نوار غزه
نوار غزه در انگلیسی: Gaza Strip، در عربی: قطاع غزة و در عبری: רצועת עזה رتزوعات عزه ناحیه‌ای است نوارگونه که در کنار دریای مدیترانه و در منطقه خاورمیانه قراردارد. نوار غزه از جنوب غربی با مصر و از شمال و شرق با اسرائیل هم‌مرز است.
منطقه نوارغزه ۴۱ کیلومتر طول و در بخش‌هایی از ۶ تا ۱۲ کیلومتر عرض دارد. مساحت کلی نوارغزه، ۳۶۰ کیلومتر مربع است. نوارغزه نامش را از شهر غزه که بزرگ‌ترین شهر در منطقه نوارغزه‌است، می‌گیرد. مردمی که در منطقه باریکهٔ غزه زندگی می‌کنند تماماً فلسطینی هستند. هم‌اکنون کنترل نوار غزه در دست نیروهای گروه شبه‌نظامی حماس است.
تاریخچه
پس از شکست نیروهای امپراتوری عثمانی از بریتانیا در طول جنگ جهانی اول، دولت وقت بریتانیا در ۲۵ آوریل ۱۹۲۰ میلادی کنترل نوارغزه را به همراه دیگر سرزمین‌های فلسطین برعهده گرفت و با تشکیل یک سیستم حکومتی تحت عنوان قیومیت بریتانیا بر فلسطین به کنترل نوارغزه و دیگر سرزمین‌های فلسطین پرداخت.
پس از جنگ استقلال اسرائیل در سال ۱۹۴۸ میلادی و تأسیس کشور اسرائیل در بخشی از سرزمین‌های تحت قیومیت بریتانیا و تصرف نوارغزه توسط ارتش اردن، پیمان صلح موقت ۱۹۴۹ میان کشور تازه تأسیس اسرائیل و مصر، اردن، سوریه و لبنان به امضا رسید که بنابر مفاد آن مرزهای اسرائیل و فلسطین مشخص شده و نوارغزه تحت کنترل کشور اردن قرار داشت. این عهدنامه تا آغاز جنگ شش روزه در سال ۱۹۶۷ و شکست اعراب، تحت اشغال نظامی نیروهای دفاعی اسرائیل درآمد.
اطلاعات جمعیتی
حدود یک میلیون و سیصدهزار فلسطینی در نوار غزه زندگی می‌کنند. بیشتر این فلسطینیان را اعراب پناهنده‌ای تشکیل می‌دهند که در طول جنگ اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۴۸ از اسرائیل خارج شدند. تا سال ۱۹۶۷، جمعیت نوار غزه شش برابر شد، و از آن زمان این جمعیت همواره در حال رشد است. فقر، بیکاری، و شرایط نامساعد زندگی در این منطقه به وفور به چشم می‌خورد، و دلایل این وضعیت به نرخ شدیدا بالای تولد، آسیب دیدن اقتصاد منطقه در نتیجه بسته شدن مرزهای آن توسط اسرائیل پس از انتفاذه اول، و یا فساد و بی‌کفایتی مقامات تشکیلات خودگردان فلسطین اعلام شده‌است. از دهه ۱۹۷۰ به بعد، ۲۱ شهرک یهودی‌نشین در حوالی نوار غزه احداث شد، اما این شهرک‌ها در اوت ۲۰۰۵ تخلیه شد.
بیش از ۹۹ درصد از ساکنان نوار غزه را مسلمانان و حدود ۱ درصد از جمعیت این منطقه را اقلیت مسیحیان فلسطینی تشکیل می‌دهند.
آمار جمعیت‌نگاری مربوط به نوار غزه از برآوردهای وزارت بهداشت فلسطین در سال ۲۰۰۵ اخذ شده‌است. :
- نرخ تولد" ۸/۳۰ تولد در هر هزار نفر (برآورد در سال ۲۰۰۵)؛
- «نرخ مرگ و میر» ۲/۳ مورد مرگ در هر هزار نفر (برآورد در سال۲۰۰۵)؛
- «نرخ خالص مهاجرت» ۵۴/۱ مهاجر در هر هزار نفر جمعیت؛
- «میزان مرگ و میر اطفال»: ۳/۲۱ مرگ در هر هزار مورد تولد؛
- «میزان باروری»: ۷/۴ مورد تولد کودک در ازای هر زن؛
- «نرخ رشد جمعیت»: ۸/۲ درصد.
موقعیت جغرافیایی
نوار غزه در موقعیت جغرافیایی ۳۱°۲۵′N, ۳۴°۲۰′E در خاورمیانه قرار گرفته‌است. این منطقه دارای مرزی ۵۱ کیلومتری با اسرائیل، و مرزی ۱۱ کیلومتری با مصر در نزدیکی شهر رفح است. خان یونس در ۷ کیلومتری شمال شرقی رفح واقع شده، و شهرهای متعدد در طول ساحل بین این منطقه و شهر غزه واقع شده‌است. بیت لحیا و بین حنون به ترتیب در شمال و شمال شرقی شهر غزه واقع شده‌اند.
منطقه گوش کتیف از محلات اسرائیل سابقا در منطقه دون|سند دون در همجواری رفح و خان یونس، در طول منطقه جنوب غربی ساحل ۴۰ کیلومتری دریای مدیترانه واقع شده بود. چند ماه پس از آنکه اسرائیل در دسامبر ۲۰۰۵ طرح تخلیه یکجانبه نوار غزه را اجرا کرد، یک منطقه حائل جنجال‌برانگیز در مرز شمالی با اسرائیل ایجاد شد.
بخشی از این مرز ۵/۲ کیلومتر به منطقه تحت کنترل تشکیلات خودگردان فلسطین نفوذ می‌کند، که این منطقه سابقا محلات شمال اسرائیل را تشکیل می‌داد، و در حال حاضر گردان‌های عزالدین قصام از این منطقه برای شلیک موشک به اسرائیل استفاده می‌کنند.
نوار غزه دارای آب و هوای معتدلی است، که دارای زمستانی ملایم و خشک، و تابستانی گرم و توام با خشکسالی است. سطح زمین مسطح یا هموار است، و تپه‌های شنی نیز در کنار ساحل قرار به چشم می‌خورد. مرتفع‌ترین نقطه جز ابوعوده نام دارد که دارای ارتفاع ۱۰۵ متر از سطح دریاست. منابع طبیعی فلسطین شامل زمین‌های قابل کشت (حدود یک‌سوم از نوار غزه را زمین‌های آبی تشکیل می‌دهد) است. مسائل زیست‌محیطی فلسطین شامل کویرزایی؛ استفاده از آب شور برای آبیاری محصولات کشاورزی، آب شیرین؛ تصفیه فاضلاب؛ بیماری‌هایی که از راه آب منتقل می‌شود؛ فرسایش خاک؛ و کاهش و آلودگی منابع آب زیرزمینی است. گفته می‌شود نوار غزه یکی از پانزده سرزمینی است که «مهد بشریت» را تشکیل می‌دهد. این منطقه دارای قدیمی‌ترین بقایای مربوط به آتش‌های بزرگ ساخته دست بشر و برخی از قدیمی‌ترین اسکلت‌های بشر است.
وضعیت سیاسی
کنترل نوار غزه از سال ۲۰۰۷ پس از اختلاف و درگیری با جنبش فتح، به دست حماس افتاد و جنبش فتح در حال حاضر صرفا بر کرانه باختری تسلط دارد. دو ماه پیش، حماس و فتح برای تشکیل دولت واحد به توافق رسیدند. غزه در حال حاضر محل تجمع گروه‌هایی است که به مقاومت و ایستادگی در برابر رژیم صهیونیستی اعتقاد دارند.
اقتصاد
بازده اقتصادی نوار غزه در طول سالهای بین ۱۹۹۲ و ۱۹۹۶ یک سوم کاهش یافت. این سقوط به فساد و سوء مدیریت یاسر عرفات، بسته شدن مرزهای نوار غزه توسط اسرائیل و اعمال کنترل گسترده بر مرزها در پاسخ به تروریسم در فلسطین؛ حملات تروریستی فلسطینیان به اسرائیل نسبت داده شده‌است. در نتیجه حملات فلسطینیان به اسرائیل روابط بازار کالا که پیش‌تر بین اسرائیل و نوار غزه ایجاد شده بود مختل شد. منفی‌ترین تاثیر اجتماعی این سقوط ظهور بیکاری فزاینده بوده‌است.
در طول سالهای بعد توسل اسرائیل به سیاست بستن مرزهای نوار غزه کاهش یافت، و در سال ۱۹۹۸، اسرائیل سیاست‌های جدیدی برای کاهش تاثیر بستن مرزها و دیگر رویه‌های امنیتی اعمال شده بر ورود کالا و نیروی کار فلسطین به اسرائیل اجرا کرد. این تغییرات منجر به وقوع یک بهبود سه ساله در اقتصاد نوار غزه شد. دوره بهبود وضعیت اقتصادی در سه ماهه آخر سال ۲۰۰۰ و با آغاز انتفاذه الاقصی پایان یافت. انتفاذه الاقصی منجر به بسته شدن مرز اسرائیل توسط نیروهای دفاعی اسرائیل و نیز اعمال مکرر محدودیت بر تردد فلسطینیان در مناطق خودگردان شده و در نتیجه به شدت جابجایی تجاری و نیروی کار را مختل کرد.
در سال ۲۰۰۱، و حتی شدیدتر از آن در سال ۲۰۰۲، آشوب بین‌المللی و اقدامات نظامی اسرائیل در مناطق تحت کنترل تشکیلات خودگردان فلسطین منجر به تخریب طرح سرمایه و ساختار اجرایی، اختلال شایع در فعالیت‌های تجاری، و کاهش شدید در تولید ناخالص داخلی شد. یکی دیگر از عوامل اصلی کاهش درآمد کاهش تعداد آن دسته از ساکنان غزه بوده که اجازه ورود به اسرائیل را داشته‌اند. پس از خروج اسرائیل از نوار غزه، شمار محدودی از کارگران فلسطینی بار دیگر به سمت اسرائیل روانه شدند اما پس از پیروزی حماس در انتخابات مجلس فلسطین در سال ۲۰۰۶ اعلام شد فلسطین قصد دارد پروانه کار این افراد را محدود کرده یا کلا لغو کند.
در طول دوران اسکان یهودیان در نوار غزه، ساکنان شهرک‌های یهودی‌نشین مبادرت به ساخت گلخانه در این مناطق کرده و به اشکال جدیدی از کشاورزی دست یافتند. این گلخانه‌ها فرصت کاری برای صدها فلسطینی ساکن نوار غزه فراهم آورد. زمانی که اسرائیل در تابستان ۲۰۰۵ از نوار غزه خارج شد، بانک جهانی این گلخانه‌ها را خرید و در اختیار فلسطینیان قرار داد تا با آن اقتصاد خود را متحول کنند. بیشتر این گلخانه‌ها در حال حاضر توسط کشاورزان فلسطینی مورد استفاده قرار می‌گیرد، گرچه مواردی از غارت و خرابکاری در برخی از مناطق گزارش شده‌است.
بر اساس کتاب جهانی سیا، تولید ناخالص داخلی نوار غزه در سال ۲۰۰۱ با ۳۵ درصد کاهش در درآمد سرانه ۶۲۵ دلار در سال همراه بود، و ۶۰ درصد از جمعیت نوار غزه اکنون در زیر خط فقر زندگی می‌کنند. صنایع نوار غزه اغلب از تجارت‌های خانوادگی که به تولید منسوجات، صابون، حکاکی بر چوب درخت زیتون، و سوغاتی صدف مروارید می‌پردازد تشکیل شده است؛ اسرائیلیان مبادرت به ایجاد صنایع محدود مدرنی در برخی مراکز صنعتی کرده‌اند. برق نوار غزه توسط اسرائیل تامین می‌شود. مهمترین محصولات کشاورزی نوار غزه عبارتند از زیتون، مرکبات، سبزیجات، گوشت و لبنیات. صادرات اصلی عبارتند از مرکبات و گل، در حالیکه واردات اصلی را غذا، کالاهای مصرفی، و مواد ساختمانی تشکیل می‌دهد. مهمترین شرکای تجاری نوار غزه عبارتند از اسرائیل، مصر و کرانه باختری.
تماس با مناطق صهیونیست نشین
نزدیک‌ترین شهرک‌های صهیونیستی به غزه به ترتیب «سدیروت» ۱۰ کیلومتر، «عسقلان» ۲۱ کیلومتر، «اشدود» ۳۸ کیلومتر، «بئرشبع» ۴۲ کیلومتر است که بیشترین تعداد موشک‌های مقاومت نیز به این شهرها اصابت می‌کند.
شهر تل آویو پایتخت رژیم صهیونیستی در ۷۰ کیلومتری غزه و بارها مورد اصابت موشک‌های مقاومت قرار گرفته است و دورترین شهر نسبت به غزه نیز شهر بزرگ و مهم حیفا در شمال سرزمین اشغالی و در ۱۵۵ کیلومتری غزه است که طی هشت روز گذشته دو بار موشک‌های مقاومت تا آن‌جا نیز رسید و باعث حیرت فرماندهان صهیونیستی شد.
علاوه بر این‌ها موشک‌های مقاومت توانسته تا قدس غربی ۷۷ کیلومتری، بیت شمیس در ۵۷ کیلومتری، گوش دان ۶۷ کیلومتری، رعناتا ۸۵ کیلومتری، کفار سابا ۸۵ کیلومتری، زخرون یعکوف ۱۲۶ کیلومتری نوار غزه را مورد هدف قرار دهد.
بهداشت
مطالعه‌ای که دانشگاه جانز هاپکینز آمریکا و دانشگاه القدس در اورشلیم در اواخر سال ۲۰۰۲ میلادی برای سازمان بین‌المللی کایر (CARE) انجام داده‌اند، حکایت از درصد بالای سوء تغذیه در میان جمعیت فلسطینی ساکن در نوار غزه دارد. براساس این بررسی ۱۷٫۵ درصد از کودکان بین ۶ تا ۵۹ ماه مبتلا به سوء‌تغذیه مزمن بوده‌اند. بر همین اساس ۵۳ درصد از زنانی که در سن بارداری قرار داشته‌اند و نیز ۴۴ درصد از کودکان مبتلا به کم‌خونی بوده‌اند. پس از تخلیه یکجانبه نوار غزه از نیروهای اسرائیل در اوت و سپتامبر ۲۰۰۵ وضعیت بهداشت در نوار غزه با چالش‌های خطیری مواجه شده‌است.
ترابری و ارتباطات
نوار غزه دارای شبکه کوچک و محدودی از راه‌هاست. این منطقه همچنین دارای یک راه‌آهن یک خطه استاندارد است که در طول نوار در مسیر شمال به جنوب از مرکز این منطقه می‌گذرد؛ با این وجود، این خط آهن بدون استفاده رها شده، و خطوط اندکی از آن برجای مانده‌است. این راه‌آهن سابقا از جنوب به راه‌آهن مصر و از شمال به راه‌آهن اسرائیل ختم می‌شد.
احداث تنها بندر نوار غزه پس از آغاز انتفاذه الاقصی به صورت نصفه‌کاره رها شده‌است. فرودگاه بین‌المللی غزه به موجب توافقاتی که در پیمان دوم اسلو و نیز در تفاهم‌نامه ۱۹۹۸ وای ریور به عمل آمده بود در ۲۴ نوامبر ۱۹۹۴ افتتاح شد. این فرودگاه در اکتبر ۲۰۰۰ به دستور اسرائیل بسته شد و باند آن توسط نیروهای دفاعی اسرائیل در دسامبر ۲۰۰۱ تخریب شد. این فرودگاه از آن زمان فرودگاه بین‌المللی یاسر عرفات نام گرفته‌است.
نوار غزه دارای سیستم ابتدایی تلفن ثابت است که توسط یک سامانه سیم هوایی ارائه می‌شود و نیز از خدمات گسترده تلفن همراه برخوردار است که توسط پل‌تل (جوال) یا خدمات دهندگان اسرائیلی همچون سلکام ارائه می‌شود. چهار شرکت در نوار غزه در حال ارائه خدمات اینترنت هستند که در حال حاضر سرگرم رقابت با یکدیگر بر سر اینترنت پرسرعت و نیز اینترنت تلفنی هستند. بیشتر خانوارهای غزه دارای رادیو و تلویزیون (۷۰ درصد)، و حدودا ۲۰ درصد آنان نیز دارای رایانه شخصی هستند. افرادی که در نوار غزه زندگی می‌کنند از برنامه‌های شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای (الجزیره، برنامه‌های شبکه‌های تلویزیونی مصر و لبنان، و غیره)، کانال‌های خصوصی محلی، و نیز صدا و سیمای فلسطین و شبکه‌های اول و دوم صدا و سیمای اسرائیل برخوردارند.
