شاذلیه طریقتی است از تصوف اهل سنت که مریدان و پیروان آن، شاذلی خوانده می‌شوند. این طریقت صوفیه یکی از بزرگ‌ترین طریقت‌های صوفیانه شمال آفریقا است که بسیاری از مسلمانان آن دیار بدان گرایش یافته‌اند.^[۱] شاذلیه بیشترین پیروان را در شمال آفریقا و به ویژه کشورهایی چون مراکش، مصر، سوریه، لیبی و سودان دارد.

بنیان گذار طریقت شاذلیه

ابوالحسن شاذلی(۶۵۶–۵۹۳) در اوایل قرن هفتم هجری با بیان طریقتش در جهت ایجاد تحولی اساسی در تصوف زمان خود، گامی بزرگ برداشت. ابوالحسن شاذلی را می‌توان تربیت‌یافته دو صوفی به نام زمان خویش یعنی احمد رفاعی و عبدالقادر گیلانی؛ و شاذلیه را از انشعابات طریقت معروفیه دانست.^[۲]

دلیل ایجاد طریقت شاذلیه

وی به روش و منطق سلوک صوفیانی که در دوران معاصرش زیست داشتند انتقاد داشت. مسائلی چون رهبانیت، تبتل، ریاضت، ملاک و میزان در مشاهدات عرفانی، سماع، دیانت و شریعت و اسقاط تکلیف در تصوف، شغل و پیشه، زی و پوشش صوفیان، بیشترین سهم را دراین‌باره داشت. وی با ارائه مسیر و طریقی نو در سلوک، اصلاح گری خویش را آغاز کرد.^[۳]

اصول طریقتی شاذلیه

طریق صحو، دستور به شغل و کار، عدم خروج از اعتدال، پایبندی به دستورات شرع و دین‌مداری، پرهیز از توجه به امور خارق العادة و کرامات، سلوک در طریق محبت و زهد، پرهیز از ریاضات طاقت‌فرسا و ... ازجمله اصول طریقتی شاذلیه است.^[۴]

اعتقادات شاذلیه

شاذلی از مریدانش می‌خواست که در عین اشتغال به کارهای خود به عبادت پردازند، نه این‌که ترک شغل و خانه و زندگی کرده و به دنبال عرفان باشند. البته او برخی مواقع پیروان خویش را از ترک اشتغالات و امور عادی باز می‌داشت. او برخلاف برخی از اهل تصوف، با سؤال و تکدی‌گری مخالفت می‌کرد و از قبول اعاناتی که حکومت وقت برای اعطای به خانقاه فقرا اختصاص داده بود، امتناع می‌ورزید.^[۵] فرقه شاذلیه پنج اصل برای خود ترسیم کرده‌اند که از این قرار است:

۱. تقوا در راه خدا به صورت آشکار و نهان؛

۲. پیروى از سنت رسول خدا(ص) در گفتار و کردار؛

۳. اعراض از خلق در خوشبختى و بدبختى؛

۴. راضى بودن به رضاى خداوند در کم و بیش؛

۵. برابر بودن مسلمانان و نصارا و یهود برابرند و تسامح در امر دین.[۱۰]

نشر طریقت شاذلیه

سفرهای بسیار و دیدار جمع کثیری از مشایخ و بزرگان تصوف موجبات آشنایی بیشتر آنان با ابوالحسن شاذلی و عقاید او را فراهم آورد. پس از وی شاگردان متعددش که برخی آنان را چهل نفر دانسته‌اند و همچنین بزرگان این سلسله؛ به نشر طریقتش پرداختند.

ابوالعباس مرسی؛ خلیفه و شاگرد تراز اول او، ابن عطاءالله سکندری، ابن عجیبه و نیز احمد الزروق نقشی ویژه دراین‌باره ایفا کردند.^[۶]

انشعابات طریقت شاذلیه

این طریقت در طی قرون متمادی دستخوش تغییرات فراوانی شده که پدید آمدن بیش از 100 انشعاب در شاذلیه فقط بخشی از آن است. درقاویه، وزانیه، علاویه، عزمیه، سنوسیه و مریمیه را می‌توان از مهم‌ترین انشعابات طریقت شاذلیه دانست.^[۷]

برخی دیگر از انشعابات شاذلیه عبارتند از:^[۸]

1. الطریقة الجازولیة الحسینیة الشاذلیة

موسس: الشيخ سالم جابر حسين الجازولي

شیخ کنونی: الشيخ سالم جابر حسين الجازولي

2. الطریقة الحصافیة الشاذلیة

موسس: السيد المستشار محمد أبو الأسرار الحصافي

شیخ کنونی:السيد المستشار محمد أبو الأسرار الحصافي

3. الطریقة الخطیبیة الشاذلیة

موسس: الشيخ محمود محمد خليل الخطيب

شیخ کنونی: الشيخ محمود محمد خليل الخطيب

4. الطریقة المحمدیة الشاذلیة

موسس: الشيخ محمد زكي إبراهيم