۶٬۷۰۰
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۵۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات فرق و مذاهب | |||
| عنوان = جاحظیه | |||
| تصویر = | |||
| توضیح تصویر = | |||
| نام = جاحظیه | |||
| نام رایج = | |||
| تاریخ شکل گیری = 2 ق | |||
| قرن شکل گیری = | |||
| مبدأ شکل گیری = | |||
| موسس = ابوعثمان عمرو بن بحر بن محبوب کنانی لیثی معروف به جاحظ | |||
| عقیده = آراء مختلف کلامی از قبیل: محدود بودن قدرت الهی به این صورت که قائل بود خداوند به قدرت بر ظلم، کذب، ترک اصلح و اختیار غیر اصلح متصف نمی‌شود و همچنین محال است مؤمنان و کودکان را وارد جهنم کند. علی (علیه‌السلام) مستحق خلافت و شهید راه حق است. | |||
}} | |||
'''جاحظیه''' از پیروان «ابوعثمان عمرو بن بحر بن جاحظ اند» که از بزرگان «[[معتزله]]» بود. | |||
==موسس== | == موسس == | ||
ابوعثمان عمرو بن بحر بن محبوب کنانی لیثی معروف به [[جاحظ]] (163 ـ 255 ق) یکی از بزرگان ادبیات عرب و از سران معتزله بود. وی به عنوان رئیس فرقه جاحظیه تلقی شده است. جاحظ پس از مسافرت‌های علمی در علومی مانند ادبیات عرب، [[یونان]] و فارسی، [[حدیث]]، [[تفسیر]]، تاریخ و علوم طبیعی تبحر یافت. | |||
== تاریخچه == | |||
[[جاحظ]] در سال 163 در [[بصره]] به دنیا آمد و در سال 250 در همان شهر درگذشت. بعضی وفات او را در سال 255 نوشتهاند. [[ابن‌المرتضی]] در کتاب «[[المنیه و الامل]]» او را از طبقه هفتم «[[معتزله]]» دانسته و وی را کنانی و از شاگردان نظام شمرده و می‌گوید در جمیع علوم زمان خود تبحر داشت و به فصاحت و بلاغت معروف بود. | |||
== | == آرای کلامی جاحظ == | ||
به اعتقاد وی به علم کلام هم از طرف عوام و هم از طرف خواص و نیز پادشاهان ستم شده است. وی همچنین فقها را که اصحاب [[فتوا]] هستند دشمنان [[علم کلام]] می‌دانست. [[عبدالکریم شهرستانی]] می‌گوید جاحظ نفی صفات را مطابق با مذهب فلاسفه می‌دانست. [[ابوالحسن اشعری]] نقل می‌کند که این شخصیت بر خلاف [[ابوالهذیل علاف]] و بر وفاق نظّام و علی اسواری، قدرت [[خدا]] را محدود می‌دانست، به این صورت که قائل بود خداوند به قدرت بر ظلم، کذب، ترک اصلح و اختیار غیر‌اصلح متصف نمی‌شود و همچنین محال است مؤمنان و کودکان را وارد [[جهنم|دوزخ]] کند. | |||
جاحظ در خصوص اراده، عقیده مخصوصی دارد. او اصل اراده را به این صورت که جنسی از اعراض باشد، شاهداً و غائباً انکار می‌کند. وی اراده را درباره خداوند عبارت از عدم صحت سهو و جهل در افعال خدا و عدم جواز غلبه و قهر بر او می‌انگارد و درباره انسان در صورتی که مربوط به فعل خود او باشد، انتفای سهو و علم به فعل می‌داند و در صورتی که متعلق به فعل غیر باشد، به معنای میل نفس به آن فعل می‌شناسد. | |||
جاحظ این عقیده عجیب را اظهار می‌دارد که خدا کسی را داخل آتش نمی‌کند بلکه آتش به اقتضای طبیعتش، آتشیان را به سوی خود جذب می‌کند و در درون خود نگه می‌دارد. | |||
جاحظ در خصوص وجه [[اعجاز قرآن]] و همچنین درباره مخلوق بودنِ آن، عقیده مخصوصی دارد. نظام معتزلی (استاد جاحظ) و پیروان او، اعجاز قرآن را در اِخبار از غیب و صرفه می‌دانند نه در نظم و تألیف. آنها می‌گویند که اگر خداوند مردم را از معارضه با [[قرآن]] منصرف نمی‌کرد و اگر این انصراف نبود، آنها می‌توانستند با قرآن معارضه کنند. اما جاحظ برخلاف آنان نظم و تألیف قرآن و فصاحت و بلاغت آن را [[معجزه]] و دلیل بر [[نبوت]] [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر (صلی الله علیه و آله)]] دانسته و معارضه با آن را ناممکن می‌داند<ref>بااستفاده از دانشنامه جهان اسلام، ج9، ص 20 با ویرایش و دخل و تصرف اندک در عبارات</ref>. جاحظ معتقد است که معرفت‌ها همه در آدمی سرشته‌اند و با این که فعل بندگان خدا است به اختیار ایشان نیست. او میگفت: روا نیست که کسی به بلوغ رسد و خدا را نشناسد. [[کافر|کافران]] در نزد او دو گونه‌اند، معاند و عارف که هر دو خدا را شناخته‌اند ولی کافر عارف، فریفته کیش خود گشته و با معرفتی که به آفریدگار خود و تصدیقی که به [[پیامبران|پیغمبران]] او دارند باز سپاس وی نگذارند. او می‌گوید جسم‌ها پس از آن که پدید آمدند دیگر محال است نابود شوند.<ref>محمد جواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، ص 134 با ویرایش و دخل و تصرف اندک در عبارات</ref>. | |||
به | == آرای جاحظ درباره امامت == | ||
جاحظ به موضوع [[امامت]] توجه بیشتری می‌کند، به نظر می‌آید اهتمام جاحظ به مسئله امامت معلول دو چیز است: | |||
اولاً در عصر وی [[فرق و مذاهب اسلامی|فرق اسلامی]] با عقاید مختلف شان درباره امامت پراکنده و فعال بودند و به اصطلاح | |||
* امامت مسئله روز آن زمان بوده است. | |||
* ثانیاً به عقیده او [[شریعت]] با تغییر زمان دگرگون می‌شود. | |||
جاحظ در مقام تعریف امام و وظیفه او، [[ائمه]] را به سه طبقه تقسیم می‌کند: رسول، نبیّ و امام. رسول آورنده شریعت است که در مرتبه اول قرار دارد، نبیّ مؤکد شریعت است و در مرتبه دوم قرار دارد و امام در مرتبه سوم است و وظیفه‌اش ارشاد مردم به شریعت رسول است. به نظر جاحظ، برخلاف عده ای از [[خوارج]]، نصب و اقامه امام [[واجب]] است و برخلاف عقیده شیعه [[امامیه]] و [[اسماعیلیه]]؛ این نصب بر مردم واجب است نه بر خدا و برخلاف [[زیدیه]] امامت مفضول جایز نیست، و برخلاف [[اشاعره]] عقلاً واجب است نه فقط سمعاً، و برخلاف سایر معتزله عقلاً و سمعاً واجب است نه فقط عقلاً. در خصوص خلافت و [[امامت]] [[خلفای راشدین]] جاحظ همان عقیده [[اهل سنت و جماعت]] را می‌پذیرد. | |||
جاحظ درباره تفضیل [[ابوبکر]] بر [[علی بن ابی طالب|علی (علیه‌السلام)]] [[کتاب العثمانیة]] را نوشت و در آن به ذکر دلایلی پرداخت و در نتیجه متهم به [[عثمانیه]] شد، ولی این اتهام را دفع کرد و نوشت من قائل به عثمانیه (یعنی قول به تفضیل [[ابوبکر بن ابی قحافه|ابوبکر]] بر علی (علیه‌السلام)) نیستم، بلکه فقط ناقل اقوال آنها هستم. جاحظ درباره خلافت [[معاویه|معاویة بن ابی سفیان]] بر این باور بود که وی هرگز شایستگی امامت و خلافت نداشته و غاصب بوده است. جاحظ به تفسیق و [[تکفیر]] معاویة بن ابی سفیان پرداخته و گفته است که ادعای معاویة بن ابی سفیان بر امامت [[کفر]] بود و تأیید وی نیز کفر است. | |||
==عقیده جاحظ درباره اهل بیت== | |||
جاحظ حضرت علی (علیه‌السلام) را مستحق خلافت و [[شهید]] راه حق می‌دانست. جاحظ [[یزید]] را هرگز شایسته خلافت نمی‌دانست و از فسق و کفر و شرکش سخن گفته و نه تنها او را مستحق [[سب و لعن|لعنت]]، بلکه کسانی را هم که از شتم و لعن او نهی می‌کنند ملعون دانسته و در مقابل [[حسین بن علی (سید الشهدا)|امام حسین (علیه‌السلام)]] و [[اهل بیت|اهل‌بیت (علیهم‌السلام)]] او را مصابیح الظَّلام و اوتاد [[اسلام]] خوانده است<ref>با استفاده دانشنامه جهان اسلام، ج9، ص 20</ref>. | |||
==آثار== | |||
جاحظ کتاب‌های بسیار نگاشته که از جمله کتاب «البیان و التبیین» و کتاب «الحیوان» و کتاب «البخلاء» که بارها در [[جمهوری عربی مصر|مصر]] و لیدن و [[استانبول]] چاپ شده است. کتاب «الحنین الی الاوطان» که در [[قاهره]] چاپ شده است. کتاب «المحاسن و الاضداد» که در مصر و لیدن ([[هلند]]) چاپ شده است<ref>محمد جواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، ص 134</ref>. | |||
==جستارهای وابسته== | |||
* [[جاحظ]] | |||
* [[ابوالحسن اشعری]] | |||
* [[ابوالهذیل علاف]] | |||
==پانویس== | |||
{{پانویس}} | |||
{{فرق و مذاهب}} | |||
[[رده:فرق و مذاهب]] | |||
[[رده:مذاهب | |||