حضرت یعقوب

حضرت یعقوب(علیه السلام) از پیامبران بزرگ الهی بود که قوم بنی‌اسرائیل از فرزندان و نوادگان او بودند. یعقوب(علیه السلام) پسر اسحاق(علیه السلام) و نوه ابراهیم(علیه السلام)، بر اساس برخی گزارش‌ها مادرش «رفقا بنت بتوئیل بن ناحور بن آزر» نام داشت.

حضرت یعقوب
نام کامل	یَعْقُوب
نام‌های دیگر	اسرائیل
اطلاعات شخصی
محل تولد	فلسطین
محل درگذشت	مصر
دین	یکتاپرست

او که لقبش اسرائیل است، پدر قوم بنی اسرائیل می‌باشد که در بین آنها انبیاء بسیاری مبعوث شد. او از پیامبران ستوده شده در قرآن است و داستان فراغ او از فرزندش حضرت یوسف (علیه السلام)، و چگونگی بازگشت او به نزدش، در قرآن آمده است.

ولادت و نسب حضرت یعقوب

حضرت یعقوب(علیه السلام) یکی از پیامبران بزرگ الهی و سر سلسله قوم بنی‌اسرائیل است. از تاریخ دقیق تولدش اطلاعاتی در دست نیست، اما تولد او به پدربزرگش ابراهیم(علیه السلام) بشارت داده شده بود: «همسر او(ابراهیم) در حالی‌که ایستاده بود [از شنیدن گفت‌وگوی فرشتگان با ابراهیم‏ خندید. او را به اسحاق و پس از اسحاق به یعقوب مژده دادیم».

حضرت یعقوب پسر حضرت اسحاق(علیه السلام) و نوه حضرت ابراهیم(علیه السلام) است. نام مادرش رفقا بنت بتوئیل بن ناحور بن آزر بود. خدا به اسحاق وحی فرمود که من از شکم رفقا دو امت و دو قوم بزرگ بیرون می‌آورم و فرزند کوچک را از فرزند بزرگ، بزرگ‌تر می‌سازم. عیسو(عیصو، عاص) و یعقوب دوقلو بودند، اما عیسو قبل از یعقوب به دنیا آمد.

نام و القاب حضرت یعقوب

واژه «یعقوب» از ریشه «عقب» و به معنای «پاشنه» است. گفته می‌شود از آن‌جا که یعقوب بعد از برادر دوقلوی خود «عیسو» به دنیا آمد، او را یعقوب نامیدند.

لقب یعقوب(علیه السلام)، اسرائیل است. در مورد فلسفه این لقب، چند وجه ذکر شده است:

1. اسر به معنای بنده است و «ایل»؛ یعنی خدا؛ از این‌رو که یعقوب(علیه السلام) بنده خوب خدا بود، او را چنین نامیدند.
2. از آن‌جا که حضرت یعقوب(علیه السلام) یکی از اجنه به نام «ایل» که چراغ بیت‌المقدس را خاموش می‌کرد، را اسیر و به یکی از ستون‌های مسجد بست، به این نام نامیده شد.
3. چون یعقوب(علیه السلام) از ترس برادر خود عیسو به نزد عموی خود رفت، و در شب سفر کرد(یسری باللیل)، به این لقب نامیده شد.
4. بر اساس گزارش تورات، فرشته الهی پس از کُشتی گرفتن با یعقوب گفت، هنگام سپیده‌دم قصد رفتن دارد، اما یعقوب(علیه السلام) گفت، اجازه نمی‌دهم، مگر آن‌که برای من دعا کنی. فرشته بعد از آشنایی با نام یعقوب، گفت: چون با فرشته و با انسان‌‌ها کشمکش داشتی و پیروز شدی، نام تو اسرائیل است، نه یعقوب.

فرزندان یعقوب

یعقوب(علیه السلام) از «لایا» دارای چند فرزند شد که عبارت‌اند از: روبیل، شمعان، لاوی، یهوذا، اشاجر، زفولون و دختری به نام دینا. او هم‌چنین از «راحیل» صاحب دو فرزند به نام یوسف و بنیامین شد.

هم‌چنین یعقوب(علیه السلام) از «زلفا»(کنیز لیا) دارای چند فرزند به نام کاذ، آشر و نفتالی و نیز از کنیز راحیل دارای فرزندی به نام اودان شد.

از میان فرزندان یعقوب(علیه السلام) ملک و نبوت در میان چهار فرزند ایشان، یعنی لاوی، یهوذا(یهودا)، یوسف و بنیامین قرار گرفت.

نبوت یعقوب

یعقوب(علیه السلام) هنگام رفتن به کنعان، وقتی به بیت‌المقدس رسید، برای استراحت خوابید. در خواب دید نردبانی به سمت آسمان قرار دارد که او به سمت آسمان عروج می‌کند و خدا به او وحی کرد: من خدایی هستم که خدایی جز من نیست. خدای تو و پدرانت! و این زمین مقدس را برای تو و ذریه و پیامبران بعد از تو قرار دادم و حکمت و نبوت را به شما هدیه دادم.

قرآن نیز بر پیامبر بودن ایشان تأکید می‌کند:

«قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَینا وَ ما أُنْزِلَ إِلی‏ إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ وَ إِسْحاقَ وَ یعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ ...»؛ بگویید ما به خدا و آنچه به سوی ما نازل شده، و به آنچه بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و نوادگانِ آنان فرود آمده، ایمان آوردیم.

آیین یعقوب

بر اساس گزارش قرآن کریم مکتب و آیین یعقوب(علیه السلام) در راستای‌ دعوت‌ توحیدی‌ جدش ابراهیم(‌ع) بود:

«... و یعقوب به فرزندانش گفت: ای فرزندان من، خدا برای شما این دین را برگزیده است، مبادا بمیرید بدون ‌آن‌که بدان گردن نهاده باشید».

در همین راستا یعقوب(علیه السلام) در واپسین لحظات عمرش از فرزندان خود پرسید: «پس از من، چه چیز را می‌پرستید؟ گفتند: خدای تو و خدای پدرانت، ابراهیم و اسماعیل و اسحاق، خداوند یکتا را، و ما در برابر او تسلیم هستیم».

با توجه به این آیات، آیین یعقوب(علیه السلام) همان دین حنیف جدش ابراهیم(علیه السلام) بود.

کتاب آسمانی یعقوب

نام حضرت یعقوب شانزده مرتبه با همین نام، و دو بار نیز با نام «اسرائیل» در قرآن آمده و به بخش‌های مهمی از زندگی او اشاره شده است، اما به نام کتابی آسمانی که بر آن‌حضرت نازل شده باشد، در قرآن اشاره نشده است. نیز در منابع تاریخی، تفسیری و روایی هم مطلبی که بیانگر وجود کتابی آسمانی برای ایشان باشد، یافت نشد؛ لذا می‌توان گفت؛ یعقوب(علیه السلام) مروج دین ابراهیمی بود و کتابی آسمانی که متشکل از آیین و شرایع جدید باشد، نداشت.

آل یعقوب

قرآن کریم از وی به عنوان سر سلسله «آل یعقوب» نام برده است:

«...وَ یُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ عَلی‏ آلِ‏ یَعْقُوبَ‏ کَما أَتَمَّها عَلی‏ أَبَوَیْکَ مِنْ قَبْلُ إِبْراهیمَ وَ إِسْحاقَ إِنَّ رَبَّکَ عَلیمٌ حَکیمٌ»؛ و نعمتش را بر تو و بر آل یعقوب تمام می‌کند، چنان‌که پیش از این بر پدرانت ابراهیم و اسحاق تمام کرد؛ یقیناً پروردگارت دانا و حکیم است.

«بنی اسرائیل» نیز به همان «آل یعقوب» در مصادیق گسترده‌اش گفته می‌شود.

ابتلائات و امتحانات یعقوب

در قرآن و روایات به گرفتاری‌های او از جمله جداشدن از فرزندش یوسف(علیه السلام) و برخی دلائل آن پرداخته شده است:

امام سجاد(علیه السلام) فرمود: «حضرت یعقوب(علیه السلام) هر روز گوسفندی را ذبح می‌کرد، بخشی از آن‌را صدقه می‌داد، و قسمت دیگرش را خود و خانواده‌اش استفاده می‌کردند، اما شب جمعه‌ای هنگام افطار، سائلی که آن‌روز را روزه داشت، به خانه‌اش آمده و چند بار درخواست غذا کرد، یعقوب و اهل‌ بیتش صدای او را ‏شنیدند، ولی چون او را نشناخته و به او اعتمادی نداشتند پاسخ ندادند.

آن سائل ناامید شده و شب را در گرسنگی به سر برد و از یعقوب نزد خدا شکایت کرد. آن شب یعقوب و خانواده‌اش سیر خوابیدند و مقداری از غذایشان نیز اضافه آمد. خداوند به یعقوب وحی کرد که بنده ما را از خانه‌ات راندی و غضب ما را به سوی خود کشیدی و شایسته تأدیب گردیدی. در همان شب بود که یوسف(علیه السلام) نیز در خواب دید، یازده ستاره و آفتاب و ماه او را سجده می‏کنند، وقتی که صبح شد، و خواب را برای پدرش نقل کرد، یعقوب با آن درایتی که در تعبیر خواب داشت به ضمیمه وحیی که به او شده بود، از آینده دشوار خود مطلع شد. از آن لحظه گرفتاری‌های او آغاز شد:

1. جدایی از یوسف که قرآن به صورت مفصل به آن پرداخته است. اجمالاً او آگاه بود که فرزندش زنده است، اما نمی‌دانست که در چه وضعیتی به سر می­برد. به همین دلیل ایشان همواره گریان بود.
3. نابینایی بر اثر گریه زیاد.
4. جدا شدن از فرزند دیگرش بنیامین.
5. و ...

البته در نهایت به فرزندانش رسید و چشمش بینا شد.

وفات و آرامگاه

یعقوب(علیه السلام) بعد از یافتن یوسف(علیه السلام) هفده سال در مصر باقی ماند، و سرانجام در سن 140 یا 147 یا 170 سالگی در مصر از دنیا رفت. او هنگام وفات به یوسف(علیه السلام) وصیت کرد که جنازه او را در مصر دفن نکند؛ لذا یوسف(علیه السلام) پیکر او را به فلسطین برد و در کنار قبر ابراهیم(علیه السلام) و اسحاق(علیه السلام) واقع‌ در مَکفیله‌(واقع در شهر الخلیل) به خاک سپرد.