ابوعباس احمد تیجانی
أبوالعباس أحمد التیجانی اسم او أحمد بن محمد بن المختار بن أحمد بن محمد سالم التیجانی بود و مادرش عائشة بنت محمد بن السنوسی المضاوی التجانی است. روحانی الجزایری، صوفی و بنیانگذار طریقه تیجانیه. وی در سال 1737 میلادی در روستایی که امروزه عین ماضی نام دارد در استان الأغواط الجزایر که شهر او و اجدادش بود متولد شد. او موسس طریقه تیجانیه از صوفیه است که تا به امروز ادامه دارد و زاویه تیجانیه در عین ماضی تا امروز زائران فراوانی داشته است. وی زندگی خود را در: الجزایر، موریتانی، سودان، حجاز، تونس، مصر و مراکش گذراند تا اینکه در شهر فاس مراکش در سال 1815 میلادی پس از مهاجرت به این شهر به دلیل نارضایتی از حکومت الترکی در الجزایر درگذشت [۱].
تولد و تربیت
احمد بن محمد التیجانی در سال 1150 هجری قمری برابر با سال 1737 میلادی در روستای عین ماضی الجزایر روستای اجدادیش به دنیا آمد.
وی در سن هفت سالگی از روایت وارش شاگرد نافع بن ابی نعیم به دست قاری محمد بن حمو التجانی الماضوی به خوبی قرآن را حفظ کرد. حفظ و تلاوت قرآن را در خدمت شیخ عیسی بوکاز المداوی تیجانی ادامه داد. او مرد صالح و شناخته شده بود. پس از حفظ قرآن احمد تیجانی شروع به فراگیری علوم اصلی، فرعی و ادبی شد. او به جستجوی دانش در کشور خود ادامه داد تا اینکه به درجه صلاحیت برای تدریس و دادن فتوا رسید که قبل از عزیمت او در اولین سفر خود به فاس بود.
دیری نگذشت که او در عین ماضی به زهد، انزوا، تفکر، عبادت و نماز شب، امر به معروف و نهی از منکر شهرت یافت.
او در 16 سالگی فتوا داد و تدریس کرد. او والدین خود را پس از مرگ آنها به دلیل شیوع طاعون در 1166 هجری قمری در منطقه از دست داد بنابراین ساکنان شهر عین ماضی برایش پدری کردند. با وجود سن کم که در آن زمان شانزده سال داشت به ریاست زاویه تصوف برگزیده شد و به مدت پنج سال به تدریس قرآن، سنت و سایر علوم اسلامی پرداخت.
مسافرتها
احمد تیجانی آموخته هایش در زمینه فقه و تصوف در زادگاهش مغرب مرکزی سیراب نشده بود بنابراین در سال 1171 هجری مطابق با 1758 میلادی عازم شهر فاس شد. فاس شهر در زمان ادریسیان با اهمیت علمی و سابقه تاریخی است. احمد تیجانی در 21 سالگی در اولین سفر خود به شهر فاس عین ماضی را ترک کرد. در دوره ای که در آن شهر گذراند در مجالس علمی شرکت می‌کرد و با علمای بزرگ آنجا به بحث و مناظره می پرداخت. با این حال توجه او بیش از هر چیز بر جنبه معنوی متمرکز بود و این نشان می‌دهد که چه افرادی در داخل و خارج شهر با او ملاقات کرده است:
1- وی در شهر وزان با الطیب بن محمد بن الیملحی العلمی الوزانی که در آن زمان مسئولیتی در زاویه الوزانیه و جانشین برادرش التهامی الوزانی داشت در شهر وزان ملاقات کرد. طیب شهرت داشت و از او خواست که او را کمک کند، اما احمد تیجانی به دلیل اینکه به تنهایی علاقه داشت امتناع کرد. 2- در جبل الزبیب با محمد بن الحسن الوانجلی ملاقات کرد. 3- وی در شهر فاس با عبدالله بن محمد العربی بن أحمد بن عبدالله معن الأندلسی یکی از چهره‌های خانواده العبدلاویة المعنیة که در شهر فاس است ملاقات کرد و در مورد چندین موضوع با او صحبت کرد و سه بار برای او دعا نمود. 4-احمد تیجانی به شهر ابیض در منطقه صحرا نقل مکان کرد جایی که زاویه معروف عبدالقادر بن محمد الابیض بود. و هیئت هایی برای ملاقات و درخواست از وی برای ریاست این زاویه می‌آمدند و او از این امر به طور کامل خودداری می‌کرد. در این مدت از شهر زمزم زادگاه اجدادیش دیدن کرد.
سفر حج
احمد تیجانی از زاویه در منطقه صحرا به تلمسان شهر الجدار سفر کرد و در سال 1186 هجری برابر با سال 1772 میلادی از آنجا عازم سفر حج و زیارت بارگاه پیامبر اکرم شد. هنگامی که او به بلاد ازواوی رسید درباره محمد بن عبدالرحمن الازهری شنید بنابراین از وی دیدن کرد و طریقه خلوتیه را از وی فراگرفت و هنگامی که به تونس رسید. در همان سال با برخی از مقدسین آنجا ملاقات کرد. از جمله عبدالصمد الرحوی. احمد تیجانی یک سال بین شهر تونس و شهر سوس اقامت داشت، بنابراین فتوا داد و به سوالات زیادی پاسخ داد و چندین علم و کتاب را تدریس کرد که مهمترین آنها کتاب الحکم است. شهرت او گسترش یافت و خبرش به امیر کشور رسید. بنابراین وی از او خواست تا در تونس اقامت داشته باشد تا از علومش بهره مند شود و به او خانه ای داد و مزد مهمی را برای کارش اختصاص داده بود. با این حال وقتی احمد تیجانی به کتاب الامیر رسید سکوت کرد و از فردا آماده سفر دریایی به مصر شد. به محض ورود از راه دریا به قاهره مصر، با شیخ آن زمان، محمود الکردی المصری که طریقه خلوتی داشت و اصالتی عراقی داشت ملاقات کرد. تیجانی از مصر به خانه خدا رفت. ورود او به مکه در ماه شوال سال 1773 میلادی مطابق با 1187 هجری قمری بود. او در مورد ابوالعباس احمد بن عبدالله الهندی در این باره شنید، که اجازه ملاقات با کسی را نمی‌دهد. با این وجود احمد تیجانی از طریق یک پیام رسان ویژه از او وقت گرفت. وی پس از اتمام مناسک حج و زیارت قبر حضرت محمد (ص) به ملاقات محمد بن عبدالکریم السمان رفت.
بازگشت از مشرق به مغرب و سفر دوم به فاس
او به همراه حجاج به قاهره بازگشت به محض ورود به ملاقات شیخ کردی رفت و او با خوش رویی از او استقبال نمود و از او خواست که هر روز به دیدار او بیاید. تیجانی به خواسته اش عمل کرد و این ملاقات های روزانه بین آنها به جلسات و مناظرات علمی تبدیل شد تا اینکه او در مصر مشهور شد و دانشمندان زیادی به سراغ او می‌رفتند. سپس به تونس بازگشت و مدت زیادی در آنجا نماند و در سال 1188 هجری قمری مطابق با 1774 میلادی به تلمسان نقل مکان کرد و او حدود سه سال را در آنجا گذراند. در سال 1191 هجری قمری مطابق با سال 1777 میلادی احمد تیجانی بار دیگر از تلمسان به فاس به قصد دیدار ادریس الازهر بازگشت. در شهر وجده در حالی که به فاس سفر می‌کرد با علی حریم الفاسی ملاقات کرد.
تاسیس طریقه تیجانیه
احمد تیجانی مدتی در تلمسان اقامت داشت. سپس عازم الشلالة وأبی سمغون شد -جایی که مقبره شیخی از شیوخ در آنجا بود و به همین علت به نام کاخ یا قصر اسم گذاری می شد-رفت. احمد تیجانی در سال 1196 هجری قمری 1781 میلادی در قصر ابی سمغون مستقر شد و در آن سال در سال (1196 هجری قمری) فرمان تاسیس طریقه تیجانیه صادر نمود و این طریقت صوفیه به طور رسمی تأسیس شد و فاس اولین مرکز این طریقت شد و از آنجا به طور کلی در آفریقا گسترش یافت.
درگذشت
به ویژه پس از مهاجرت به فاس برای اقامت دائم زندگی خود را وقف تربیت معنوی و هدایت سالکان کرد تا اینکه در صبح پنجشنبه هفدهم شوال 1230 هجری قمری مطابق با سال 1815 میلادی هنگامی که هشتاد ساله بود در فاس درگذشت و همانجا به خاک سپرده شد[۲].