محقق کرکی
شیخ علی بن عبدالعالی کرکی معروف به محقق کرکی یا محقق ثانی از فقهای جبل عامل و از اکابر فقهاء شیعه است. در شام و عراق نجف تحصیلات خود را تکمیل کرده و سپس بدعوت شاه اسماعیل به ایران آمد و در زمان شاه طهماسب منصب شیخ الاسلامی برای نخستین بار در ایران به او تفویض شد. منصب شیخ الاسلامی بعد از محقق کرکی به شاگردش شیخ علی منشار، پدر زن شیخ بهایی رسید و بعد از او این منصب به شیخ بهایی واگذار شد. فرمانی که شاه طهماسب به نام او نوشته و به او اختیارات تام داده در حقیقت او را صاحب اختیار واقعی و خود را نماینده او دانسته است معروف است.
| محقق کرکی | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | علی بن حسین بن عبدالعالی کَرَکی جبل عامِلی |
| نام‌های دیگر |
|
| اطلاعات شخصی | |
| سال تولد | 870 ق، ۸۴۴ ش، ۱۴۶۶ م |
| محل تولد | روستاهای جبل‌عامل، لبنان |
| سال درگذشت | ۹۴۰ ق، ۹۱۲ ش، ۱۵۳۴ م |
| روز درگذشت | 18 ذی الحجه |
| دین | اسلام، شیعه |
| استادان |
|
| شاگردان |
|
| آثار |
|
آمدن محقق ثانی به ایران و تشکیل حوزه درسی در قزوین و سپس در اصفهان و پرورش شاگردانی مبرز در فقه سبب شده که برای نخستین بار پس از دوره صدوقین(پدروپسر) ایران مرکز فقه شیعه بشود. محقق کرکی میان سال‌های 937-941درگذشته است. محقق کرکی شاگرد علی بن هلال جزائری و او شاگرد ابن فهد حلی بوده است. عالمان بزرگی چون شهید ثانی و سید نعمت الله جزایری از شاگردان بارز او هستند. اثر مهم فقهی محقق کرکی جامع المقاصد فى شرح القواعد می‌باشد.
تولد و تحصیل
در یک خانواده صمیمی در روستای کرک از روستاهای جبل عامل لبنان کودکی به دنیا آمد. سال 865 یا 870 بود که خانة سادة عزالدین حسین به نور جمال کودکی شیعی نورانی شد. پدرش نام وی را «علی» گذاشت و او با نشانی از تشیّع در اولین قدم‌های زندگی پیش رفت و «نورالدین» لقب گرفت. دوران کودکی او به پاس مراقبت مادر و تلاش پدر بخوبی گذشت و محیط خانواده اسلامی آنان در او تأثیر شگرفی گذاشت.
پس آموزشهای ابتدایی به حوزه علمیه کرک و در جرگه دانش پژوهان علوم اسلامی وارد شد. درس و بحث و مطالعه از او طلبه‌ای جوان و دوست داشتنی ساخت و با تقوای الهی بر گزمه‌های سپاه شب پرستان حمله برد و به تهذیب نفس همگام با تحصیل همت گماشت. پس از آن به روستای «میس» رفت و با تلاش پیگیر از استادان آن حوزه شناخته شد. شهید ثانی یکی از شاگردان آن حوزه بود که شرایع الاسلام و قواعد را نزد او فراگرفته است[۱].
چندی نیز در «جبع» لبنان به تحصیل مشغول بود و پس از آشنایی و به دست آوردن تجارب و علوم در حوزه علمیه «جبل عامل» رهسپار حوزه دمشق شد. آنگاه از دمشق راهی بیت‌المقدس شد و لختی از زمان را نیز به تحقیق و دانش اندوزی در شهر الخلیل گذراند و سپس بار خود را بسته، رهسپار مرکز حوزه اهل‌سنت در مصر گردید. این سفرها و دیدار حوزه‌های گوناگون از او مردی حزیم و دانشمندی خوش اندیشه ساخت و شخصیت او را چنان زیبا ترسیم کرد که عاقبت یکی از بزرگترین دانشمندان قرن دهم به شمار آمد و به محقق ثانی، مولای مروّج، محقق کرکی و شیخ علایی شهرت یافت.
زندگی علمی علی بن عبدالعالی که در این زمان از دانشمندان بلند‌مرتبه جبل عامل بود زیبا و شیرین و مساله آموز می‌گذشت. او در پی ورود به سرزمینی تازه توشه‌ای از خرمن اندیشمندان آن سامان بر می‌گرفت و باز سوار بر گرده سفر بار و بنه به سویی دیگر می‌کشید و این بار حوزه مصر را به سوی عراق و حوزه نجف اشرف ترک گفت و به سرزمین ولایت و آستان امامان معصوم وارد شد.
اساتید
علی بن عبدالعالی فروغ معرفت و فقیهی جان بر کف برای شیعه شد ولی این میوه شیرین به آسانی به دست نیامد. از لبنان تا مصر و از مصر تا نجف، حضور در حلقه‌های درس و تحقیق و استفاده از محضر استادان دل‌سوز و با معرفت بود که توانست جوانة علم و تحقیق را در وجودش بارور کند و درخت تناور فقاهت و دیانت را در جانش به بار بنشاند.
اساتید شیعه
علی بن هلال جزایری (بزرگترین استاد محقق ثانی)، محمد بن داود بن مؤذّن جزّینی، شمس‌الدین محمد بن خاتون عاملی، سید حیدر عاملی، احمد بن علی عاملی، زین‌الدین جعفر بن حسام عاملی، شمس‌الدین محمد بن احمد صهیونی، که جملگی از استادان شیعی اویند.
اساتید اهل‌سنت
ابی یحیی زکریا انصاری (متوفی 926 ق) و کمال‌الدین ابراهیم بن محمد بن ابی شریف قرشی (متوفی 923 ق) از علمای اهل‌سنت نیز بهره برده است[۲].
شاگردان
محقق کرکی همت به تربیت شاگردانی نمود که هر یک مسئولیتی را در جامعه اسلامی به عهده گرفتند و کمبودی را در اجتماع برطرف کردند. از جمله شاگردان محقق ثانی می‌توان به ناموران ذیل اشاره کرد:
- شیخ علی منشار عاملی (پدر زن شیخ بهایی)
- شهید ثانی
- سید نعمت الله جزایری
- شیخ محمد بن حسن عاملی نطنزی
- سید محمد بن ابیطالب استرآبادی
- علی بن عبدالصمد عاملی
- میر معزالدین اصفهانی
- علی بن عبدالعالی عاملی میسی
- شیخ عبدالعباس بن عماره الجزائری
- شیخ زین‌الدین فقعانی
- احمد بن احمد بن ابی جامع، معروف به ابن ابی جامع
- شیخ نعمت الله بن احمد بن خاتون عاملی
- ابراهیم بن علی خوانساری
- سید شرف‌الدین سماک عجمی
- حسین بن محمد بن مکی[۳].
آثار و تألیفات
از شیخ الاسلام بزرگ قرن دهم اندوخته‌های علمی فراوانی حدود ۷۱ کتاب و رساله به جای مانده و تألیفات گران‌سنگی به نسل‌های پس از خود هدیت کرده است. آثار قلمی آن بزرگوار عبارت‌اند از:
- جامع المقاصد (شرح قواعد الاحکام)
- منهج السداد (شرح ارشاد الاذهان علامه حلی)
- حاشیه بر «مختلف الشیعه» علامه حلی
- رساله جعفریه
- رساله‌ای در صیغه‌های عقود و ایقاعات
- نفحات اللاهوت در لعن جبت و طاغوت
- رساله‌ای در آب کر
- رساله‌ای در تعقیبات نماز
- رساله غیبت
- رساله نجمیه
- رساله‌ای در تعریف طهارت
- رساله‌ای در احکام شیردادن
- حاشیه بر الفیه و نفلیه شهید اول
- شرح الفیه
- حاشیه بر تحریر علامه حلی
- حاشیه بر «الدروس الشرعیه» شهید اول
- حاشیه بر «الذکری فی الفقه»
- رساله‌ای در قبله
- رساله‌ای در تسبیح، رساله‌ای در تقیه
- رساله‌ای در نماز و روزه مسافر
- رساله‌ای در شنیدن دعوای مدعی در دادگاه و راه استنباط احکام شرعی
- حاشیه بر بخش میراث «مختصر النافع»
- رساله‌ای در اثبات رجعت
- کتابی در ارث
- حاشیه بر قواعدالاحکام
- حدیث شناسی
- المطاعن المحرمیه
- رساله‌ای در قبله خراسان
- رساله‌ای در نیت[۴].
نظر محقق کرکی درباره ولایت فقیه
محقق کرکی از قائلان به نظریه ولایت فقیه بوده است. از نظر او فقیه جامع الشرایط نایب امام معصوم است و تمام اختیارات حکومتی رسول الله و امامان معصوم را دارد. از اندیشه‌های فقیه سترگ شیعه، را می‌توان اعتقاد به مسئله ولایت فقیه برشمرد. او این اندیشه بلند را در رساله نماز جمعه چنین بیان می‌کند: «فقها و دانشمندان امامیه اتفاق کرده‌اند که فقیه عادل امین که جامع شرایط فتوی باشد ـ فقیهی که از او به مجتهد در احکام شرعی تعبیر می‌شودـ نایب امامان شیعه است در حال غیبت، در تمام آن چه که یک امام در راستای حکومت می‌تواند انجام دهد و البته عده‌ای از اصحاب کشتن و جاری کردن حد را استثنا کرده‌اند». [۵]
خانواده کرکی
محقق ثانی دارای دو پسر و دو دختر بود که پسر اول او شیخ عبدالعالی نام داشت و از دانشمندان بزرگ عصر خود شناخته می‌شد و در کاشان مقیم بود[۶]. پسر دیگرش شیخ حسن نام داشت[۷].
یکی از دختران محقق در جبل عامل ازدواج کرده است که فرزندی از این پیوند مبارک متولد شد که میر سید حسین حسینی نام داشت. او در اردبیل به تدریس و حل و فصل مشکلات مردم پرداخته و شیخ الاسلام آن شهر بوده است. دختر دیگرش در ایران با میرشمس‌الدین محمد استرآبادی ازدواج کرد و از آنان فرزندی عزیز به دنیا آمد که نامش را سیدمحمد باقر گذاردند. او در آسمان علم و معرفت ایران درخشید و به میرداماد معروف شد[۸] و همو استاد صدرالمتالهین فیلسوف بزرگ و بنیان‌گذار حکمت متعالیه بود[۹].
درگذشت
سال ۹۴۰ ق. فرا رسید و محقق ثانی باز به نجف اشرف بازگشته بود. در این دوران او سنی نزدیک به ۷۵ سال داشت. تلاش ارزشمند و قابل ستایش او موجب کینه‌توزی‌های فراوانی نسبت به او گردیده بود و این حقد و حسدها هنوز ادامه داشت و هر لحظه جان پیر شیعی حوزه نجف را تهدید می‌کرد. تا این که عاقبت در ۱۸ ماه ذی الحجه سال ۹۴۰ قمری همزمان با عید غدیر به وسیله زهر عده‌ای از متعصبان مسموم شده و به شهادت رسید. پیکر آن عالم الهی را در جوار مرقد امیرالمومنین(علیه‌السلام) به خاک سپردند. ماده تاریخ فوتش (سال ۹۴۰ ق) «مقتدای شیعه» را رقم زد[۱۰].
پانویس
- ↑ التنبیهات العلیّه، شهید ثانی، تحقیق صفاء الدین بصری، ص 28 (چاپ اول آستان قدس رضوی، 1371 ش).
- ↑ فوائد رضویه، شیخ عباس قمی، ص 341؛ المهاجرة العاملیّه، جعفر مهاجر، ص 121 و 122 بیروت، 1410 ق
- ↑ امل الآمل فی علماء جبل عامل، شیخ حر عاملی، ج ۲، ص ۱۴۹؛ فوائدالرضویه، شیخ عباس قمی، ص ۴۱۹؛ مفاخر الاسلام، علی دوانی، ج ۴، ص ۴۳۴؛ مجموعه رسائل محقق کرکی (۱ـ۳)، تحقیق شیخ محمد حسون، ج ۱، ص ۳۳
- ↑ الذریعه الی تصانیف الشیعه، آقا بزرگ تهرانی، چاپ اسماعیلیان قم
- ↑ دین و سیاست در دوره صفوی، ص ۳۲؛ ص ۳۱۲، رسائل محقق کرکی، ج ۱، رساله سوم
- ↑ افندی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ۱۴۳۱ق٬ ج۳، ص۱۳۱
- ↑ دوانی، مفاخر الاسلام، ۱۳۸۶ش٬ ج۴، ص۴۴۹-۴۵۰
- ↑ افندی، تعلیقة أمل الآمل، ۱۴۱۰ق٬ ص۵۹؛ دوانی، مفاخر الاسلام، ۱۳۸۶ش٬ ج۴، ص۴۴۹-۴۵۰
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۴۷
- ↑ شهیدان راه فضیلت