بشریه

بِشْرِیه‏ پیروان ابوسهل بشر بن معتمر هلالى هستند که از «معتزله» بغداد بود.

شرح حال

خاستگاه بشر کوفه بوده و از آن شهر به بغداد نقل مکان کرد و پیشوای معتزلیان بغداد شده و از طبقه ششم معتزلیان به حساب می آمد. وی وى در زمان هارون الرشید مى‏ زیست، هارون وى را به اتهام رافضى ‏گرى به‏ زندان انداخت. او قصیده‏ اى در چهل بیت در رد اتهامش سرود، هارون چون قصیده را بخواند دستور داد تا او را آزاد کردند.

اختلاف آراء با معتزله

بشر هر چند از معتزلیان بود، ولی با آن ها در چند مسأله دچار اختلاف شد. 1. معتقد است که اگر کافر از روى میل و طاعت ایمان آورد، خداوند مى ‏تواند او را مشمول لطف خود کند. 2.معتقد است که اگر خدا نخست خردمندان را مى ‏آفرید و سپس آغاز به آفرینش بهشت مى ‏کرد و آن را بر آنان ارزانى مى ‏داشت؛ براى ایشان شایسته ‏تر بود. 3. معتقد است که اگر خدا بداند که اگر بنده ‏اش بیشتر وقت زیستن داشته باشد، ایمان مى ‏آورد، شایسته تر است که به او این فرصت را بدهد تا آن که او را در حال کفر بمیراند. 4. معتقد است که خداوند پیوسته «مرید» است و هرگاه به حدوث چیزى از کارهاى بندگان علم پیدا کند و در حدوث آن مانعى نبیند؛ پدید آوردن آن چیز را خواسته است. 5. معتقد است که خداوند مؤمن را در حال ایمانش دوست و کافر را در حال کفرش دشمن ندارد. 6. عقیده دیگر او درباره تولّد و به وجود آوردن است و می گوید آدمى مى ‏تواند که رنگ ها، مزه‏ ها، بوها و دیگر ادراکات را با فراهم کردن اسباب آن پدید آورد. 7.معتقد است که خداوند گناهان آدمى را می آمرزد و اگر دوباره به سمت گناه رفت، او نیز از آمرزش خود باز می‌گردد و دچار کیفرش می کند. 8. معتقد است که خداوند می‌تواند کودکى را عذاب کند و به وى ستم نماید و اگر به چنین کارى دست بزند، آن کودک بی درنگ به بلوغ مى ‏رسد تا سزاوار کیفر شود. 9.معتقد است که حرکت پیدا است بدون آن که جسم در مکان اول و یا مکان دوم باشد. و لیکن جسم به وسیله آن، از مکان اول به مکان دوم حرکت می کند.

آثار

از تألیفات‌ بشر به جز پاره‌هایی‌ از شعرها و گفتارهای‌ ادبی‌ چیزی باقی‌ نمانده‌ است‌. ابن‌ ندیم‌ فهرستی‌ از عناوین‌ آثار او آورده‌ است‌ که‌ بیشتر آنها ردیه‌هایی‌ بر مخالفان‌ آراء اوست‌. برخی‌ از آن ها بدین‌ قرارند: التوحید، حدوث‌ الاشیاء، الحجة فی‌ اثبات‌ النبی‌ (ص‌)، تأویل متشابه‌ القرآن‌، العدل‌، التولد علی‌ النظام‌، کتاب‌ علی‌ الاصم‌ فی‌ المخلوق‌، کتاب‌ علی‌ ضرار فی‌ المخلوق‌، الاستطاعة علی‌ هشام‌ بن‌ الحکم‌، کتاب‌ علی‌ اصحاب‌ القدر، کتاب‌ فی‌ المنزلة بین‌ المنزلتین‌، الکفر و الایمان‌، الوعید علی‌ المجبرة، کتاب‌ فی‌ الاطفال‌ علی‌ المجبرة، الرد علی الاصم فی‌ الامامة، اجتهاد الرأی‌، الرد علی‌ الخوارج‌، الرد علی‌ المرجئة، الرد علی‌ ابی‌ الهذیل‌ و الرد علی‌ اصحاب‌ ابی‌ حنیفة. به نقل از: