مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین (کتاب)
مقالات الإسلاميين و اختلاف المصلين، كتابى است به زبان عربى نوشته ابى‌الحسن على بن اسماعيل أشعرى (متوفاى 324ق.) در موضوع فرقه‌هاى اسلامى و آراء مختلف كلامى. درباره زمان نگارش كتاب بايد گفت، آخرين حادثه‌اى كه مؤلف از آن ياد مى‌كند، خروج و كشته شدن فردى قرمطى است كه در سال 291ق. اتفاق افتاده و از اين گزارش روشن مى‌شود كه تألیف اين كتاب بعد از اين تاريخ صورت گرفته است.
| نام نويسنده | ابوالحسن علی بن اسماعیل اشعری |
|---|---|
| موضوع | فرق و مذاهب |
| زبان کتاب | عربى |
| تاريخ وفات مؤلف | 330 ق |
| تعداد جلد | 1 |
| ناشر | فرانس شتاينر |
| مكان چاپ | آلمان- ويسبادن |
| سال چاپ | 1400 ق |
ساختار
كتاب حاضر مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم ناشر؛ فرانس اشتاينر، مقدمه مؤلف و فاقد بخش‌بندى و فصل‌بندى روشن است.
معرفی اجمالی
اين‌اثر را بايد كهن‌ترين و معتبرترين منبع موجود در زمينه تاريخ عقايد اسلامى محسوب كرد.
اين كتاب از منابع كهن ملل و نحل است و از آن جهت كه نویسنده آن پيشواى مذهب اشعرى است، بسيار قابل توجّه است. اشعرى بحث را با اختلاف در امامت آغاز كرده است كه از اوّلين بحث‌هاى مفصّل وى درباره فرق شيعه است. او شيعه را به سه گروه غلاۀ و رافضه و زيديّه تقسيم كرده و با يادكرد فرقه‌هاى آنان در مورد مسائل اختلافى، از عقايد آن سخن گفته است.
او غلاة را از رافضه جدا مى‌داند؛ امّا برخى از فرق غلاة؛ مانند بيانيّه و حربيّه را در ذيل رافضه نيز ياد مى‌كند. مؤلّف با اينكه اتهام معروف و بى‌بنياد تجسيم را به هشام نسبت داده است؛ تصريح مى‌كند كه رافضه معتقد به تجسيم نبوده‌اند. اشعرى در تبيين عقايد فرق، بسيار متعادل‌تر از بغدادى و امثال اوست. بحث از خوارج و مرجئه در صفحات بعدى آمده است و آنگاه به معتزله اشاره كرده است. مؤلّف پس از تبيين عقايد مختلف به تفصيل از عقايد خود- كه سازنده و پردازنده مذهب اشعرى است- سخن گفته است.
از بخش‌هاى مهم اين اثر، بابى است كه به آراء متكلمان در مباحث جهان شناسه‌گانه، نظير جوهر، جسم، حركت و ادراک اختصاص يافته است كه از آن مباحث به «دقيق الكلام» تعبير مى‌شود. اشعرى فصلى را نيز به بيان اجمالى عقايد اصحاب حديث و اهل سنت اختصاص مى‌دهد. از ويژگى‌هاى اين كتاب كه بحث‌هايى را درباره چگونگى تدوين آن برانگيخته است، نداشتن شيوه‌اى واحد، و تشكيل آن از بخش‌هاى ناهمگون است، چنانكه باب دقيق الكلام در اواسط كتاب آمده است. آراء و عقايد نيز در برخى موارد بر حسب فرقه‌ها و در موارد ديگر بر پايه تقسيم موضوعى طرح شده‌اند. با اين همه، روايت‌هاى اشعرى از پاره‌اى منابع فرقه شناختى كه اكنون در دست نيستند، بر ارزش كتاب افزوده است.
وضعيت كتاب
مقالات الاسلامىين به كوشش هلموت ريتر در 3 جلد در سال‌هاى1929-1930م در استانبول ، و سپس در 1963 و 1980م در آلمان به چاپ رسيده است. تصحيح ديگرى نيز به وسيله محمد محيى‌الدين عبدالحميد در دو جلد در قاهره (1950-1954م) انتشار يافته است. فصل مربوط به خوارج نيز به وسيله رشر به آلمانى ترجمه شده است. نسخه حاضر در برنامه به تصحيح ريتر و پاورقى‌هاى وى در يک جلد منتشر شده و مشتمل بر فهرست مطالب در ابتدا و فهرست‌هاى ذيل در انتها مى‌باشد: فهرست نام‌هاى مردان و زنان و نيز فهرست نام‌هاى فرق و طوائف. در پايان كتاب جدول اغلاطى كه در آن پديد آمده به همراه صورت صحيح آن درج گرديده و استدراكات مصحح بر چاپ دوم كتاب نيز ضمن جدولى آمده است.
منابع
- انوارى، محمدجواد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامى(اشعرى).
- جعفریان، رسول، گزيده كتاب‌شناسى توصيفى فرق اسلامى، آينه پژوهش، مرداد و شهريور 1369 - شماره 2، ص 110 101.