محرم الحرام
مُحَرَّمُ الحَرام اولین ماهِ سال هجری قمری است. دلیل نام‌گذاری این ماه حرام بودن جنگ در آن ذکر شده است. ماه محرم، ماه حزن و اندوه و عزاداری مسلمانان، خصوصا شیعیان در شهادت حسین‌بن‌علی (علیه‌السلام) است. واقعه کربلا که منجر به شهادت امام حسین (علیه‌السلام) و یارانش شد در ماه محرم سال ۶۱ قمری، اتفاق افتاد. شیعیان هر سال از ابتدای این ماه سوگواری می‌کنند.
علت نام‌گذاری
مُحَرَّمُ الحَرام یا مُحَرَّم اولین ماهِ سال، در تقویم هجری قمری است. این ماه را از آن جهت محرم نامیدند که در آن جنگ و غارت حرام بود[۱]. ماه مُحَرّم یا محرم‌الحرام نخستین ماه تقویم اسلامی (هجری قمری) و به اعتقاد مسلمانان از جملهٔ ماه‌های حرام است. نام این ماه پیش از اسلام در دوران جاهلیت «مؤتمر» (در عربی: مُؤْتَمِر یا المُؤْتَمِر) بوده است و در زمان جاهلیت محرم (در عربی :المُحَرَّم) نامی بوده که به ماه صفر گفته می‌شد. محرم نخستین ماه از ماه‌های دوازده‌گانه قمری و یکی از ماه‌های حرام است که در دوران جاهلیت و نیز در اسلام، جنگ در آن تحریم شده بود. البته این ماه برای شیعیان بسیار مقدس می‌باشد؛ آنها برای گرامی‌داشتن این ماه برای حسین‌بن‌علی (علیه‌السلام) گریه کرده و سینه‌زنی و هیئت می‌گیرند و کسانی که به هیئت بروند را اطعام می‌کنند؛ زیرا معتقد هستند که این کارها پس از مرگ به آنها نفع می‌رساند و گناهان آنها آمرزیده می‌شود. شب و روز اول محرم به‌عنوان اول سال قمری دارای نماز و آداب خاصی است که در کتاب مفاتیح‌الجنان بیان شده است. محرم، ماه حزن و اندوه و عزاداری شیعیان در قتل حسین بن علی است.
عزاداری شیعیان
پس از شهادت امام حسین (علیه‌السلام) در محرم سال ۶۱ هجری قمری، این ماه برای شیعیان به ماه عزا تبدیل شد. امامان معصوم (علیهم‌السلام) و شیعیان آنها به برگزاری مراسم عزاداری در این ماه همت داشته و دارند. در حدیثی از امام رضا (علیه‌السلام) آمده است: «چون ماه محرم فرا می‌رسید، کسی پدرم را خندان نمی‌دید و اندوه و حزن پیوسته بر او غالب می‌شد تا روز عاشورا. آن روز، روز مصیبت و حزن و گریه او بود و می‌گفت: امروز روزی است که امام حسین (علیه‌السلام) شهید شده است»[۲].
میرزا جواد ملکی تبریزی در کتاب المراقبات در ذیل مراقبات و اعمال ماه محرم می‌نویسد: «برای دوستداران خاندان پیامبر (صلی‌الله علیه وآله وسلم) شایسته است که در دهۀ اول محرم در قلب و ظاهرشان آثار حزن و اندوه هویدا باشد و بعضی از لذت‌های حلال را به ویژه در نهم، دهم و یازدهم این ماه ترک کنند، به مانند کسی که داغدار عزیزانش است؛ و در دهۀ اول محرم هر روز امام خویش را با زیارت عاشورا یاد کنند»[۳].
دیدگاه اهل‌سنت نسبت به محرم
جهت رعایت عدل و انصاف باید اذعان داشت که دیدگاه اهل‌سنت یکسان نیست و نمی‌شود حکم واحدی در مورد همۀ آنها داد. بالعکس شیعه، به دلیل اجتماع حول یک محور «ولایت و امامت» از دیدگاه واحدی برخوردار هستند.
به‌عنوان مثال اگر به اهل‌سنت ایران توجه شود، همگی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) را دوست داشته و معظم می‌دارند و اگر به اهل‌سنت ترکیه توجه کنیم، چند دسته هستند. در حالی که برخی از حنفی‌ها در آنکارا، استانبول و … تعصبات شدیدی دارند، نام بسیاری از مسلمانان اهل‌سنت مناطق کرد نشین، حسن یا حسین است.
برای شناخت دیدگاه اهل‌سنت، باید دسته‌بندی‌های متفاوتی در نظر گرفت. به‌عنوان مثال: کتب و منابع معتبر آنها یک شاخه است و دیدگاه عامۀ مردم که معمولاً کتاب نمی‌خوانند و به سخن بزرگان خود گوش می‌دهند یک شاخۀ دیگر است و سخن بزرگانشان نیز کاملاً متفاوت و اغلب متضاد است. به همین دلیل اهل‌سنت، از یک مذهب در دو قوم، کاملاً دیدگاه‌های متفاوتی دارند.
منابع معتبر و کتب
- ابن عماد حنبلی که از بزرگان اهل‌سنت است، حوادث کربلا و عاشورا را نقل می‌کند و سپس می‌نویسد: «قاتل الله فاعل ذلک وأخزاه ومن أمر به أو رضیه …» خداوند بکشت کسی را که امام (علیه‌السلام) را کشت و خاندان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) را به اسارت برد و راضی به این عمل بوده است[۴].
- آلوسی، یکی از علمای اهل‌سنت است در پاسخ عده‌ای که برای خلاصی از وجدان در طرفداری یزید مدعی شدند او توبه کرده است، می‌نویسد: «الظاهر أنه لم یَتُب، و احتمال توبته أضعف من إیمانه، و یلحق به ابن زیاد و ابن سعد و جماعه فلَعنهُ اللّهِ عز وجل علیهم أجمعین، و عَلی أنصارِهم و أَعوانهم و شیعتهم و مَن مال إِلیهم إلی یومِ الدین ما دمعتْ عین علی أبی عبداللّه الحسین».
ظاهر این است که یزید توبه نکرده است و احتمال توبه او ضعیف‌تر از ایمانش است و و ابن زیاد و ابن سعد ملحق به او هستند و تا چشمی برای امام حسین اشک می‌ریزد خدا یزید و اتباع او را لعنت کند[۵].
- ابن جوزی، که او نیز از علمای معروف و معتبر اهل‌سنت است، در پاسخ به اعتقادات خطای برخی از اهل‌سنت راجع به یزید مانند ابوبکرابن‌عربی مالکی، خلافت غصبی و خلاف‌هایش می‌نویسد: «از اعتقادات بعض عامه که خود را سنی می‌دانند این است که: یزید کار درستی انجام داده است. (این ادعا به استناد همان جو‌سازی زمان امام حسین (علیه‌السلام) که می‌گفتند یزید خلیفه است و بر هر مسلمانی واجب است با او بیعت کند و اگر نکند از دین خارج شده و خونش مباح است). ابن جوزی ادامه می‌دهد: «آنها اگر به تاریخ نگاه می‌کردند می‌فهمیدند که اصلاً یزید خلیفه نبوده و مردم ملزم به بیعت با او شدند و یزید از هیچ کار قبیحی دوری نکرده است و بر فرض که عقد بیعت او صحیح هم باشد، خلافکاری‌هایی از او سر زده است که همه آنها موجب فسخ بیعت است و با وجود این، به حرف ابوبکرابن‌عربی مالکی کسی تمایل پیدا نخواهد کرد مگر انسان‌های جاهل».
حوادث مهم
حوادث و وقایع فراوانی در ماه محرم رخ داده است که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
- غزوۀ ذات الرقاع؛
- فتح خیبر؛
- حادثۀ خونین کربلا - تاسوعا و عاشورا و شهادت امام حسین (علیه‌السلام) و اسارت خاندان امام به کوفه و شام؛
- به خلافت رسیدن عثمان؛
- قتل محمد امین برادر مأمون عباسی؛
- قتل جعفر برمکی و انقراض آل برمک و دولت برامکه؛
- واقعۀ هولاکو و مستعصم و انقراض دولت بنی عباس؛
- عروج حضرت ادریس (علیه‌السلام) حضرت موسی (علیه‌السلام) به آسمان؛
- استجابت دعای حضرت زکریا (علیه‌السلام)؛
- عبور حضرت موسی (علیه‌السلام) از دریا و غرق شدن فرعونیان در نیل؛
- عذاب اصحاب فیل نیز در ماه محرم رخ داده است[۶].
جستارهای وابسته
پانویس
منابع
- ر. ک: مروج الذهب نوشتۀ مسعودی.