فصلنامه اندیشه تقریب شماره 4

نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است.

یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید.
آخرین مرتبه این صفحه در تاریخ زیر تغییر یافته است: ۱۵:۰۷، ۳۱ مه ۲۰۲۲؛

فصلنامه چهارم اندیشه تقریب

نام مجله	اندیشه تقریب
صاحب امتیاز	مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
زیر نظر	آیت‌الله محمد علی تسخیری
مدیر مسئول	علی‌اصغر اوحدی
شورای سردبیری	سید حسین هاشمی، عزّالدین رضا نژاد، مرتضی محمدی
مشاوران علمی	عليرضا اعرافى؛ عباس برومند اعلم؛ سيّداحمدرضا حسينى؛ سيّدمنذر حكيم؛ سيّدهادى خسروشاهى؛ محمّدحسن زمانى؛ محمّدرضا غفوريان؛ ناصر قربان‌نيا؛ نجف لک‌زايى؛ محمدهادى يوسفى غروى.
مدیر اجرایی	محمدعلی ملاهاشم
شمارگان	4
سال نشر	سال اول، پاییز، 1384
زبان	فارسی
ISSN	1735-7101

فصلنامه اندیشه تقریب شماره 4 چهارمین شمارگان اولین سال چاپ این فصلنامه است که با هدف استحكام بخشيدن به وحدت ميان مسلمانان و نيز طرح مباحث انديشه‌اى در زمينه مشكلات و چالش‌هاى فراروى جهان اسلام، در حوزه‌هاى مختلف فقهى، حقوقى، كلامى، فلسفى، تاريخى و ... انتشار مى‌يابد. این شماره در فصل پاییز سال 1384 و با اهتمام مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی منتشر شده است.

سرمقاله

جلوه‌هایى از وحدت مسلمانان

# أ. ماه رمضان تجسمى از همگرایى مذهبى

1. رحمت و موهبت الاهى، همه عرصه وجود را فرا گرفته است. فرشته حق با نوایى دل‌انگیز رهروان حقیقت را فرا مى‌خواند. از دهه آخر ماه شعبان همه خود را آماده مى‌کنند. گویا مسافرى در راه است. باید به استقبال وى رفت. این‌بار افزون بر تطهیر خانه و کاشانه، مهیاى شستوشوى دل و زدودن زنگار وجود از هر نوع آلودگى معنوى هستیم.
همه در جنب و جوش و حرکتند. هر کدام به قدر معرفت و حکمت، همت گماشته است. عدّه‌اى از چند روز قبل، برخى از دو ماه قبل به استقبال رفته، و سراى وجودشان را پذیراى مهمانى «ماه رمضان» کرده‌اند.
اگر کسى میان این جمع نباشد، باورش نمى‌شود که چگونه همه مسلمانان از نژادها و رنگ‌هاى گوناگون، ملیت‌ها و قومیت‌هاى متفاوت، پیران و جوانان و گاهى کودکان هفت ـ هشت ساله براى استقبال از ماه رمضان صف کشیده اند و حلول این ماه عبادت و بندگى را با عبادت بیشتر و روزه‌دارى جشن مى‌گیرند. شرکت در این جشن، کارت ویژه مذهبى نمى طلبد؛ شیعه و سنى ندارد؛ جعفرى، حنفى، شافعى، مالکى، حنبلى و زیدى و... همه با هم هستند. نه در یک روستا و شهر و کشور، بلکه در همه جاى جهان، هر جایى که اسلام و «ماه رمضان» را درک کرده باشد.
2. واژه‌شناسان مى‌گویند: «رمضان» به معناى تابش گرما و شدت تابش خورشید است، و «ماه رمضان» تابش گرما از درون دارد‌؛ روزه‌داران از گرمى وصل مى‌سوزند و به این سوزش افتخار مى‌کنند؛ چه این که روزه، گناهان را مى‌سوزاند و باعث مغفرت است. در قرآن کریم، یک بار «ماه رمضان» و چهارده‌بار واژه «صوم» و «صیام» و «صائمین» و «صائمات»... آمده است. ماه روزه براى مسلمانان ماهى است که درهاى دوزخ بسته و درهاى بهشت به رویشان باز خواهد بود.

دلا در روزه مهمان خدایى *** طعام آسمانى را سرایى
درین مه چون درِ دوزخ ببندى *** هزاران در ز جنّت برگشایى

ب. عید فطر، پاداش روزه داران
دهه آخر ماه رمضان با حضور گسترده تر مسلمانان در مراسم احیا، شب زنده دارى، قرائت قرآن و دعا به تدریج سپرى مى‌شود. مسلمانان روزه دار احساس دیگرى دارند. یک ماه عبادت ویژه، بندگى خداى بخشنده و اکنون در آستانه دریافت «عیدى»اند. خداى متعالى به وعده‌اش عمل خواهد کرد. پایان ماه رمضان، بخشش گناهِ عاصیان تائب و افزایش درجات و تقرّب صالحان و اولیاى الاهى است. بخشى از پاداش ماه رمضان در اول شوال عطا مى‌شود. عید فطر، حضور در سفره پاداش و هدایا. مگر نه این است که با آمدن عید فطر هزاران اسیر آزاد مى‌شدند؛ چرا اسیران نفس آزاد نشوند؛ آزاد از بندگى شیطان و رهایى از عذاب و قهر خداوند.
همه مسلمان در سراسر جهان به شادمانى مى‌پردازند و چه شکوهى عظیم که دین وحدت بخش اسلام پدید آورده است. پیروان همه مذاهب شادمان و خوشحالند که عیدى از اعیاد اسلامى را جشن مى‌گیرند.

ج. عید اضحى، جلوه ایثار

جلوه دیگر وحدت، پاسداشت عید اضحى است. هر ساله بیش از دو میلیون حاجى در سرزمین وحى گرد هم مى‌آیند و با انجام مراسم حج، نمودى دیگراز روح اجتماعى و همبستگى عمومى را به نمایش مى‌گذارند. آنان به صورت ویژه با قربانى گوسفند، گاو یا شترى در سرزمین عشق و ایثار، فداکارى را اعلام مى‌کنند.
مسلمانانى که موفق نشدند در «منى» حاضر شوند، سنّت ابراهیمى را در هر کوى و برزن بر پا مى‌دارند و با انجام قربانى و هدیه گوشت آن به فقیران و همسایگان، همدلى و رأفت و مهربانى را گسترش مى‌دهند.
مسلمانان با برخوردارى از چنین جلوه‌هایى، همگرایى دینى و مذهبى را سرلوحه زندگیشان قرار خواهند داد. این جلوه‌ها از جاودانگى و جهانى نگرى دین اسلام حکایت دارد. دینى که مؤمنان را برادر یک دیگر معرفى کرده و برترى را در تقوا و پاکدامنى قرار داده است، انتظار دارد در سراسر جغرافیاى زیست محیطى مسلمانان، نداى وحدت شنیده شود؛ گر چه بدخواهان و کینه توزان، با دسیسه‌هاى گوناگون درصدد تفرقه و اختلافند و به آتش نفاق و فتنه دامن مى‌زنند.
آگاهى، هوشیارى، دشمن‌شناسى و حفظ وحدت صفوف و توحید کلمه در سایه کلمه توحید، مایه پیروزى و سربلندى مسلمانان است.

مقالات اندیشه‌ای

1. بحثی در ابتدای ماه‌های قمری (مقاله)/ آیت‌الله محمد على تسخیرى؛
2. ازسرگیری جنبش تمدن و تقریب (مقاله) / دکتر محمدعلی آذرشب؛
3. زمینه‌های طرح مسأله وحدت اسلامی در ایران قاجاری و امپراطوری عثمانی (مقاله) / دکتر محمدحسین امیراردوش؛
4. توحید در مذاهب کلامی (مقاله) / عزالدین رضانژاد؛
5. ارتداد به مثابه امری اجتماعی نه مقوله فکری (مقاله) / علی محمدیان کبریا؛
6. تعامل امام علی (علیه‌السلام) با خلفا در جهت وحدت اسلامی (مقاله) / اسماعیل دانش؛

پيشگامان تقريب

1. الف) شیخ محمدرضا مظفر، اصلاح‌گر حوزه‌ها (مقاله) ‏؛
2. ب) شهید سید قطب، شاهد بیدار (مقاله)؛

سرزمين‌هاى جهان اسلام

اتیوپی از نخستین پایگاه اسلام تا جایگاه فعلی مسلمانان (مقاله)/ ع- امیردهی

گزارشی از یک کتاب

پایان دموکراسی (معرفی و نقد کتاب)

اخبار فرهنگی

• فراخوان دومین دوره انتخاب کتاب سال تقریب
  

مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى به یارى خداوند متعال و به منظور تجلیل از اندیشمندان اهل قلم که به نشر فرهنگ تقریب و تقویت اخوت و وحدت در میان مسلمانان جهان مى‌پردازند دومین دوره انتخاب کتاب سال تقریب را برگزار مى‌نماید. از همه نویسندگان و محققان صاحب اثر در این حوزه و نیز ناشران گرامى دعوت مى‌شود آثار خود را ارسال نمایند.
راهنماى ارسال کتاب:

1. در دومین دوره مراسم انتخاب کتاب سال تقریب آثار دریافتى در سه بخش تألیف، ترجمه و تصحیح مورد ارزیابى و داورى قرار خواهد گرفت.
   
2. موضوع اثر باید متناسب با مباحث مورد نظر مجمع تقریب بوده و هدف عالى همگرایى اسلامى را تأمین نماید.
   
3. زبان کتاب به یکى از زبان‌هاى فارسى، عربى و انگلیسى باشد.
   
4. سال انتشار کتاب از سال 1358 تا 1384 هجرى شمسى برابر با (1400 تا 1426 هجرى قمرى) و 1979 تا 2005 میلادى) باشد.
   
5. دو نسخه آثار مورد نظر به ضمیمه گزیده سوابق علمى مؤلف، مترجم یا مصحح و آدرس و شماره تماس از طریق پست سفارشى به دبیرخانه مراسم ارسال گردد.
   
6. مهلت ارسال آثار حداکثر تا تاریخ 30/9/84 مى‌باشد و دبیرخانه درباره آثار رسیده پس از این تاریخ مسؤولیتى نخواهد داشت.
   

بخش ویژه:

الف ـ تجلیل از پیشگامان تقریب: در این برنامه از یکى از پیشگامان تقریب در سراسر جهان با اهداء لوح تقدیر و هدایایى تجلیل و به عنوان پیشگام تقریب معرفى خواهد شد.
ب ـ تقدیر از ناشران فرهنگ تقریب: در این برنامه یکى از ناشران جهان اسلام به عنوان ناشر فرهنگ تقریب در میان امت اسلامى با اهداء لوح تقدیر و هدایاى ویژه تقدیر به عمل خواهد آمد. از همه ناشران گرامى که حداقل پنج اثر در موضوعات مرتبط با تقریب مذاهب اسلامى و اتحاد امت اسلامى به چاپ رسانده اند دعوت مى‌شود با ارسال آثار خود در این برنامه شرکت نمایند. دومین دوره مراسم انتخاب کتاب سال تقریب همزمان با هفته وحدت اسلامى در بهار سال 1385 برگزار خواهد شد.
آدرس دبیرخانه: تهران، خ آیت الله طالقانى، نرسیده به چهارراه شهید مفتح، شماره 357، مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى، معاونت فرهنگى و پژوهشى. تلفن: 13ـ88321411و88822532 فاکس: 88321414و88321616 Emil:taghrib@taghrib.org WWW.taghrib.ir
عالمان ازهر: «ما شیعه هستیم».
در تأکید جدیدى از سوى دانشگاه ازهر که در بردارنده موافقت روشن و صریح درباره مذهب شیعه (مذهب اهل‌بیت) است، دبیرکل مجمع پژوهش‌هاى اسلامى، شیخ وفا ابو عجورثانى، بالاترین مقام بعد از شیخ ازهر، براى استاد عبد مغربى، نویسنده سیاسى مجله «صوت الأمّه» تصریح کرد: دانشگاه ازهر، ضمن روش‌هایش، تدریس مذهب جعفرى را براى دانشجویان دانشگاه ازهر قرار داده است؛ زیرا مذهب جعفرى، یکى از مکاتب اسلامى و مذهبى صحیح از مذاهب اسلامى به شمار مى‌رود.
دبیرکل مجمع پژوهش‌هاى اسلامى، هنگام بحث در مورد کتاب شیعه مصر همان کتابى که آقاى عبده مغربى در حال حاضر در شرف اتمام دستنویس آن است، افزود: براى دانشگاه ازهر، مانعى بر سر راه آماده‌سازى کتاب و اجازه چاپ آن نیست. وى اشاره کرد: خود شخصاً شیعى مزاج و سنى مذهب است.
این مسؤول ازهرى نیز گفت: به طور کلى مصر، شیعى مزاج و سنى مذهب است و مصر نخستین مکانى است که تشیع اهل بیت(علیهم السلام) را شناخته است.

• برپایى همایش بین‌المللى«میانه روى شیوه زندگىو بررسى آن از دیدگاه اسلام» در کویت
  

اجلاس بین‌المللى«میانه روى شیوه زندگى و بررسى آن از دیدگاه اسلام» به مدت سه روز 31 اردیبهشت الى 2 خرداد ماه سال جارى و با سخنان عبداللّه المعتوق، وزیر اوقاف و شؤون دینى، در کویت برگزار شد.
در این کنفرانس، اندیشهوران و شخصیت‌هاى گوناگون کشورهاى اسلامى به بررسى مسائلى همچون افراطى گرى در اسلام، معیارهاى میانه روى در فتوا و جهاد، امر به معروف و نهى از منکر و نقش مؤسسه‌ها در تحکیم میانه روى میان افراد جامعه پرداختند .
این کنفرانس پس از سه روز بحث و بررسى، با صدور بیانیه اى 21 ماده اى که در آن بر دعوت جهان اسلام به میانه روى و اعتدال اسلامى با تعمیم منطق گفت‌وگو بین ادیان و گرایش‌ها از سوى حاضران در کنفرانس تأکید شد، به کار خود پایان داد. در این بیانیه، به کمک وهمیارى به اجراى برنامه‌هاى توسعه اى در جهان به گونه اى که عدالت اجتماعى را محقق سازد، تأکید شد. کنفرانس خواستار تقویت مؤسسات اسلامى و خیریه و مؤسسات آموزشى و تبلیغاتى در جهان اسلام شد.
در بخش دیگرى از این بیانیه با فعال ساختن نقش سیاسى کنفرانس اسلامى و تشویق افراد جامعه جهت مقابله با افراط و تفریط، هر گونه جهل، تعصب و کوشش در راه ظلم، استبداد و خشونت نفى شد. همچنین در این بیانیه به کوشش در جهت موضعگیرى واحد و وحدت روش در برابر مسائل فراروى جهان اسلام و تقویت ارزش‌هاى اخلاقى و نقش دین در تمام جنبه‌هاى زندگى بشر تأکید شد.

• برگزارى «همایش بین‌المللى وحدت اسلامى» در سوریه
  

دومین همایش بین‌المللى «وحدت اسلامى» با حضور بیش از صد شرکت کننده از قطر، مصر، لبنان، ایران، و سوریه در دمشق، پایتخت سوریه امروز 19 اردیبهشت ماه برگزارشد. به گزارش روابط عمومى مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى، دومین همایش بین‌المللى «وحدت اسلامى» تحت عنوان «راه‌هاى وحدت مسلمین و راهبردهاى تقریب» با همکارى مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى، رایزنى فرهنگى جمهورى اسلامى ایران و مجمع فرهنگى شیخ احمد کفتارو از بزرگ‌ترین مؤسسات فرهنگى اهل تسنن و مجتمع فرهنگى محسنیه سوریه به مدت دو روز نوزدهم و بیستم اردیبهشت ماه در سوریه برگزار شد.
در مراسم افتتاحیه، دکتر شیخ صلاح الدین کفتارو، آیت الله تسخیرى دبیرکل مجمع، دکتر شیخ یوسف قرضاوى، رئیس اتحادیه علماى مسلمان قطر، حجت‌‌الاسلام والمسلمین سید عبدالله نظام از سوریه، دکتر محمد سلیم العوا، دبیرکل اتحادیه علماى مسلمان و رئیس انجمن گفت‌وگو و فرهنگ مصر و وزیر اوقاف سوریه نیز سخنرانى کردند، و بر وحدت اسلامى، لزوم تقریب مذاهب اسلامى، عدم اهتمام به اختلاف‌هاى فرعى و ضرورت نیازهاى جهان اسلام تاکید ورزیدند.
گفتنى است که آیت الله تسخیرى در دیدار با آقاى زهیر مشارقه، نائب رئیس جمهورى سوریه در امور فرهنگى درباره روابط فرهنگى وتبلیغاتى و ایجاد مؤسسات مناسب فرهنگى و تاکید بر روابط فى ما بین دو کشور ایران و سوریه بحث و تبادل نظر کردند. همچنین دبیرکل مجمع در دفتر نمایندگى مقام معظم رهبرى و در جمع مبلغان مذهبى در دمشق نیز سخنرانى داشتند.

• برپایى اجلاس «‌اتحادیه جهانى علماى اسلام‌» در بیروت
  

سومین اجلاس هیأت امناى اتحادیه جهانى علماى اسلام با حضور متفکران و اندیشهوران جهان اسلام به مدت سه روز 21 إلى 23 اردیبهشت ماه سال جارى در بیروت برگزار شد. به گزارش روابط عمومى مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى، آیت الله تسخیرى دبیرکل مجمع در جایگاه نائب رئیس و عضو هیأت امناى اتحادیه جهانى علماى اسلام و علامه دکتر یوسف قرضاوى مفتى بزرگ قطر، رئیس اتحادیه در اجلاس حضور داشتند.
در این اجلاس، موضوع گزارش کمیسیون‌هاى تبلیغاتى، سیاسى و فقهى و نوع همکارى با سازمان‌هاى فرهنگى بین‌المللى و سیستم اعلام مواضع و موضعگیرى در برابر حوادث فراروى جهان اسلام بحث و بررسى، و کمیسیون سیاسى به ریاست آیت الله تسخیرى برگزار شد.
« اتحادیه جهانى علماى اسلام »در راه تثبیت اجراى شریعت اسلام از رهگذر اجتهاد آزاد و مستقل و منطبق با زمان که از سوى عالمان با صلاحیت و معتبر صادر شده باشد، مى‌کوشد و آن را یگانه راه براى اثبات شایستگى اسلام براى انطباق با وضعیت زمانى و مکانى و توانمندى آن جهت پاسخگویى به نیازهاى نوظهور و اوضاع متحول در زندگى افراد، خانواده‌ها و اجتماعات مى‌داند. اتحادیه جهانى علماى اسلام، مؤسسه‌اى اسلامى و مردمى است که اعضاى آن از میان اندیشهوران مسلمان در جهان اسلام و اقلیت‌ها و جمعیت‌هاى اسلامى خارج از آن برگزیده مى‌شوند و مرکز اصلى اتحادیه در بیروت است .
این اتحادیه در راه وحدت نیروهاى مسلمان و پیروان مذاهب و جریان‌هاى گوناگون و نیز وحدت تلاش‌هاى عالمان و موضعگیرى فکرى و عملى آنان در برابر مسائل سرنوشت‌ساز امت بزرگ اسلامى در مقابل چالش‌هاى رویا روى گام برمى دارد.

• بیانیه مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى در محکومیت حوادث تروریستى در عراق
  

این روزها اخبار و گزارش‌هایى از اوضاع عراق در رسانه‌هاى منطقه‌اى و بین‌المللى منتشر مى‌شود که از کشتارهاى جمعى مردم عادى و شهروندان بى سلاح، انفجار مساجد و حسینیه‌ها و اعمال تروریستى هولناکى حاکى است که جنایات ددمنشانه رژیم بعثى صدام را به یاد مى‌آورد و باعث تاسف و تأثر فراوان است که همه این فجایع تحت لواى اسلام و به نام دفاع از مردم و مقاومت در برابر اشغالگران انجام مى‌شود و مرتکبان از خدا بى خبر، اعمال جنایتکارانه و تروریستى خود را جهاد فى سبیل الله برمى‌شمارند، غافل از آن که در این اعمال جنایتکارانه نه اشغالگران متجاوز، بلکه این زن‌ها وبچه‌هاى بى دفاع و مردم عادى کوچه وبازار به ویژه شیعیان بى‌گناه جان خود را از دست مى‌دهند و خسارت‌هاى جبران ناپذیرى را متحمل مى‌شوند.
مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى، ریشه این اعمال جانگداز را در درجه اول استمرار حضور اشغالگران و متجاوزان به سرزمین اسلامى عراق، سپس تعصب کور، افراط‌گرى، طائفه گرى و اندیشه بیمارى مى‌داند که همه را تکفیر، و آن را بهانه‌اى براى چنگ‌اندازى به جان، مال، نوامیس و اعراض مسلمانان قلمداد مى‌کند و صد البته که این اعمال جنایتکاراته خود بهانه اى براى اشغالگران جهت ادامه اشغال نیز به شمار مى‌رود.
در این وضعیت حساس، سکوت عالمان، مراکز و مؤسسات علمى جهان اسلام و خوددارى آنان از اظهار نظر صریح، نوعى کوتاهى نابخشودنى در برابر جنایاتى است که ممکن است خداى نا کرده آتش آن روزى دامنگیر همگان شود.
مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى، ضمن محکوم کردن این فجایع که روى تاریخ را سیاه کرده است، به عاملان گمراه یا مزدور آن هشدار مى‌دهد که خود را در معرض خشم الاهى قرار ندهند و از راه شیطانى خود بازگردند و توجیه گر حضور اشغالگران متجاوز نباشند.
از همه عالمان و اندیشهوران اسلامى در سراسر جهان نیز در خواست مى‌کنیم با خردمندى و دوراندیشى، به مصالح امت اسلامى نگریسته و نظاره‌گر بى‌تفاوت این صحنه‌هاى جانسوز نباشند؛ بلکه با موضع‌گیرى مصلحانه و اسلامى، این نوع جنایات ددمنشانه را که به اسم اسلام، مقاومت و جهادى فى سبیل الله انجام مى‌شود، محکوم کنند.

• برپایى همایش «‌همبستگى امت اسلامى‌» در باکو
  

همایش «همبستگى امت اسلامى» از سوى مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى و همکارى اداره روحانیت مسلمانان قفقاز و رایزنى فرهنگى جمهورى اسلامى ایران در باکو به مدت دو روز 29 و30 شهریور ماه در آذربایجان برگزار شد.
به گزارش روابط عمومى مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى، این همایش با پیام دکتر احمدى نژاد، رئیس جمهورى اسلامى ایران و حضور متفکران و شخصیت‌هاى صاحب نام علمى و فرهنگى از کشورهاى آسیاى میانه، قفقاز، ترکیه و کشورهاى همجوار، حجت‌‌الاسلام والمسلمین محمدى عراقى، رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامى و آیت‌الله تسخیرى دبیرکل مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى، 29 شهریور افتتاح شد.
مفهوم امت و ویژگى‌هاى آن از نظر قرآن و سنت، هویت، مسؤولیت و سرنوشت مشترک اسلامى، راه‌کارهاى عملى براى وحدت اسلامى، امام خمینى منادى بزرگ وحدت اسلامى در عصر حاضر، اسلام آیین همبستگى، همزیستى مسالمت‌آمیز مسلمانان در آسیاى میانه و قفقاز از موضوعات مورد توجه در این همایش بود.
همچنین ریشه‌هاى اختلاف از دیدگاه قرآن و سنت، راهکارهاى غلبه یافتن اختلافات مذهبى، نقش حکام، استعمارگران و فرقه‌هاى ساختگى استعمار در پیدایى یا تشدید اختلاف‌ها میان امت اسلامى، راه‌کارهاى غلبه یافتن بر اختلاف‌هاى مذهبى و تکیه بر عناصر مشترک و گفت‌وگو براى نزدیک سازى دیدگاه‌ها در موارد اختلافى و راهى براى رسیدن به وحدت اسلامى از دیگر محورهایى است که در این همایش، مورد بحث و بررسى شرکت کنندگان قرار گرفت.
در دومین روز برپایى این کنفرانس، دبیرکل مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى به همراه رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامى و اعضاى عالى امور دینى قفقاز با الهام على اف، رئیس جمهور آذربایجان دیدار و گفت‌وگو کردند.
در این دیدار، آیت الله تسخیرى، دبیرکل مجمع ضمن تشکر از فراهم کردن زمینه همکارى کنفرانس «همبستگى امت اسلامى» از نقش تاریخى کشور آذربایجان در تمدن اسلامى و لزوم تأکید در این نقش از تقویت روابط دو کشور سخن به میان آورد. وى همچنین اظهار داشت: جمهورى اسلامى ایران سیاست گفت‌وگو را در سه سطح بین مذاهب اسلامى، ادیان ابراهیمى و تمدن‌ها دنبال مى‌کند.

الهام على‌اف، رئیس جمهورى آذربایجان با اظهار خرسندى از برپایى این کنفرانس در باکو، بر ضرورت این‌گونه اجلاس‌ها تأکید کرد. وى همچنین از خاطرات ماندگار دیدار خود از ایران و ملاقات با مقام معظم رهبرى سخن به میان آورد و دیدار دوباره معظم له را آرزو کرد.
رئیس جمهورى آذربایجان نیز از دکتر احمدى نژاد، رئیس جمهورى ایران به جهت ارسال پیام ویژه به کنفرانس بین‌المللى «همبستگى امت اسلامى» تشکر و قدردانى کرد.

• اجلاس بین‌المللى «هیأت شرعى مؤسسات مالى اسلامى» در مکه مکرمه
  

پانزدهمین اجلاس بین‌المللى «هیأت شرعى مؤسسات مالى اسلامى» از سوى هیأت محاسبه به مدت یک هفته از 4 الى 10 مهر ماه جارى در مکه مکرمه برگزار مى‌شود.
به گزارش روابط عمومى مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى، این اجلاس با حضور آیت‌الله تسخیرى، دبیرکل مجمع و شخصیت‌هاى جهان اسلام متشکل از فقیهان، استادان دانشگاه‌ها و متخصصان اقتصاد اسلامى تشکیل مى‌شود.
خاطر نشان مى‌شود که مرکز هیأت محاسبه بحرین است و هدف اصلى این اجلاس تنظیم نحوه اجراى عقود شرعى در بانک‌هاى اسلامى و اطمینان از تعهد آن‌ها به انجام فتاواى هیأت‌ها است.

در دیدار معاون کمیته صلیب سرخ با آیت الله تسخیرى عنوان شد:

• پیشنهاد برگزارى همایش «حمایت از قربانیان جنگ در پرتو اسلام»
  

آندریاس ویگر معاون عملیاتى کمیته بین‌المللى صلیب سرخ در دیدار صبح امروز خود با آیت‌الله تسخیرى، دبیرکل مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى درباره برگزارى همایشى با عنوان «حمایت از قربانیان جنگ در پرتو قانون اسلام و حقوق بین‌المللى بشر دوستانه» در ایران گفت‌وگو کرد.
به گزارش روابط عمومى مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى، آیت‌الله تسخیرى در این دیدار ضمن قدردانى از خدمات ارزشمند صلیب سرخ در سطح جهان و با اشاره به اهتمام اسلام به مسأله همکارى در ابعاد انسانى گفت: اسلام، جنگ و نزاع و خونریزى را مکروه و مغبوض اعلام کرده،صلح را در جهان اصل مى‌داند که در صورت برپا شدن جنگ، آن را بر اساس احکام انسانى اداره مى‌کند. وى در ادامه افزود: صلیب سرخ، نقش مهم و بزرگى را در امداد رسانى به انسان‌ها در حوادث غیر مترقبه و کمک به مشکل مهاجران دارد که قابل تقدیر همگان است. دبیرکل مجمع، تروریسم را اهانت به کرامت انسان دانست که معلول علت هاى بى شمارى است که باید از بین برود تا معلول ریشه کن شود.
آندریاس ویگر، با اشاره به این که کمک و همیارى براى تمام افراد بشرى در سنت‌هاى اسلامى بر اساس کرامت انسانى صورت مى‌گیرد، اظهار داشت: متأسفانه جهان امروز بر اساس جنگ‌هاى عقیدتى و ایدئولوژى و تحقیر که رشد فزاینده‌اى دارد، اداره مى‌شود و سازمان صلیب سرخ در جایگاه سازمانى غیر سیاسى بر خود واجب مى‌داند که به قدرت‌هاى جهانى یادآورى کند شمار بسیارى از این جنگ‌ها و قربانیان آن‌ها فراموش شده‌اند و از حساسیت‌هاى خبرى خارج هستند که هیج گونه اطلاع رسانى به آن‌ها نمى‌شود.
با ارائه پیشنهاد در زمینه برگزارى همایشى با عنوان «حمایت از قربانیان جنگ در پرتو قانون اسلام و حقوق بین‌المللى بشر دوستانه» در ایران و وجود منابع اسلامى در این جنگ‌ها زمینه حقوق بشر دوستانه و روش‌هاى رفتارى در جنگ گفت: کنفرانس‌هاى مشابهى با این موضوع در ژنو، اسلام آباد و یمن برگزار شده که ما خواهان همکارى مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى در برپایى این همایش هستیم.
در پایان، دبیرکل مجمع با اعلام همکارى در برگزارى همایش افزود: ما مى‌توانیم دیدگاه‌هاى اسلام را در این همایش اعلام کنیم. گفتنى است که حجت‌‌الاسلام والمسلمین خسروشاهى مشاور دبیرکل مجمع همچنین در این دیدار گفت: کمیته صلیب سرخ به موازات کمک‌هایى که در سطح جهان انجام مى‌دهد، باید محفل سیاستگذار غرب را تفهیم کند که با ادامه قتل عام و استثمار ملت‌ها، منشأ درگیرى‌ها حرکات ددمنشانه غربى‌ها است.

• برپایى همایش «تقویت روند بانک‌هاى اسلامى» در دبى
  

همایش بین‌المللى «تقویت روند بانک‌هاى اسلامى» با هدف تبیین دستاوردهاى بانک‌هاى اسلامى از سوى دانشگاه اسلامى دبى با همکارى بانک توسعه اسلامى جده به مدت سه روز 12 الى 14 شهریور در امارات متحده عربى برگزار شد.
به گزارش روابط عمومى مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى، این همایش با حضور شخصیت‌هاى جهان اسلام متشکل از فقیهان، استادان دانشگاه‌ها و متخصصان اقتصاد اسلامى و شرکت آیت‌الله تسخیرى، دبیرکل مجمع و سخنرانى درباره «تاریخچه کوتاهى از تجربه بانک‌هاى اسلامى» برگزار شد.
بررسى تجربه بانک‌هاى اسلامى، ارج نهادن به سرمایه‌گذارى‌هایى که در بانک‌هاى اسلامى مى‌شود، موضع‌گیرى حکومت‌ها در کشورهاى اسلامى در برابر اندیشه بانکدارى اسلامى، چگونگى تأسیس بانک مرکزى براى بانک‌هاى اسلامى، نقش بانک‌ها و دانشکده‌هاى اقتصاد اسلامى در آموزش و گسترش رسالت بانکدارى اسلامى و آماده ساختن و توسعه شیوه تعیین کارگزاران بانک‌هاى اسلامى، از جمله موضوع‌ها و محورهاى مورد بحث در همایش بود.

• بیانیه مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى به مناسبت روز قدس، روز مستضعفان ضد مستکبران
  

روز جهانى قدس، روز تجلى شکوه و عظمت امت اسلامى، روز رستاخیز استکبارستیزى ملل مسلمان جهان، روز وحدت همه انسان‌هاى حقیقت‌خواه و عدالت‌دوست و این روز پشتوانه اى بزرگ براى ملت مظلوم فلسطین در مقابله با صهیونیست‌ها است.
انتفاضه مسجدالاقصى در نبرد طولانى، دشوار و پر فراز و نشیب خود با غاصبان قدس شریف، افتخارى دیگر آفرید و نوار غزه پس از 38 سال اشغال نظامى صهیونیست ها آزاد شد و وعده تخلف‌ناپذیر الاهى را درباره پیروزى حق بر باطل تحقق بخشید. امروز ملت مسلمان و آزادیخواه فلسطین بر این باورند که با حمایت ملت‌هاى مسلمان و عزم و اراده خود که به نیروى لایزال الاهى متکى است مى‌توانند قدس شریف را از چنگال اسرائیل غاصب برهانند.
مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى با الهام از رهنمودهاى شجاعانه و داهیانه مقام معظم رهبرى، حضرت آیت‌الله خامنه اى از هرگونه تلاش در جهت آزادى مسجد الاقصى قبله اول مسلمانان و حمایت از انتفاضه مردم فلسطین اعلام آمادگى کرده، حضور گسترده و یکپارچه تمام مسلمانان جهان در راهپیمایى بزرگ روز قدس را که یادگارى از آرمان بزرگ بنیانگذار جمهورى اسلامى، حضرت امام خمینى(رحمه الله) است، نشان‌دهنده وحدت، مقاومت و پایمردى مسلمانان و آزادیخواهان جهان در برابر توطئه‌هاى استکبار جهانى مى‌داند.

• همایش «عدالت و مهرورزى در قرآن کریم» برگزار شد
  

پنجمین همایش قرآنى با عنوان «عدالت و مهرورزى در قرآن کریم» روز دوشنبه 25 مهرماه (13 رمضان 1426 هـ.ق) در سیزدهمین نمایشگاه بین‌المللى قرآن کریم برگزار شد.
به گزارش روابط عمومى مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى، در این همایش، شیخ جعفر مهاجر از عالمان لبنان، آیت‌الله تسخیرى دبیرکل مجمع، حجت‌‌الاسلام و المسلمین محمدى عراقى، رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامى، خانم دکتر طوبى کرمانى استاد دانشگاه تهران، دکتر هدایت‌خواه نماینده مجلس شوراى اسلامى و پژوهشگران و استادان داخلى و خارجى شرکت کردند و به بحث و بررسى موضوع همایش پرداختند. این همایش از سوى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى و مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى در مصلاى امام خمینى(قدس سره) برگزار شده است.
در این همایش، عدّه‌اى از اندیشهوران نیز سخنرانى کردند.

مأخذ شناسی اندیشه تقریب

أ.آثار منشر شده به وسیله مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی؛

• جایگاه اهل بیت(علیهم‌السلام) در اسلام و امت اسلامى (گزیده مقالات فارسى چهاردهمین کنفرانس بین‌المللى وحدت اسلامى)
  

تنظیم: سید جلال میرآقایى، چاپ اول 1381 ش/ 1000 نسخه، وزیرى / 623 ص / شومیز.
در این مجموعه، برخى مقالات ارائه شده در چهاردهمین کنفرانس بین‌المللى وحدت اسلامى گردآمده است.
عناوین تعدادى از مقالات به قرار زیر است: «وحدت اسلامى برپایه مرجعیت علمى اهل بیت(علیهم السلام) / محمد على تسخیرى)، «وحدت اسلامى یا وفاق تشیع و تسنن در نهج البلاغه» / سعید خومحمدى، «تبار شناسى و سرآمد تبارشناسان معاصر» / سید محمود مرعشى نجفى، «دودمان حسن مثنّى» / على دوانى، «اهل بیت در کتاب و سنت» / فاطمه زهرا داودى، «اهل بیت در کتاب و سنت» / سید محمد میرتبار و «محبت اهل بیت در قرآن و سنت» / اسماعیل قدیرى.

• منشور همبستگى (گزیده سخنرانى‌هاى دومین، سومین و چهارمین کنفرانس بین‌المللى وحدت اسلامى)
  

تنظیم: محمد سعید معز الدین، چاپ اول 1376 ش/ 3000 نسخه، وزیرى / 276 ص / شومیز.
منشور همبستگى حاوى تعدادى از سخنرانى‌هاى ارائه شده در دومین، سومین و چهارمین کنفرانس وحدت اسلامى است که در فاصله سال‌هاى 1367ـ1369 برگزار شده است.
برخى سخنرانان این مجموعه عبارتند‌از على اکبر هاشمى رفسنجانى، عبدالله جوادى آملى، محمد تقى جعفرى، محمد واعظ زاده خراسانى، میرحسین موسوى، قربان‌على حیدرنژاد و سید حسین فضل الله.

• الحکومة من وجهة نظر المذاهب الاسلامیه (مجموعه مقالات)
  

تنظیم: سید جلال الدین میرآقایى، چاپ اول / 1377 ش/ 1000 نسخه، وزیرى / 659 ص / شومیز.
دهمین کنفرانس وحدت اسلامى به همت «مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى» در تیر ماه سال 1376 در تهران برپا شد و در زمینه جایگاه و اهمیت حکومت اسلامى خصوصیات حکومت، حاکم و پیروان حکومت اسلامى مقالاتى به زبان عربى ارائه شد که در این مجموعه گرد آمده است. برخى از این مقالات عبارتند‌از «اجتهاد در باب حکومت اسلامى و نظرات امام خمینى» / سیدمحمدحسین فضل‌الله؛ «آزادى‌هاى سیاسى در حکومت اسلامى» / محمودامین خلیفه؛ «امت اسلامى و علل انحطاط مسلمین» / ضیاء الدین خزرجى؛ «اهداف حکومت اسلامى» / هادى آونج، «واجبات و حقوق حاکم اسلامى» / شهاب الدین حسینى و «اساس و اصول حکومت اسلامى» / قاسم مالکى.

• الحوار مع الاخر (مع المؤتمرات الدولیه)
  

مؤلف: محمد على تسخیرى
چاپ اول 1382 ش/ 2000 نسخه، وزیرى / 240 ص/ شومیز این اثر، یکى دیگر از سلسله کتب «مع المؤتمرات الدولیه» شامل مجموعه سخنرانى‌هاى دبیرکل مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى در مجامع و کنفرانس‌هاى بین‌المللى است. این کتاب که به مناسبت شانزدهمین کنفرانس بین‌المللى وحدت اسلامى با موضوع جهان‌شمولى اسلام و جهانى سازى منتشر شده، به مباحث ارزشمندى در موضوع گفت‌وگوى اسلامى اسلامى و اسلامى دیگران پرداخته است. برخى از عناوین آن عبارت است از نقش امت اسلامى در جهان امروز، نحوه همزیستى اسلام با دیگر ادیان و کیفیت تعامل اسلام و غرب.

• السیدة نفیسه
  

مؤلف: توفیق أبو اعلم، چاپ اول / 1382 ش/ 2000 نسخه، وزیرى / 232 ص / شومیز این کتاب به سیره و زندگانى سیده جلیله نفیسه دختر حسن انور از نوادگان امام حسن مجتبى(علیه السلام) مى‌پردازد و مؤلف محترم آن توفیق فراوانى در طرح افکار قابل عرضه و مناقشه یافته و موفق شده است چارچوب ثابت و محکمى در مسأله تعریف و شناخت اهل بیت(علیهم السلام) وذوى القربى ارائه دهد.
از برجستگى‌هاى دیگر این کتاب، ارائه مطالب متفق و نوآورى ضمن حفظ اصالت بحث است؛ به گونه‌اى که با ذوق عصر جدید سازگار است و مى‌تواند توجه بخش گسترده‌اى از پژوهشگران عرصه فرهنگ را به خوب جلب کند.
افزون بر این، این کتاب، حاوى افکار و مفاهیم اسلامى دیگرى است که نهایت اهمیت را دارد؛ از جمله شفاعت، توسل، کرامات اولیا، زیارت قبور و... .
این کتاب، در چارچوپ تقریب بین مذاهب اسلامى نیز در بردارنده نکات مهم در مورد اختلاف‌ها و تحلیل‌ها و مناقشه‌هاى دقیقى دراین‌باره است.

ب.سایر آثای منشر شده در زمینه اندیشه تقریب ؛

• العلویون بین الغلو و الفلسفة و التصوف و التشیع
  

على عزیز ابراهیم، بیروت، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، چاپ اول، 1415 ق ـ 1995 م، 436 صفحه، وزیرى.
اختلاف در فهم نصوص دینى، اختلاف در اجتهاد را در پى داشت که امرى طبیعى است و در جاى خود باعث رشد و بالندگى فقه و فهم متون دینى مى‌شود؛ ولى گروهى این اختلاف‌ها را با مصالح سیاسى و اقتصادى خود آمیخته و به آن دامن زده و در مقابل نیز گاهى دفاع با تعصب همراه شده و جدال و جنگ و خونریزى به دنبال داشته تا جایى که یک امت به چندین فرقه و دسته و مذهب و مسلک تقسیم شده‌است.
یکى از این فرقه‌ها، علویون سوریه و لبنان هستند که با انواع مخالفت‌ها و مشکلات حتى با تکفیر روبه‌رو شده‌اند. آن چه سبب شد آنان به این مرحله برسند چند چیز است: أ. مهاجرت آنان به سرزمین‌هاى کوهستانى و دور از دسترس طى چند مرحله که در متن کتاب به صورت مبسوط بیان شده‌است.
ب. عدم اطلاع دیگر فرق و مذاهب از عقاید آنان نیز سبب شد تا نسبت هاى ناروایى به آنان داده شود.
ج. شایع شدن بدعت ها و خرافات میان آنان، بهره مند نبودن از عالمان و انقطاع سیصد ساله آنان از قافله دانش، بیش از پیش به این مشکلات دامن زد. نویسنده نهایت تلاش خویش را به کار برده‌است تا با توجه به مستندهاى تاریخى و علمى بیان کند که علویون، شیعه دوازده امامى اند و عقیده علوى توحید محض و پاک و منزه دانستن خالق از هرگونه مشابهتى به مخلوق است.
مؤلف در بخش اول کتاب که با عنوان عشائر العلویین است، به معرفى عشیرة الخیاطین، عشیرة الحدادین، عشیرة المتاوره، عشیرة الکلبیه، الحیدریون و الغساسنه پرداخته و وجه تسمیه و انشعاب هاى آن‌ها و محل سکونتشان را بیان کرده‌است.
بخش دیگر به مهاجرت علویون به کوهستان‌ها مى‌پردازد که طى چند مرحله صورت گرفته است. تحقیق تاریخى مؤلف و بررسى دقیق کتاب تاریخ ابى الفداء شش مرحله از کوچ علویون به کوهستان را بیان مى‌کند که تا قرن دهم هجرى یعنى زمان سلطان سلیم عثمانى ادامه داشته است.
معرفى علویون، اصل و نسب آنان و خاستگاه ایشان، محتواى بخش دیگر کتاب است.
بخش‌هاى بعدى که قسمت اعظم کتاب را تشکیل مى‌دهد، به اعتقادات علویون و شیعه دوازده امامى بودن آنان پرداخته است و نام 36 تن از عالمان فعلى علویون را ذکر مى‌کند که در سوریه و لبنان سکونت دارند. همچنین مؤلف دیدگاه علویون را درباره امام معصوم، تناسخ، جبر و اختیار و تفویض، علم الباطن، غلو، تصوف و... بیان کرده است. بخش‌هاى پایانى کتاب به معرفى چند دانشمند قدیم و معاصر علوى همانند المکزون السنجارى، منتجب الدین العانى، علامه شیخ سلیمان الأحمد و علامه شیخ احمد محمد حیدر پرداخته و نمونه‌اى از آثار آنان را به نظم و نثر آورده‌است. این یادآورى لازم است که مرحوم شمس‌الدین(رحمه‌الله) رئیس مجلس الأعلى شیعیان لبنان مقدمه‌اى بر این کتاب نوشته که در فهم محتواى کتاب یارى مى‌رساند.

• افتراءات المستشرقین على الأسلام و الردّ علیها
  

یحیى مراد، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول 1425 ق / 2004 م.، 624 صفحه، وزیرى.
نویسنده در مقدمه، ظهور اسلام در شبه جزیره عربستان را معجزه‌اى غیرقابل باور مى‌داند که در اندک زمانى توانست به قلب امپراتورى‌هاى زمان خود یعنى روم و ایران و جنوب افریقا و مرز چین برسد و حتى در همان آغاز توانست باعث شکست امپراتورى ایران شده، ضربه‌هاى سختى بر امپراتورى روم وارد آورد. چگونگى گسترش این پدیده از آن زمان تا امروز، اروپایى و امریکایى و روسى و ژاپنى... را به فکر واداشته و زمینه ظهور پدیده‌اى به نام استشراق شده‌است.
وى سپس مستشرقین را به دو دسته تقسیم مى‌کند و بیشتر آنان را کسانى مى‌داند که عاملان دشمنان اسلام هستند و با مقاصد سوء خود پیشقراولان استعمارگران و صهیونیستند و گروه دیگر که اندک هستند براى تحقیق و دریافت حقیقت به این عمل اقدام مى‌کنند.
کتاب داراى دو قسمت است: در قسمت اول، نویسنده به فلسفه و مفهوم استشراق، اهداف آن و ارتباط مستشرقان با استعمار و تبلیغات مسیحى و یهودى و توجه آنان به میراث اسلامى مى‌پردازد و در قسمت دوم که بخش اعظم کتاب را تشکیل مى‌دهد، موضع و دیدگاه مستشرقان را درباره قرآن کریم، سنت و سیره پیامبر(صلى الله علیه وآله)، نبوت پیامبر اسلام، فقه و تاریخ اسلامى، نظام‌هاى سیاسى، اجتماعى و اقتصادى اسلام بیان مى‌کند و در پایان، به تمدن اسلامى در اندلس (اسپانیا) مى‌پردازد.
این کتاب در نوع خود قابل توجه و شایان مطالعه و بررسى است.

• راز عصر طلایى: کاوشى در تاریخ علم مسلمانان
  

ناصر نادرى، تهران، انتشارات کیهان، چاپ اول، 1378 ش، 120صفحه، رقعى.
آنچه ما مسلمانان، در مایه دانش، آزمون، فرهنگ و اخلاق به جامعه بشر ارائه داده‌ایم، هسته اصلى همه چیزهایى است که امروز بشر دارد. از علوم تجربى گرفته تا اخلاق، از فقه و حقوق گرفته تا فلسفه، از ادبیات تا مکانیک، از شناخت بیمارى‌ها و کشف داروهاى تازه تا نظام هاى سیاسى، از آداب معاشرت فردى و صنفى تا سنت دانشگاهى، از تربیت و نگاهدارى و دامدارى تا استخراج آب‌هاى زیرزمینى و اصول آبیارى، از آداب کشوردارى تا کشاورزى و... .
کتاب حاضر نوعى نگرش تاریخى است بر فعالیت‌هاى علمى دانشمندان اسلامى در علوم مختلف که با موضوعاتى چون دنیاى جدید، موج جدید، مسلمانان و علم ریاضیات، مسلمانان و علم نجوم، مسلمانان و علوم پزشکى، مسلمانان و علم جغرافیا، مسلمانان و علم فیزیک و مسلمانان و علم شیمى تدوین شده‌است.
برخى از آثار و ابداعات دانشمندان اسلامى که در این کتاب بررسى شده عبارتند‌از ابداعات ریاضى ابوریحان بیرونى، تکامل علم جبر به وسیله عمر خیام، تقویم سیارات از بنوموسى، رصد خورشید به وسیله ثابت بن قره، چشم پزشکى ابن هیثم، داروسازى ابن بیطار، فرهنگ کشورها از یاقوت، ساعت آبى جزرى و کشف الکل از زکریاى رازى.

• جغرافیاى تاریخى کشورهاى اسلامى (2 جلد)
  

حسین قرچانلو، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانى دانشگاه‌ها (سمت)، چاپ اول، 1380ش، 418+585 صفحه، وزیرى.
با ظهور و گسترش اسلام بسیارى از علوم نیز بین مسلمانان رشد قابل توجهى یافت که جغرافیا از جمله آن‌ها است. اصطلاح جغرافیا در زبان عربى به «صورة الارض» و «قطع الأرض» ترجمه شده و نگارش کتاب‌هاى بسیارى با عناوین «کتاب البلدان» و «المسالک و الممالک» و «علم الطرق» و... را در پى داشته‌است.
عوامل فراوانى در توجه و گسترش جغرافیا نقش مؤثر داشته‌اند که بعضى از آن‌ها عبارتند‌از:

1. تصرف سرزمین‌هاى گسترده و ممالک جدید به وسیله مسلمانان و توسعه قدرت سیاسى آنان؛
2. فرض و واجب بودن طلب دانش بر مسلمانان؛
3. انجام فرایض عبادى همچون حج که مهم ترین انگیزه جهانگردى مسلمانان است؛
4. توجه به آثار پیشینیان و گذشتگان و پند گرفتن از آن با توجه به آیات قرآن؛
5. بازرگانى و کسب معاش و آشنایى با موقعیت شهرها و وصف عجایب و شگفتى‌ها.

پس از انقلاب اسلامى، ستاد انقلاب فرهنگى موضوع «جغرافیاى تاریخى» را به صورت یکى از دروس گرایش تاریخ تمدن رشته الاهیات به تصویب رساند و کتاب حاضر متن درسى آن است که در دو بخش تهیه و تدوین شده. بخش اول، شامل کلیاتى درباره مفاهیم مرتبط با جغرافیاى تاریخى مى‌شود که در هشت فصل به شرح ذیل است:

1. تعریف جغرافیا؛
2. پیدایش مکاتب جغرافیایى در اسلام؛
3. پیدایش جغرافیاى ریاضى نزد مسلمانان؛
4. آغاز سیر و سفر و پیدایش کتب جغرافیاى عمومى و سفرنامه؛
5. آغاز دریانوردى مسلمانان به منظور اکتشافات و توسعه تجارت و بازرگانى؛
6. توجه به شگفتى‌ها و عجایب سرزمین‌ها؛
7. مکتب نقشه نگارى اسلامى، مکتب شریف ادریسى؛
8. کیانشناختى، تدوین کتاب‌هاى جغرافیاى ناحیه‌اى و محلى.

بخش دوم کتاب با عنوان جغرافیاى تاریخى شهرها قسمت اعظم کتاب را شامل مى‌شود که در ده فصل تدوین شده‌است و به تاریخ شهرهاى کشورهاى اسلامى مى‌پردازد. فصل‌هاى اول و دوم به بررسى شهرهاى جزیرة العرب، عمان و یمن و بحرین اختصاص دارد و عناوین فصل‌هاى بعدى چنین است: فصل سوم عراق؛ فصل چهارم، آسیاى صغیر و شهرهاى مرزى جزیرة العرب و شام؛ فصل پنجم شامات؛ فصل ششم مصر؛ فصل هفتم ماوراى مصر؛ فصل هشتم مغرب (افریقاى شمالى)؛ فصل نهم، جزایر دریاى مدیترانه و فصل دهم اندلس.

• تانزانیا سرزمین همیشه سبز
  

امیر بهرام عرب احمدى، تهران، انتشارات بین‌المللى الهدى، اول، 1384ش، 604 صفحه، وزیرى.
کتاب حاضر به گونه‌اى علمى و بر پایه مشاهدات عینى و تحقیقات میدانى، کشور تانزانیا را از زوایاى گوناگون بررسى کرده و تلاشى براى شناسایى چهره واقعى این کشور به صورت نمونه‌اى از یک کشور اصیل افریقایى به مردم ایران است. در این کتاب، حضور گسترده مسلمانان و مسیحیان، تنوع قبایل و آداب و رسوم جالب این قبایل، ادیان بومى و تشریفات و مناسک این ادیان و مذاهب، زبان و ادبیات سواحیلى، جلوه‌هاى گوناگون فرهنگى، اجتماعى و تاریخى و جاذبه‌هاى طبیعى کشور تانزانیا به تصویر کشیده، و هر یک در جاى خود و به گونه‌اى کاوش گرایانه بحث و بررسى شده‌است. یکى از مهم‌ترین موضوعات مندرج در این کتاب، متشرکات دیرینه تاریخى و فرهنگى ایران با تانزانیا و سایر کشورهاى شرق افریقا است.
کتاب پیشین که در نوع خود یکى از کتاب‌هاى جامع و فراگیردر مورد کشورى افریقایى است از 24 بخش و تعداد 153 فصل تشکیل شده؛ از این روى براى محققانى که به مطالعه و فرهنگ و آداب و رسوم کشورهاى گوناگون و شناسایى و معرفى وضعیت سیاسى و فرهنگى اجتماعى علاقه‌مند هستند، بسیار سودمند است. برخى از مهم‌ترین عناوین و موضوعات مطرح شده عبارتند‌از:
جغرافیاى طبیعى ـ انسانى و سیاسى، تاریخ تانزانیا، قبایل تانزانیا، سرزمین و مردم ماسایى، آداب و رسوم قبایل تانزانیا، نقش ماسک و مجسمه در فرهنگ قبایل تانزانیا، اسلام در تانزانیا، مسیحیت در تانزانیا، روابط مسلمانان و مسیحیان، مذاهب بومى در تانزانیا، نقش زنان در جامعه تانزاینا، زبان و ادبیات سواحیلى، رسانه‌هاى گروهى و وسایل ارتباط جمعى، مشکلات و معضلات اجتماعى، آموزش و پرورش، آموزش عالى، جاذبه‌هاى گردشگرى، آثار باستانى و ابنیه تاریخى تانزانیا، تاریخ حضور ایران در تانزانیا و سایر کشورهاى شرق افریقا، تاریخ زنگبار، سلاطین عمانى زنگبار، تجارت برده و برده‌دارى در زنگبار، آداب و رسوم مردم زنگبار و نقش علماى معاصر زنگبار در گسترش اسلام.
در صفحات پایانى کتاب، به ترتیب، فهرست منابع و مآخذ کتب، گزارشات، مجله ها، مقالات فارسى؛ منابع و مآخذ کتب، مقالات و گزارشات انگلیسى، ضمیمه «نقش جولیوس نایرده در تحولات سیاسى، اجتماعى و فرهنگى تانزانیا»، فهرست اعلام فارسى، فهرست اعلام انگلیسى و تصاویر چاپ شده‌است.

چکیده مقاله‌ها

در این بخش از فصلنامه مقالات اندیشه‌ای به زبان عربی و انگلیسی ترجمه شده است.

چکیده مقالات به زبان عربی

• بحث في بداية الاشهر القمرية
  

محمدعلي التسخيري
ان المبحث الاساسي هو كيف يمكن تحديد بداية الشهر القمري الجديد على ضوء اختلاف الرؤية، كأن يشاهد الهلال في مدينة دون اخرى بسبب رداءة الطقس مثلا، فهل مشاهدة الهلال في مكان حجة في الاماكن التي لم يشاهد فيها ايضا، وقد يكون اختلاف الرؤية بسبب اختلاف افق المدينتين ، وللاجابة عن ذلك لابد من مراجعة النصوص الدينية، وثمة اختلاف بين علماء الفريقين في هذا المجال .

فقد ذهب فقهاء الشيعة الى ان رؤية الهلال في المدن المتحدة او القريبة في الافق كافية لاثبات الهلال، اما في المدن البعيدة الافق فالمشهور الى عدم الكفاية، وذهبت ثلة من المتاخرين الى كفايته ايضا، واما في اوساط علماء السنة فقد نقل مغنية في كتابه ان الحنفية والمالكية والحنبلية مالوا الى كفاية الرؤية في اية نقطة من نقاط العالم، واما الشافعية فقد ذهبت الى عدم الكفاية واشترطت اتحاد الافق .

ان ادلة اتباع كفاية الرؤية للمدن البعيدة الافق فهي كالتالي :استنادا الى سورة القدر فان ليلة القدر واحدة في جميع ارجاء المعمورة، وورود احاديث كثيرة بتعابير مختلفة تجعل الرؤية هي الملاك واطلاقها يقتضي شمولها للمدن البعيدة الافق ايضا .

واما ادلة المخالفين فهي :ان لسان الادلة قاصر عن افادة الاطلاق بل الانصراف العرفي الى المدن المتحدة او القريبة في الافق، هذا اضافة الى ان تعبير «مدينة اخرى» لايمكن تعميمه الى سائر المدن حتى الواقعة في اقصى نقاط العالم .

ومهما يكن من امر فلا يتيسر اقامة البرهان القاطع على وحدة زمان الهلال، ولايجوز ايكال هذه المهمة لفرد او حكومة، ولايجب الخشية من طرح هذه المباحث، بل ينبغي السير وفق الاصول والادلة نعم ينحصر الدليل القطعي في حكم ولي امر المسلمين بتعيين وقت الهلال ويعضد ذلك ادلة شرعية كافية .

المصطلحات الرئيسة: الوحدة الاسلامية، الامة الاسلامية، الاشهر القمرية، رؤية الهلال، اختلاف الافق ، اختلاف الرؤية .

• استئناف مسيرة النهضة الحضارية للتقريب
  

الدكتور محمد علي آذر شب
لقد ادت النزاعات المذهبية الى توقف نهضة الحضارة الاسلامية عن نشاطها .
فقد كانت القبائل العربية في الجاهلية تفتقد لاية مبررات حضارية اثر التناحر فيما بينها، ولما حل الاسلام مهد ارضية خصبة لازدهار الحضارة الاسلامية عبر اجتثاث تلك الاختلافات من جذورها وكانت البحوث الكلامية من ابرز معالم التقريب ومن اهم منجزات تلك الحضارة .

ان افضل نموذج يهدينا الى التقريب ويرشدنا الى الحضارة هو الله والعزة العرفانية فاذا استقام عود المذهب العرفاني في اوساطنا، فسوف نمتلك عزة ولغة مشتركة عالمية ونبلغ اوج الحركة التكاملية ونستوعب حقيقة الدين، فالعرفان يستهدف الوصول الى الحقيقة الانسانية المشتركة بين ابناء البشر والابتعاد عن الحيوانية، و هذا يؤدي بطبيعة الحال الى التحول الذاتي لطلب الكمال الانساني المنشود ، كما يستهدف ايضا نيل الاهداف الدنيوية والاخروية المقدسة على كافة الاصعدة .

المصطلحات الرئيسة: النهضة الحضارية، التقريب، النموذج الافضل، العزة، الذلة، العرفان .

• خلفيات طرح مشروع الوحدة الاسلامية في ايران القاجارية والامبراطورية العثمانية
  

محمدحسين امير اردوش
ان تحقق الامة الواحدة في العالم الاسلامي بحاجة الى معرفة الخلفيات التاريخية والوقوف على التجارب الحلوة والمرة التي مرت بها هذه المسالة في العصور المختلفة، ومن هنا فقد تطرق الكاتب الى اوضاع بلدين كبيرين كايران والامبراطورية العثمانية ساهما في تكريس عدم التجانس في العالم الاسلامي و الى خلفيات طرح مشروع الوحدة الاسلامية .
كما استعرض هذا المقال اوضاع ايران في العصر القاجاري وعوامل الانحطاط وخلفيات ظهور الحركة الاصلاحية اولا ومن ثم تابع الظاهرة المذكورة في الامبراطورية العثمانية .
المصطلحات الرئيسة: الوحدة الاسلامية، الامة الواحدة، عصر القاجارية، العثمانية، الانحطاط .

• التوحيد في المذاهب الاسلامية
  

عزّالدين رضا نجاد

ثمة آراء مشتركة للمسلمين في الكثير من الموضوعات العقائدية والفقهية والاخلاقية، و قد وظف البعض جهده من اجل تضخيم الاختلافات و جعل الوحدة والاتحاد امرا صعبا بعيد المنال. هذا المقال تناول احد الاصول المشتركة بين المذاهب الكلامية، وقد لمح ـ عبر استعراض الاتجاهات المذهبية لاهم مسألة عقائدية وهي التوحيد ـ الى هذه الحقيقة وهي ان الشرائع السماوية قاطبة قد وطدت دعائمها على التوحيد، و قد نبذ الاسلام ـ على وجه التحديد ـ كافة الوان الشرك والوثنية عبر رفع نداء التوحيد.

كما بين هذا المقال نظرة المعتزلة والاشاعرة والماتريدية و السلفية، و الفلاسفة و الامامية ازاء التوحيد واقسامه ، واهتمام كل مذهب من المذاهب الكلامية ببعض تلك الاقسام .
وقد تطرق القسم الاخير من المقال الى فهرسة الكتب المصنفة في التوحيد وصفات الباري تعالى لاجل بيان الاهمية التي اولتها المذاهب الاسلامية لها مكتفيا بتعريف اكثر من عشرين اثرا علميا خالدا لعلماء الفريقين وهذا دليل اخر على اتحاد المفكرين الاسلاميين في هذا الخصوص .
المصطلحات الرئيسة: التوحيد، التوحيد الذاتي، التوحيد الصفاتي، التوحيد الافعالي، التوحيد التشريعي ، التوحيد الربوبي، الشرك، المذاهب الكلامية، الامامية، المعتزلة، الاشاعرة، الماتريدية، المعتزلة .

• الارتداد ظاهرة اجتماعية وليست مقولة فكرية

علي محمديان كبريا
من المواضيع التي احتدم حولها الجدل في كافة الادوار الفقهية لاسيما في الوقت الحاضر هو مبحث الارتداد، فقد ادت اصالة عدم الاكراه في الدين وحث الكتاب على التفكير في الافاق والانفس من جهة ، ومجازات المرتد من جهة اخرى ادت الى ظهور اشكالية .

وقد سلط كاتب هذا المقال الاضواء على بيان محل النزاع الذي هو مقدمة لاي تحقيق، وضرورة الفصل بين انكار الدين عن عناد وبين انكاره عن عداء، وانتهى به الامر ـ عبر دراسة نظريات الفقهاء وسيرة المسلمين و مقارنة الروايات الواردة في خصوص الشك والشبهة في الدين عند سائر المذاهب الاسلامية، وسيرة حكام الامصار المختلفة ـ الى ان الشك والشبهة في الدين مقدمة لليقين فلاينطوي تحت تعريف الارتداد .
المصطلحات الرئيسة: الترديد، الشك، الشبهة، المرتد، الارتداد .

• سلوك الامام علي(عليه‌السلام) مع الخلفاء في اتجاه الوحدة الاسلامية
  

اسماعيل دانش

لايخفى على احد ضرورة وحدة الامة الاسلامية، فان سيرة الائمة المعصومين(عليهم‌السلام) ـ اضافة الى القران الكريم والسنة النبوية ـ تفوح بنداء الوحدة المعطر، وقد تناول هذا المقال مفهوم الوحدة اولا ثم اشار الى تعامل الامام علي(عليه‌السلام) مع الخلفاء وانه يصب في مجرى الوحدة الاسلامية مع التاكيد على حرص الامام(عليه‌السلام) على هذه الوحدة.

فالاستشارة السياسية والعسكرية والتعاون العلمي والقضائي من جملة الموارد التي تعامل فيها الامام(عليه‌السلام) مع الخليفة الاول، ودام هذا التعاون في عهد الخليفة الثاني في مجال الاستشارة العسكرية لاسيما في معركة الجسر وقتال الروم ومعركة بيت المقدس، هذا الى جانب تعاون اتباع الامام(عليه‌السلام) مع الخليفة في الحروب والمسائل الحكومية .

ولم يقتصر دور الامام(عليه السلام) على ذلك فحسب بل كان مرجعا علميا يلجأ اليه في الاستشارات السياسية والاقتصادية وطرح الارشادات اللازمة للديوان، كما تم استئناف هذا التعاون في عهد الخليفة الثالث الا ان ارتباك الاوضاع في ذلك العهد ادت الى قيام الامام(عليه‌السلام) بدور الوسيط بين الخليفة وخصومه ولما تمت محاصرة دار الخلافة بادر الامام(عليه‌السلام) الى ارسال الماء اليه بواسطة نجليه الحسن والحسين(عليهما‌السلام).

هذا السلوك ينم عن روح الوحدة المتعالية والتي اشد ما تحتاجها الامة الاسلامية في العصر الحاضر، وقد تبلورت تصرفات الامام(عليه‌السلام) في الاهتمام بمصالح الاسلام والثبات على الوحدة الاسلامية .
المصطلحات الرئيسة: التعامل، الخلفاء، الوحدة الاسلامية، الاتحاد، الاستشارة السياسية، الاستشارة العسكرية، التعاون القضائي، امور الديوان، الوساطة .

چکیده مقالات به زبان انگلیسی

• A discussion on the beginning of the lunar months
  

Written by Mohammad Ali Taskhiri

The question is when the new month begins and we would not be able to observe the moon; or it is visible in one city and invisible in the other, then what should be done?
If the problem arises as the presence of clouds, observing the moon by the neighboring city is credible. If the reason of invisibility is time zone difference then the issue should be solved according to the Islamic laws. There are some disagreements between the Shiite and Sunni scholars over the issue.
The Shiite scholars believe that observing the moon in the city with the same time zone or the city which has the close time zone to the target city is enough for crescent confirmation, however; the rule is not applicable for the cities having different time zones. It is worth mentioning that many contemporary scholars believe that it is applicable even for the cities with different time zones. Mogniya book reads that the Hanafies, the Malekies and the Hanbalies believe that observing the moon is enough for confirmation wherever the observation maybe. However, the Shafeies does not believe in different time zone confirmation and the only condition for them to be proved is the same time zone.
The opponents of accepting confirmation of a city with a different time zone back their claim with the following; Laylat ul-Qadr is the same night for all the people across the globe according to the Qadr Sura. The traditions signifying observation as the criterion for confirmation indicate observing the crescent in one city is enough for confirmation in other regions as well.
The opponents say the expression “observing the crescent is enough” does not cover all the regions and how it is applicable for two cities located on two opposite sides of the globe.
Consequently, it is not possible to have just one idea on the crescent time and therefore it is impossible to set an individual or a government to indicate crescent time. We shall not consider the world’s public opinion about us concerning this issue and shall follow our own rules and regulations.
The only absolute way is the order of Muslim leader, whose idea is acceptable, since there is ample religious reasoning for following his orders.

• Restart of Proximity "Taqrib"” movement

Written by Mohammad Ali Azar Shab

Sectarian clashes cause Stoppage in the Islamic civilization movement. Since Pre-Islam Arab tribes were involved in different disputes, they were uncivilized. However; with the appearance of Islam the disputes disappeared and the way was paved for the creation of Islamic civilization. The claim can be backed by the history of belief discussions, which are a sign of closeness and the ground for civilization.
The path to get to the desired destination is through the development of self-esteem, mystical spirit and knowing Allah. In case of materializing this objective, we will have both dignity and international language, and will realize the essence of religion. Mysticism is after the truth essence of human which is common between all human beings. With mysticism all the secular and spiritual objectives of man are entirely materialized.

Keywords: civil movement, proximity, best sample, dignity, mysticism

• Islamic Unity in Iran during the Qajar dynasty and Ottoman Empire

Written by Mohammad Hossein Amir Arduosh

To materialize the united Islamic Ummah, the historical grounds should be recognized and the so called bitter and sweet related experiences shall be examined. Hence, the author reviews the status of two big countries, Iran and Ottoman, which had fairly vital roles in the disunity of Islamic Ummah. The writer also discusses the grounds for Islamic union.
In the present article Iran’s status in the Qajar dynasty, the causes of its fall and the grounds for the reform movement are tackled. In the second part, the same discussion is conducted about the status of Ottoman.

Keywords: Islamic unity, United Ummah, the Qajar dynasty, Ottoman, fall

• Monotheism and Islamic religions

Written by Ez al-Din Reza Najad
The Muslims have a common ideology about beliefs, jurisprudence and morality. Some individuals try to exaggerate the Controversial issues and consequently, misrepresent the path to getting united. The present article tries to elaborate one of the Muslim’s common grounds. Monotheism is one thing, all religions base their fundamental on, and Muslims, like other God believers, are much too faithful to be polytheist.
This article discusses the viewpoints of Motazele, Ashaere, Matridiya, Salfiya and Imamiya followers abut monotheism. The final chapter of the book is the bibliography of 20 illustrious books with the subject of monotheism, written by the Shiite and Sunni scholars. The books are a sign of Muslim’s attention to the issue.

Keywords: monotheism, polytheism, Abrahamic religions, Imamiya, Motazele, Ashaere, Matridiya.

• Apostasy; social issue, not mental issue
  

Written by Ali Mohammadian kebria
Apostasy has been one of the most controversial issues in all the jurisprudential eras, particularly the present time.

The fact that believing in a particular religion is not obligatory and the insistence of the Quran on thinking and reflecting on the world and the creatures, on the one hand and the apostate punishment on the other hand makes one think there is a discrepancy in Islam about the issue.

In the present article, the author draws a distinction between doubt in the religion whish is the first step in every research and religion denial or conspiracy ageist the religion. Reviewing the ideas of scholars and related traditions and conducting comparative analysis of different sects’ ideas about the issue and the reaction of Islamic leaders to it, the author concludes that uncertainty which is the first step in coming to certainty is not defined as apostasy.

Keywords: uncertainty, doubt, apostate, apostasy

• Imam Ali's behavior with the Caliphs in line with the unity of the Islam nation

Written by Esmail Danish
The importance of Islamic nation unity is clear to all of us. Besides the Quran, the holy Prophet and the Imam’s behavior have shown us the magnitude of “union”. This article discusses the meaning of unity and the kind of relationship Imam Ali had toward the then Caliphs for the sake of unity.

Political and military counseling, intellectual and judicial collaboration are some instances of Imam Ali’s cooperation with the first Caliph.

Aside from the mentioned roles Imam had at the time of the first Caliph, he helped the second Caliph in Jasr War, the war with the Romans and Beyt al-Moghadas war. Imam’s followers collaborated with the then governors as well.

The Imam’s cooperation continued until the third Caliph. Imam Ali was the mediator between the Caliph and his opponents, when they besieged the Caliph's house and had Imam Hassan and Imam Hussein take some water for the Caliph.

These behaviors indicate the value of unity, the crucial need of Islamic Ummah.

Whatever Imam did was for the sake of Islam and the unity of Islamic community.

Keywords: behavior, the Caliphs, Islamic Unity, Unity, Political counseling, Military counseling, Judicial collaboration, Mediation

پانویس

مطالب مندرج در مقاله برگرفته از فصلنامه اندیشه تقریب، سال اول، شماره 4، پاییز 1384 می‌باشد.