سید شهاب الدین مرعشی نجفی

نام	آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی
نام کامل	سید شهاب‌الدین بن سید محمود مرعشی
نسب	سادات مرعشی
تولد	۲۰ صفر ۱۳۱۵ق / ۱۲۷۶ش
زادگاه	نجف
محل زندگی	عراق • ایران
مذهب	شیعه دوازده‌امامی
اشتغال	فقه و اصول
استاتید	علی اکبر حکمی • آقا ضیاء عراقی • شیخ عبدالکریم حائری • میرزا مهدی آشتیانی • سیدعلی قاضی • محمدجواد بلاغی • محمدحسین تهرانی • میرزا جواد ملکی تبریزی • سید احمد کربلایی و....
شاگردان	سید مصطفی خمینی • مرتضی مطهری • محمد مفتح • سید محمد حسینی بهشتی • محمد صدوقی • سید محمدعلی قاضی • سید محمود طالقانی • حسین نوری همدانی • امام موسی صدر • سید مرتضی عسکری • خلیل قبله‌ای خوئی و...
تألیفات	بیش از ۱۵۰ کتاب و رساله
فعالیت‌های سیاسی	حمایت از امام خمینی • واکنش به لایحه کاپیتولاسیون • حمایت از انقلاب اسلامی ایران
فعالیت‌های اجتماعی	تأسیس کتابخانه • تأسیس مدارس مرعشیه، شهابیه، مهدیه و مؤمنیه • احداث مراکز عام المنفعه مانند مسجد، حسینیه، درمانگاه و... در ایران و سایر کشورهای اسلامی • بازسازی و تعمیر مرقد محمدباقر مجلسی • احداث واحدهای مسکونی برای طلاب در قم
سایر فعالیت‌ها	مرجع تقلید • مکاتبه و مناظره با دانمشندان مذاهب مختلف • ۶۰ سال اقامه نماز جماعت حرم حضرت معصومه
وفات	۷ شهریور ۱۳۶۹ش / ۷ صفر ۱۴۱۱ق
محل دفن	کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی
شهر وفات	قم

حضرت آیت‌الله العظمی شهاب‌الدین مرعشی نجفی در 31 تیر ماه 1276 (مصادف با بیستم صفر سال 1315 قمری) در نجف اشرف متولد شد. پدرش، “آیت‌الله سید شمس‌الدین محمود مرعشی” از فقها و مدرّسان نجف بود. وی تحصیلات حوزوی خود را زیر نظر استادان برجسته حوزه‌های علمیه نجف، سامرا، کاظمین، تهران و قم گذراند و از معدود علمایی بود که از استادان زیادی بهره مند شد و در سن 27 سالگی به مرجعیت رسید. در طی 70 سال تدریس دروس حوزوی، آیت‌الله مرعشی نجفی شاگردان زیادی تربیت کرد.

کتابخانه آیت‌الله مرعشی از آثار به جا مانده از وی است که علاوه بر نسخ چاپی، نسخ خطی کم‌نظیری در آن به چشم می‌خورد و مورد توجه نویسندگان، دانشمندان، طلاب، علما و مراکز علمی و تحقیقاتی سراسر جهان است. این مرجع تقلید شیعه، در 7 شهریور ماه سال 1369 (هفتم صفر 1411 قمری)، در سن 96 سالگی بر اثر سکته قلبی درگذشت.

تولد و خاندان

خاندان مرعشی از خاندان‌های مهم شیعی در طی ۷ قرن اخیر است. میرقوام‌الدین مرعشی بنیان گذار سلسله مرعشیان طبرستان از سرشناس ترین شخصیت‌های این خاندان است. همچنین علامه سید حسین مرعشی مازندرانی معروف به خلیفه سلطان از دیگر مشاهیر این تبار به شمار می‌رود. تیره‌هایی از این خاندان عریق و پر برکت در آمل، شوشتر، نجف، قم، تبریز، رفسنجان و… پراکنده بوده و عالمان، فقیهان، ادیبان و سیاستمدارانی را به عالم تشیع هدیه نموده‌اند.

علامه سید علی مرعشی معروف به سید الاطباء و سید الحکماء(۱۲۰۲-۱۳۱۶ ق) از عالمان و طبیبان معمر عصر خودش بود. وی در نیمه دوم قرن سیزدهم در نجف اشرف صاحب فرزندی شد که نامش را محمود و لقبش را شمس‌الدین نهاد. سال تولد سید محمود را با اینکه ۱۲۶۰ و ۱۲۷۹ نیز گفته‌اند، ولی فرزندش آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی سال ولادت او را در الاجازه الکبیره خود، ۱۲۷۰ ق یاد می‌کند.

مادر سید‌محمود، بی بی شرف شمس طباطبایی نام داشت که دانشمندی فقیه و محدثی فاضل و ربیب صاحب جواهر بود و در ضمن دخترعموی پدر علامه طباطبایی صاحب المیزان هم می‌باشد. سید محمود در زیر سایه پدر دانشمند و گرامی خویش و در دامان مادری بزرگوار بزرگ شد و مراحل کودکی و نونهالی را پشت سر گذاشت. خواندن و نوشتن را فراگرفت و سپس مانند اسلاف خود به دانش ورزی روی نهاد و تحصیل علوم و فنون را آغاز کرد. ناگفته نگذاریم که دو شخصیت دیگر با نام سید محمود مرعشی از علمای شیعی قرن چهاردهم هجری هستند که یکی از آنان سید محمود معلم مرعشی شوشتری و دیگری سید محمود مرعشی شوشتری(آخرین شاگرد آخوند خراسانی که یک دهه بعد از انقلاب، در سن فراتر از صدسالگی به رحمت خدا رفت) می‌باشد.

تحصیلات، اساتید و مشایخ

آیت‌الله سید محمود مرعشی با اشتیاقی وافر و عزمی راسخ تحصیلاتش را آغاز نمود و از محضر اساتید و فضلا و علمای نجف اشرف استفاده علمی بسیار برد و در علوم و فنون مختلف دارای مهارت و تبحر شد. او با اینکه متخصص علم رجال و انساب بود ولی در علوم متنوع دیگر هم محضر بزرگان زمانه‌اش را دریافت. او علاوه بر اینکه فقیه و اصولی بود در علم طب، تاریخ، انساب، نجوم، هیئت، درایه، حدیث، ریاضی، رمل و جفر و… توانا بود.

نگاهی به اساتید وی حاکی از عزم بلند وی و خستگی ناپذیرش‌اش در مسیر دانش ورزی و علم آموزی است. او در ادب و شعر نزد مشاهیری مانند سید جعفر حلی، سید ابراهیم طباطبایی، سید حیدر حلی و… شاگردی نمود. فقه و اصول را از محضر بزرگانی چون آخوند خراسانی، میرزا حسین خلیلی تهرانی، فاضل شربیانی، آقا رضا همدانی، شیخ الشریعه اصفهانی، فاضل مامقانی، صاحب عروه، شیخ عباس کاشف‌الغطاء و شیخ هادی تهرانی آموخت.

در علم نسب از پدرش سید علی مرعشی، حاج محمدنجف کرمانی و سید جعفر اعرجی بهره برد. در نجوم و ریاضی استفاده علمی‌اش از بزرگانی چون ملا اسماعیل قره باغی، ملا غلامحسین دربندی، میرزا عبدالعلی تبریزی و محمدعلی چهاردهی رشتی بود. سید اسماعیل عقیلی نوری از اساتیدش در علم کلام بود. رجال و درایه را از ملا علی خلیلی و شیخ علی خاقانی فراگرفت. در رمل و جفر و اوفاق سید محمدتقی قزوینی، میرزا باقر ایروانی و حاج علی محمد نجف آبادی اساتید وی بودند. طب را از پدرش و میرزا حسن شیروانی آموخت. در اخلاق و عرفان محضر بزرگانی چون سید مرتضی کشمیری و ملا حسینقلی همدانی را درک نمود و این گونه بود که در طی ده‌ها تحصیل علوم مختلف و فنون متنوع و تلاش برای تهذیب نفس، توانست به مقامات بلند علمی و اخلاقی نائل گشته و در زمره زهاد و اخلاقیون و علمای روزگارش محسوب گردد. وی همچنین از بزرگانی چون پدرش، محدث نوری، شیخ حسن جواهری، فاضل شربیانی، ملا حسینقلی همدانی، ملا علی خلیلی، سید جعفر طباطبایی، سید مرتضی کشمیری، امام الحرمین همدانی، میرزا محمد تنکابنی، سید محمد ساروی، ملا لطف الله أسکی لاریجانی، سید اسماعیل صدر و… اجازه نقل روایت داشت.

آثار و تالیفات

علامه سید محمود مرعشی با اینکه بخشی از وقتش را به امور عبادی اختصاص داده بود، پاره‌ای از اوقاتش خواه ناخواه به زندگی روزمره مرتبط می‌شد، و بخشی از آن به تدریس علوم و فنون می‌گذشت، ولی از عرصه نگارش و عرضه آثار علمی به جامعه غافل نبود و آثار متعددی از خویش بر جای نهاده است که به جز برخی از آنها، بقیه مخطوط مانده و به طبع نرسیده‌اند. معروف ترین اثر وی کتابی است مفصل در علم انساب، با نام مشجرات السادۀ العلویین، که برخی از نسابه‌های مطرح از جمله فرزند ایشان مرحوم مرعشی نجفی از این اثر در آثار خویش بهره بسیار برده‌اند. وی همچنین کتابی با نام هادم اللذات نوشته، چنانکه به سبب تبحرش در دانش پزشکی، حاشیه‌ای بر قانون حکیم ابن سینا نگاشته است. رساله‌ای درباره آل طاووس نوشته که به همراه مهج الدعوات سید ابن طاووس به چاپ رسیده، چنانکه اثر دیگری از وی با نام وجیزه که در زمینه زیارات است نیز به همراه سلامه المرصاد به طبع رسیده است.

حاشیه بر کفایه الاصول استادش آخوند خراسانی و حاشیه‌ای بر مکاسب شیخ انصاری از دیگر آثار وی می‌باشد. او همچنین بر تشریح الافلاک شیخ بهایی، رساله مشتقات آقا صادق تبریزی، ریاض المسائل سید علی طباطبایی، شرح لمعه شهیدین، قوانین میرزای قمی و برخی آثار دیگر نیز حاشیه نوشته است. تنوع موضوعی و کثرت این آثار در کنار حجم اقدامات دینی و شرعی مرحوم مرعشی حاکی از اعتنای وافر ایشان به مقوله نگارش و پژوهش است.

حکایات و قصص

مرحوم شمس‌الدین مرعشی نجفی عالمی وقور، متین، متقی، متواضع، عابد و زاهد، ساعی و کوشا و بسیار اهل عبادت و دعا بود. مرحوم مرعشی نجفی از پدر خویش به تاریخ ۱۳۳۶ ق در مسجد سهله به صورت مستند از حضرت امام سجاد(ع) نقل می‌کند که این دعا در شدائد و گرفتاری‌ها خوانده می‌شود: «بسم الله الرحمن الرحیم؛ اللهم انا نخاف منک و نخاف ممن لا یخاف منک؛ احفظنا بحق من یخاف منک من شر ما لا یخاف منک».

در زمینه مخفی ماندن مزار مطهر سیده نساء العالمین حضرت فاطمه الزهراء(س) نیز حکایتی از مرحوم سید محمود مرعشی معروف است که به نقل آن مبادرت می‌گردد. آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی فرمود: پدرم مرحوم آیت‌الله سید محمود مرعشی که در نجف اشرف میزیست، بسیار علاقمند بود که به طریقی، قبر شریف حضرت زهرا (س) را بیابد. برای این مقصود ختم مُجَرَّبی انتخاب نمود و چهل شب آن را انجام داد. شب چهلم بعد از انجام ختم و توسل فراوان، به بستر خواب رفت، در عالَم خواب به محضر امام باقر یا امام صادق (علیهما السلام) رسید، امام به او فرمود: «عَلَیکَ بِکَریمَۀ اَهلِ البَیتِ؛ به دامن کریمه اهل بیت متوسل شو.» ایشان تصور کرد منظور امام (ع) از این جمله، حضرت زهرا (س) است. از این رو عرض کرد: «آری قربان شما شوم، من نیز خَتم را برای همین گرفتم که محلّ شریف قبر آن حضرت را دقیق تر بدانم و زیارتش کنم.» امام (علیه السلام) فرمود: «منظور من قبر شریف حضرت معصومه (سلام الله علیها) در قم است.»؛ سپس افزود: به خاطر مصالحی، خداوند اراده نموده که قبر حضرت زهرا (سلام الله علیها) برای همیشه مخفی باشد، از این رو قبر حضرت معصومه (س) را تجلّیگاه قبر شریف حضرت زهرا (س) قرار داده است. اگر قرار بود قبر حضرت آشکار شود، همان شکوه و عظمت مرقد شریف حضرت زهرا را برای قبر حضرت معصومه قرار داده است.

مرحوم آیت‌الله سید محمود مرعشی وقتی از خواب برخاست، تصمیم گرفت که به قصد زیارت حضرت معصومه (س) به قم مهاجرت کند. از این جهت، با همه اعضای خانواده‌اش از نجف اشرف، عازم قم شد و توفیق زیارت مرقد مطهّر حضرت معصومه (س) را دریافت. آن مرحوم سرانجام به نجف بازگشت و فرزند برومندش آیت‌الله العظمی سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی به قم آمد و تا انتهای زندگی در جوار مرقد مطهر حضرت معصومه (س) زیست. ایشان هر روز صبح قبل از اذان صبح به زیارت حضرت معصومه میرفتند و حتی گاهی اوقات پشت در میماندند تا درِ حرم باز شود. خود آیت‌الله مرعشی نجفی می‌فرمود: شصت سال است که هر روز من از نخستین زائران حضرت معصومه (سلام الله علیها) هستم.

وفات و بازماندگان

مرحوم آیت‌الله سید محمود مرعشی نجفی پس از سال‌ها تلاش علمی و اخلاقی و دینی در صبح روز پنجشنبه ۱۳ صفر الخیر سال ۱۳۳۸ قمری دیده از جهان فرو بست و در نجف اشرف به خاک سپرده شد. از میان فرزندان وی مرحوم آیت‌الله العظمی سید شهاب‌الدین نجفی مرعشی از مفاخر شیعه در دوران معاصر بود که خدمات بسیاری به جهان تشیع نمود و یکی از خدمات ماندگار ایشان تاسیس کتابخانه فاخری است که شهرتی جهانی دارد و هم اکنون حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید محمود مرعشی نجفی(که همنام جد مکرمشان هستند) مدیریت این کتابخانه عظیم را بر عهده دارند. دیگر فرزند مرحوم علامه سید محمود مرعشی، زنده‌یاد آیت‌الله سید مرتضی مرعشی نجفی صاحب کتاب شمس الضحی فی مناقب ائمه الهدی(ع) بود که در سال ۱۳۲۵ ق در نجف اشرف متولد شد و در سال ۱۴۱۶ ق وفات یافت. ایشان از علمای مشهور تبریز بودند و شاگردان بسیار تربیت نموده و تالیفات فراوانی نگاشته بودند. همچنین فرزندان ایشان نیز در زمره علمای منطقه بوده و هستند. در پایان از خداوند منان ارسال ابر رحمت خویش بر روح مطهر علمای ابرار شیعه از جمله مرحوم آیت‌الله سید محمود مرعشی نجفی را خواستاریم و ان شاء الله شفاعت این بزرگواران در سرای باقی نثار همه شیعیان مولا علی(ع) شود.