جنگ جهانی اول
جنگ جهانی اول (World War I)، یک نبرد نظامی عظیم بین چندین کشور بود. این نبرد در سال‌های ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ رخ داد. این جنگ با نام‌های اولین جنگ جهانی، جنگی برای پایان همهٔ جنگ‌ها و جنگ بزرگ یا نبرد عظیم هم شناخته می‌شود.
شاید هیچ‌کس تصور نمی‌کرد تنها در عرض چند روز یکی از بزرگ‌ترین جنگ‌های جهان چندین کشور دنیا را درگیر نبردی عظیم کند و جان میلیون‌ها انسان بی‌گناه را بگیرد. این جنگ موجب کشته و آواره شدن میلیون‌ها انسان شد. در جنگ جهانی اول بود که برای نخستین بار از سلاح‌های شیمیایی استفاده شد.
آغاز جنگ جهانی اول
جنگ جهانی اول در تاریخ ۲۸ جولای سال ۱۹۱۴، پس از اعلان جنگ امپراتوری اتریش-مجارستان علیه صربستان، آغاز شد. این نبرد که در ابتدا درگیری کوچکی بین دو کشور به نظر می‌رسید، به سرعت گسترش پیدا کرد. خیلی زود آلمان، روسیه، بریتانیا و فرانسه به این نبرد پیوستند. علت پیوستن این کشورها به جنگ، عضویت در پیمان‌هایی بود که آنها را موظف به دفاع از دیگر کشورها می‌کرد. جبهه‌های غربی و شرقی به سرعت به سوی مرزهای آلمان و اتریش-مجارستان باز شدند.
جبهه‌های غربی و شرقی
اولین ماه نبرد شامل حملات جسورانه و حرکت سریع نیروها در هر دو جبهه بود. آلمان در جبهه‌های غربی ابتدا به بلژیک و سپس به فرانسه حمله کرد. در شرق، روسیه دست به حملاتی علیه آلمان و اتریش-مجارستان زد. در جنوب، اتریش-مجارستان به صربستان حمله کرد.
پس از نبرد مارْن در تاریخ ۵ تا ۹ سپتامبرِ ۱۹۱۴، جبههٔ غربی در مرکز فرانسه سنگر گرفت و تا پایان جنگ به همین شکل باقی ماند. جبهه‌های شرق هم به تدریج در یک نقطه ثابت شدند.
امپراتوری عثمانی
در اواخر سال ۱۹۱۴، امپراتوری عثمانی (Ottoman Empire) پس از این که آلمان روسیه را فریب داد تا تصور کند ترکیه به این کشور حمله کرده است، وارد این درگیری عظیم شد. در نتیجه؛ بخش اعظم سال ۱۹۱۵ صرف حملات نیروهای متفقین علیه امپراتوری عثمانی در مدیترانه شد.
در ابتدا بریتانیا و فرانسه در عملیاتی ناموفق به تنگه داردانِل حمله کردند. این لشکرکشی با حملهٔ بریتانیا به شبه‌جزیرهٔ گالیپولی ادامه یافت. بریتانیا همچنین حملهٔ جداگانه‌ای در بین‌النهرین علیه تُرک‌ها ترتیب داد. علی‌رغم این که بریتانیا پیروزی‌هایی در بین‌النهرین به دست آورد، نبرد گالیپولی و حملات علیه داردانِل به شکست بریتانیا ختم شد.
نبرد در خاکریزها
در اواسط جنگ جهانی اول، در سال‌های ۱۹۱۶ و ۱۹۱۷ بیشتر نبردها در غرب و شرق در خاکریزها صورت می‌گرفت. سربازها از داخل سنگرهای حفر شده در دل خاک مبارزه می‌کردند. آنها با مسلسل، توپ‌های جنگی سنگین و اسلحه‌های شیمیایی به نیروهای دشمن حمله می‌کردند. میلیون‌ها سرباز در این شرایط سخت و بی‌رحمانه جان خود را از دست دادند اما پیروزی و نتیجهٔ رضایت‌بخشی برای هیچ‌کدام از طرفین حاصل نشد.
ورود ایالات متحده به جنگ جهانی اول و خروج روسیه
علی‌رغم بن‌بستی که برای هر دو جبهه در اروپا به وجود آمده بود، دو اتفاق بسیار مهم در سال ۱۹۱۷ در جنگ جهانی اول رقم خورد. در اوایل ماه آوریل، ایالات متحدهٔ آمریکا که از حمله به کشتی‌هایش در اقیانوس اطلس خشمگین شده بود، علیه آلمان اعلان جنگ کرد. بعد از انقلاب اکتبر روسیه و برآمدن حکومت سوسیالیستی، این کشور در ماه نوامبر از جنگ خارج شد.
پایان جنگ جهانی اول و اعلام آتش‌بس
با وجود این‌که هر دو طرف جنگ در سال ۱۹۱۸ طی تلاش‌های مستمر حملات جدیدی برای پیروزی در جنگ علیه یکدیگر ترتیب دادند، تلاش هر دو با شکست مواجه شد. نبرد بین نیروهای تضعیف شده و بی‌روحیهٔ دو طرف تا شکست‌های پیاپی و تدریجی آلمان و عقب‌نشینی نهایی این کشور به خاک خود، ادامه یافت.
در این میان شیوع مرگ‌بار آنفولانزا خسارات جانی زیادی در هر دو طرف به بار آورد. در نهایت، دولت‌های آلمان و اتریش-مجارستان با سرکشی‌هایی که در داخل ساختار نظامی این دور کشور به وجود آمده بود، کنترل ارتش خود را از دست دادند.
در اواخر پائیز سال ۱۹۱۸، پس از آن که قدرت‌های مرکز توافق‌نامهٔ آتش‌بس را امضا کردند، جنگ جهانی اول به پایان رسید. آلمان آخرین کشوری بود که این توافق‌نامه را در تاریخ ۱۱ نوامبر سال ۱۹۱۸ امضا کرد. در نتیجهٔ این توافق‌نامه، اتریش-مجارستان به دو کشور کوچک اتریش و مجارستان تقسیم شد.
آلمان با پذیرش معاهدهٔ ورسای مجبور به جبران خسارات‌های اقتصادی شد. بر طبق این معاهده، آلمان کنترل خود را بر بخش زیادی از اراضی تحت تصرفش از دست داد و به علاوه با ممنوعیت شدید توسعه نظامی روبه‌رو شد.
آلمان پس از جنگ جهانی اول
بسیاری از تاریخ‌دانان معتقدند نیروهای متفقین در مجازات آلمان کمی زیاده‌روی کردند و معاهدهٔ سختگیرانهٔ ورسای به جای تقویت صلح، بذر جنگ جهانی دوم را کاشت. این معاهده آلمان را مقصر اصلی جنگ جهانی اول شناخت و این موضوع موجب تحقیر مردم آلمان شد. به‌علاوه، این معاهده پرداخت خسارات جنگ را به عهدهٔ آلمان گذاشت و این کشور را وادار به تحمل و پرداخت خسارات مالی جنگ کرد.
در نهایت آلمان درصد کوچکی از این خسارات را پرداخت. این کشور به دلیل درگیر شدن در جنگ جهانی دچار مشکلات اقتصادی فراوانی شده بود و این بارِ اقتصادی موجب نارضایتی شدید در این کشور شد. گروه‌های افراطی از جمله نازی‌ها از این تحقیر و نارضایتی سوء‌استفاده کردند و در دهه‌های بعد کنترل سیاسی کشور را در دست گرفتند.
چه کشورهایی در جنگ جهانی اول شرکت داشتند؟
جنگ جهانی اولین بین قدرت‌های متفق یا هم‌پیمانان و قدرت‌های مرکز صورت گرفت. اعضای اصلی متفقین را فرانسه، روسیه و بریتانیا تشکیل می‌دادند. از سال ۱۹۱۷ ایالات متحدهٔ آمریکا نیز به متفقین پیوست. اعضای اصلی قدرت‌های مرکز شامل آلمان، اتریش-مجارستان، امپراتوری عثمانی و بلغارستان می‌شد.
بیشتر نبردهای جنگ جهانی اول در کدام مناطق رخ داد؟
بیشتر نبردهای جنگ جهانی اول در دو جبهه در اروپا صورت گرفت؛ جبههٔ غربی و جبههٔ شرقی. جبههٔ غربی شامل خطوط طویلی از سنگرها می‌شد که از سواحل بلژیک تا سوئیس حفر شده بودند. بیشتر نبردهای این جبهه در فرانسه و بلژیک رخ داد.
جبههٔ شرقی بین آلمان، اتریش-مجارستان و بلغارستان در یک سو و روسیه و رومانی در سوی دیگر بود.
دلیل جنگ جهانی اول
جنگ جهانی اول به دلایل مختلفی آغاز شد اما بهانهٔ شروع آن؛ ترور ولیعهد اتریشی، فرانتس فردیناند بود. پس از ترور او، اتریش علیه صربستان اعلان جنگ کرد. روسیه برای دفاع از صربستان که متحد این کشور محسوب می‌شد، وارد نبرد شد. سپس آلمان هم برای دفاع از اتریش، علیه روسیه اعلان جنگ کرد.
این موضوع موجب شد فرانسه هم برای دفاع از متحد خود؛ روسیه، علیه آلمان وارد جنگ شود. آلمان به بلژیک حمله کرد تا به فرانسه برسد و همین اقدام سبب شد بریتانیا با آلمان وارد جنگ شود. همهٔ این اتفاقات تنها در عرض چند روز رخ داد.
نبردهای اصلی جنگ جهانی اول
بیشتر نبردها در خاکریزها و جبههٔ غربی رخ داد. نیروها به ندرت حرکت می‌کردند. سربازها از داخل خاکریزها به یکدیگر شلیک می‌کردند. برخی از نبردهای اصلی جنگ جهانی اول عبارتند از؛
- نبرد اول مارن؛
- نبرد سُم؛
- نبرد تانِنبرگ؛
- نبرد گالیپولی؛
- نبرد وِردون.
حقایقی دربارهٔ جنگ جهانی اول
- در این جنگ بیش از ۶۵ میلیون سرباز جنگیدند.
- از سلاح‌های شیمیایی برای نخستین بار در جنگ جهانی اول استفاده شد.
- در خاکریزها از سگ‌ها برای رساندن پیغام استفاده می‌شد. یک سگ آموزش‌دیده برای حمل پیغام‌ها بسیار سریع و قابل اعتماد تلقی می‌شد.
- جنگ جهانی اول، اولین نبرد مهمی بود که در آن هواپیماها و تانک‌ها مورد استفاده قرار گرفتند.
- ۹۰ درصد از ۷/۸ میلیون سرباز اتریش-مجارستانی که در این نبرد شرکت کرده بودند، کشته یا زخمی شدند.
- زمانی‌که بریتانیا برای اولین بار تانک را اختراع کرد، آنها را کشتی‌های زمینی خواند.
- گروه تروریستی که مسئول ترور آرشیدوک فردیناند بودند، بلَک هَند یا دست سیاه نامیده می‌شد.
- دانشمند معروف، ماری کوری، به مجهز کردن وَن‌ها به دستگاه اشعهٔ ایکس کمک بسیاری کرد. این دستگاه به پزشکان فرانسوی کمک می‌کرد گلوله‌ها را در بدن سربازان زخمی پیدا کنند. این وَن‌ها، پُتی کوری یا کوری‌های کوچک نامیده می‌شدند[۱].