقه ای این مناسبت دینی را گرامی می‌دارند.
دیدگاه شیعیان
در روایات و احادیث امامان شیعه شب نیمهٔ شعبان از جمله پر فضیلت‌ترین شب‌ها برای احیا و شب زنده‌داری، دعا و عبادت است. در روایتی از امام اول شیعیان دربارهٔ خواندن دعای کمیل در این شب آمده‌است: "قسم به کسی که جان علی در دست اوست همهٔ امور نیک و بدی که بر بندگان جاری می‌شود، از شب نیمه شعبان تا پایان سال، در این شب تقسیم می‌شود. هیچ بنده‌ای نیست که این شب را احیا دارد و در آن دعای خضر بخواند، مگر آن که دعای او اجابت شود... بنشین ای کمیل هنگامی که این دعا را حفظ کردی خدا را در هر شب جمعه، یا در هر ماه یک شب، یا یک بار در سال یا حداقل یک بار در طول عمرت، با آن بخوان، که خدا تو را یاری و کفایت می‌کند و تو را روزی می‌دهد، و از آمرزش او برخوردار می‌شوی، ای کمیل به خاطر زمان طولانی که تو با ما همراه بوده‌ای بر ما لازم است که درخواست تو را به بهترین شکل پاسخ دهیم، آنگاه دعا را چنین انشاء فرمود... . همچنین، شیعیان معتقدند خدا در این شب به تعداد موها و پشم‌های چهارپایان بندگانش را از آتش جهنم آزاد می‌کند و زمان‌های مرگ را ثبت و روزی‌های یک سال را تقسیم می‌کند و همه آنچه را که در طول سال واقع می‌شود نازل می‌سازد. ماه‌های رجب، شعبان و رمضان در میان مسلمانان اهمیّت زیادی دارند. از پیامبر اسلام چنین نقل شده است که: رجب ماه خدا است و شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه امت من است[۲].
دیدگاه اهل سنت
ابن حجر هیتمی در الصواعق المحرقه می‌نویسد: ‹‹ابوالقاسم محمد حجت هنگام وفات پدرش ۵ سال داشت و خداوند او را در همان کودکی حکمت آموخت او قائم منتظر نامیده می‌شودابن صباغ در فصول المهمه می‌گوید: ‹‹ابوالقاسم محمد حجت پسر حسن خالص در سامرا در نیمه شعبان سال ۲۵۵ هجری قمری به دنیا آمد. ابن خلکان در وفیات الاعیان چنین نگاشته‌است: ‹‹ابوالقاسم محمد فرزند حسن عسکری فرزند علی بن محمد فرزند محمد بن علی دوازدهمین امام از ائمه دوازده‌گانه‌است بر حسب اعتقاد امامیه و ولادت او در روز جمعه نیمهٔ شعبان سال ۲۵۵ هجری قمری بود و هنگامی که پدرش در گذشت او ۵ سال سن داشت. و ذهبی در سیر اعلام النبلا و ابن اثیر در الکامل فی التاریخ نیز ولادت حجت بن حسن را ذکر کرده‌اند.
منابع
- قرآن کریم.
- کافی، ثقةالاسلام کلینی.
- فضائل الأشهر الثلاثة، شیخ صدوق.
- اقبال‌الاعمال، ابن طاووس، علی بن موسی.
- مفاتیح‌الجنان، قمی.
- بحارالانوار، مجلسی.
- الصواعق المحرقه، احمد بن حجر هیتمی مکی.
- کامل‌الزیارات، ابی القاسم جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی بن قولویه القمی.
- وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی.
- دانشنامه رشد.
پانویس
- ↑ شعبان هشتمین ماه در گاه‌شماری هجری قمری است. ماه‌های رجب، شعبان و رمضان در میان مسلمانان اهمیّت زیادی دارند. سال تولد امام دوازدهم شیعیان را در نیمهٔ شعبان سال ۲۵۵ یا ۲۵۶ هجری نقل کرده‌اند علت اختلاف شاید این بوده‌است که در سابق، تاریخ را با حروف ابجد می‌نوشتند و دربارهٔ سال تولد حجت بن حسن بین واژه‌های «نور» و «نهر» اختلاف است که این اختلاف ناشی از رسم‌الخط ناقلین می‌باشد.
- ↑ فضائل الاشهر الثلاثه، شیخ صدوق، تحقیق میرزا غلامرضا عرفانیان، چاپ نجف، ص ۲۴، ح ۱۲.