حکم تاریخی امام خمینی دربارۀ سلمان رشدی
حکم تاریخی امام خمینی
| حکم تاریخی امام خمینی | |
|---|---|
| نام رویداد | حکم تاریخی امام خمینی |
| تاریخ رویداد | 1367 ش |
| روز رویداد | 25 بهمن‌ماه |
| مکان رویداد | |
| عوامل | |
| دلیل اهمیت |
|
| پیامدها |
|
انتشار رمان آیات شیطانی
کتاب موهن آیات شیطانی سلمان رشدی، نویسنده هندی‌تبار انگلیسی، در چهارم مهرماه سال ۱۳۶۷ ش، برابر با ۲۶ سپتامبر ۱۹۸۸م، از سوی انتشارات وایکینگ از مجموعه نشریات پنگوئن در انگلستان به زبان انگلیسی در ۵۴۷ صفحه و با جلد تصویر رزم دیو سفید چاپ و سپس به زبان عربی، فارسی، اسپانیایی، آلمانی، چینی و روسی ترجمه و در سراسر جهان پخش شد.
منشاء رمان آیات شیطانی
آیات شیطانی اشاره به افسانه‌ای ساختگی به نام غرانیق دارد. براساس منابع اسلامی، پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه وآله) پس از پیمان‌شکنی یهودیان بنی‌قریظه و همکاری با مشرکان مکه، در نبردی تحت عنوان «جنگ احزاب» همراه با یاران‌شان با یهودیان پیمان‌شکن، جنگیدند و آنان را شکست سختی دادند. یهودیان که شکست سختی از پیامبر و یاران ایشان خوردند، کینه و دشمنی عمیقی از آن‌حضرت به دل گرفتند و بزرگان قبیله برای ضربه زدن به ایشان افسانه سراسر کذب و توهین‌آمیز غرانیق را درباره پیامبر، همسران و پیروان‌شان ساختند. غرانیق جمع غرنوق یا غرنیق به معنی مرغ‌آبی است که گردنی بلند دارد و سپید یا سیاهرنگ است، به‌معنی جوان سپید زیباروی. اعراب جاهلی گمان می‌داشتند که بت‌ها مانند پرندگان به آسمان عروج می‌کنند و برای پرستندگان خود شفاعت می‌کنند؛ اما در این زمینه داستان رشدی می‌گوید: «در نخستین سال‌های بعثت که آزار و اذیت مشرکان نسبت به مسلمانان سخت و طاقت‌فرسا شده بود، عده‌ای از مسلمانان به حبشه مهاجرت کردند و در این حین پیامبر نگران و پردغدغه بود و انتظار داشت که خداوند آیاتی بر او فرو فرستد که موجب نوعی نزدیکی به قریش شود. روزی پیامبر و عده‌ای از مسلمانان در یکی از انجمن‌خانه‌های قریش دور کعبه نشسته بودند، پیامبر در آن انجمن سوره نجم را تلاوت می‌کرد، پس از پایان این سوره پیامبر آیه سجده را خواند و مسلمانان و مشرکان سجده کردند». رشدی علت سجده مشرکان را این می‌داند که پیامبر در آیات سوره نجم از خدایان آنان، بت‌های لات، عزی و منات به نیکی یاد کرده بود. سپس رشدی بیان می‌کند خبر سجده مشرکان و آشتی مسلمانان و مشرکان مکه به‌سرعت به حبشه رسید اما شب‌هنگام جبرئیل بر پیامبر نازل شد و به ایشان گفت، این دو جمله یعنی «تلک لاغرانیق العلی و ان شفاعتهن لترتجی» وحی نیست. پیامبر از این مساله غمگین شد و خداوند برای دلجویی از پیامبر آیات ۷۵-۷۳ سوره اسراء را نازل کرده است.
محتوای رمان آیات شیطانی
این کتاب، به سبک رئالیسم جادویی، شامل ۹ فصل: جبرئیل فرشته، ماهوند، الوون دئوون، عایشه، شهر پیدا و ناپیدا، بازگشت به جاهلیت، عزرائیل فرشته، شکافتن دریای عرب و چراغ شگفت‌انگیز است. سلمان رشدی در فصل‌های نه‌گانه این کتاب در موارد متعددی به مقدسات اسلامی و قرآن توهین کرده است. او در فصل سوم این کتاب، از پیامبر اکرم به عنوان ماهوند، نامی به معنای تجسم شیطان که در قرون وسطی توسط مخالفان ایشان به کار گرفته می‌شد تا به ایشان تهمت دروغ‌گویی و پیامبر نبودن بزنند، تعبیر کرده است. وی قرآن کریم را آمیزه‌ای از داستان، افسانه و پندارهای شیطانی توصیف کرده و در بخشی از آیات شیطانی، اتهام انحراف اخلاقی به همسران پیامبر (صلی‌الله علیه وآله) را وارد دانسته و طواف حاجیان بر گرد خانه خدا را به شکل صف طولانی را تشبیه به تصویر مراجعان در انتظار ورود به فاحشه‌خانه کرده است. در این کتاب همچنین برخی صحابه پیامبر از جمله بلال حبشی و سلمان فارسی با تعبیرهایی مانند هیولای سیاه و پدیده پست جهان آدمیت، معرفی شدند.
حکم ارتداد
چهار ماه بعد از چاپ و انتشار جهانی کتاب آیات شیطانی، به آیت‌الله سید روح‌الله موسوی خمینی خبر رسید که چنین کتاب توهین‌آمیزی وارد نشر جهان شده است. ایشان نیز پس از اطلاع از کم و کیف و جزییات آن در تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۶۷ با اعلام عزای عمومی، طی پیام کوتاهی حکم به خروج سلمان رشدی از دین اسلام و مهدورالدم بودن وی دادند.
ایشان در این حکم نوشتند:«بسمه‌تعالی
... إِنَّا لِلَّٰهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ [بقره–156] 
.
به اطلاع مسلمانان غیور سراسر جهان می رسانم مؤلف کتاب «آیات شیطانی» که علیه اسلام و پیامبر و قرآن، تنظیم، چاپ و منتشر شده است، همچنین ناشرین مطلع از محتوای آن، محکوم به اعدام میباشند. از مسلمانان غیور میخواهم تا در هر نقطه که آنان را یافتند، سریعاً آنها را اعدام نمایند تا دیگر کسی جرأت نکند به مقدسات مسلمین توهین نماید و هر کس در این راه کشته شود، شهید است ان شاء الله. ضمناً اگر کسی دسترسی به مؤلف کتاب دارد ولی خود قدرت اعدام او را ندارد، او را به مردم معرفی نماید تا به جزای اعمالش برسد. و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته.
روح الله الموسوی الخمینی».
چند روز بعد در روز بیست و نهم بهمن‌ماه سال 1367 ش، دفتر امام خمینی، اطلاعیه‌ای را خطاب به مسلمانان ایران و جهان در این زمینه منتشر می‌کند و شایعات را در مورد عفو سلمان رشدی پس از توبه، تکذیب می‌کند و بنابر گفته حضرت امام قتل وی را واجب می‌داند. متن این اطلاعیه غبارت است از: «بسمه تعالی [رسانه های گروهی استعماری خارجی به دروغ به مسئولین نظام جمهوری اسلامی نسبت می‌دهند که اگر نویسنده کتاب آیات شیطانی توبه کند حکم اعدام درباره او لغو می گردد. امام خمینی فرمودند:] این موضوع صد در صد تکذیب می گردد. سلمان رشدی اگر توبه کند و زاهد زمان هم گردد، بر هر مسلمان واجب است با جان و مال تمامی همّ خود را به کار گیرد تا او را به دَرک واصل گرداند. حضرت امام اضافه کردند: «اگر غیر مسلمانی از مکان او مطلع گردد و قدرت این را داشته باشد تا سریعتر از مسلمانان او را اعدام کند، بر مسلمانان واجب است آنچه را که در قبال این عمل می‌خواهد به عنوان جایزه و یا مزد عمل به او بپردازند».
پاسخی علمی به کتاب سلمان رشدی
افراد بسیاری اقسانه غرانیق را به‌عنوان منبع نظرات سلمان رشدی در کتاب موهن آیات شیطانی، از جهات تاریخی، قرآنی و عقلانی مورد بررسی قرار داده و بی‌اعتباری آن را اثبات کرده‌اند. سیدعطاءالله مهاجرانی در کتاب «نقد توطئه آیات شیطانی» با ادله‌ای علمی، رمان «آیات شیطانی» از سلمان رشدی را مورد نقد قرار داده است. مهاجرانی در کتاب خود می‌‌نویسد: «این داستان از آنجایی که در کتب مشهوری مانند «تاریخ طبری»، «تفسیر طبری»، «طبقات ابن‌سعد» و «اسباب‌التنزیل» واقدی نقل شده است مورد استناد مورخان و مفسران پس از آن قرار گرفته است اما این نکته قابل‌تامل است که واقدی در سال ۲۰۷ هجری قمری وفات کرده و طبری متوفی در سال ۳۱۰ هجری است. اما ابن‌اسحاق متوفی در سال ۱۵۰ یا ۱۵۱ هجری کمترین اشاره‌ای به غرانیق ندارد. با توجه به اینکه ابن‌اسحاق تنها به استماع اساتید خود بسنده نمی‌کرد، پژوهشگری بود که خانه‌به‌خانه و شهربه‌شهر می‌گشت و روایات مربوط به پیامبر را می‌شنید و بررسی می‌کرد، چنانکه ابن‌اسحاق دوبار کتاب خود را برای زیادبن‌عبدالله البکالی -متوفی در ۱۸۵ هجری‌قمری- املا کرده است و ابن‌هشام که شاگرد البکالی بود کتاب خود را براساس مطالبی که از البکالی شنیده تدوین کرده است و هیچ‌کدام نه ابن‌اسحاق، نه البکالی و نه ابن‌هشام هیچ‌گونه اشاره‌ای به افسانه غرانیق ندارند. اینکه واقدی که حدود ۵۰ سال بعد از ابن‌اسحاق وفات کرده و طبری که تا حدود ۱۶۰ سال بعد از ابن‌اسحاق می‌زیسته، افسانه غرانیق را ذکر کرده‌اند، قابل‌تامل و شک جدی است. علاوه‌بر آن مسلم و بخاری نیز هیچ‌گونه اشاره‌ای به افسانه غرانیق ندارند».
واکنش‌ها
اتحادیه اروپا
پس صدور فتوای امام خمینی در ۲۵ بهمن‌ماه سال ۱۳۶۷ ش، ۱۴ فوریه سال ۱۹۸۹ م، مبنی بر حکم قتل سلمان رشدی، نویسنده هندی‌تبار انگلیسی کتاب موهن آیات شیطانی، اتحادیه اروپا واکنش شدید و موضع‌گیری تندی در مقابل آن داشت. پارلمان اروپا در استراسبورگ قطعنامه‌ای به تصویب رساند و طی آن از دوازده دولت عضو خواست تا به تهران اعلام کنند، اگر به تهدیدات خود عمل نمایند، تدابیر جدی علیه منافع ایران اتخاذ خواهد شد. وزیران امورخارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا در اول اسفندماه سال 1367 ش، 20 فوریه سال ۱۹۸۹ م، بیانیه‌ای انتشاردادند و در آن تهدید به قتل سلمان رشدی را غیر قابل قبول دانستند و اقدامی مخالف با منشور ملل متحد و بی حرمتی به اصول و مقررات بین المللی اعلام کردند. واکنش فوری اتحاریه اروپا نسبت به فتوای صادره تصمیم واقدام مشترکی در سه زمینه بود:
- احضار سفرای دولت‌های عضو از تهران و کاهش سطح روابط دیپلماتیک با جمهوری اسلامی ایران؛
- لغو ملاقات و بازدید مقامات دو طرف در سطح وزیران و معاونان آنها؛
- تقلیل همکاری های اقتصادی و کاهش واردات کالا ازایران.
پس از قطع روابط سیاسی ایران و انگلستان در ۱۵ اسفندماه سال ۱۳۶۷ ش، ۵ مارس سال ۱۹۸۹ م، دولت آلمان نیز در حمایت از انگلستان اجرای موافقتنامه فرهنگی با ایران را که در آبان‌ماه سال ۱۳۶۷ ش، نوامبر سال ۱۹۸۸ م، امضا شده بود، به حالت تعلیق در آورد. انگلستان می‌کوشید تا با توسعه مسئولیت حمایت از سلمان رشدی به بقیه کشورهای اروپایی بویژه دو عضو موثر آن یعنی آلمان و فرانسه، هم به اعمال محدودیت و فشار علیه ایران از سوی اتحادیه تاکید نماید و هم خود را یک جانبه در این مساله درگیر نسازد. نهایتا این کشورها درمقابل پایمردی و استقامت ایران وپشتیبانی جهان اسلام کوتاه آمده و سفرای این کشورها که با سر و صدا ایران را ترک کرده بودند، یکی یکی و بی سرو صدا به جمهوری اسلامی ایران بازگشتند.
علما و حوزه‌های علمیه
علامه سیدساجد نقوی رهبر شیعیان پاکستان با انتشار پیامی از مسلمانان جهان به‌ویژه ملت مسلمان پاکستان می‌خواهد هرچه سریعتر حکم امام خمینی را اجرا کنند. علما و حوزه‌های علمیه اهل تسنن و تشیع هندوستان، پاکستان، بنگلادش و لبنان نیز از فتوای امام استقبال کرده و آن را لازم‌الاجرا معرفی کردند.
سران کشورهای عربی
سران مرتجع کشورهای عربی در برابر این موضع حضرت امام سکوت کرده و هیچ اعلام نظری نکردند. روزنامه‌ی کویتی الرأی‌العالم چاپ کویت با انتقاد از سکوت کشورهای عربی در ماجرای رشدی نوشت: «اعتراض شدید مسلمانان هند، پاکستان و دولت ایران به انتشار کتاب آیه‌های شیطانی مایه شرمساری برای کلیه اعراب است.» ناشران کتاب آیات شیطانی در ژاپن و یونان نیز اعلام می‌کنند که فعلاً این کتاب را منتشر نخواهند کرد. پلیس هند تظاهرات مسلمانان معترض در شهر بمبئی را به گلوله می‌بندد که طی آن 20 نفر شهید می‌شوند.
حزب‌الله لبنان
حزب‌الله لبنان طی بیانیه‌ای، آرزو کرد افتخار اعدام رشدی فاسق و فاجر را به خود اختصاص دهد.
مسلمانان جهان
مسلمانان شهرهای مختلف انگلیس مثل منچستر، بیرمنگام و برادفورد، مسلمانان مالزی، اتحادیه مسلمانان آمریکا، مسلمانان ایتالیا، هیأت علمای جبل عامل، کنگره‌ی مسلمانان سریلانکا، مسلمانان مقیم فرانسه، شورای اسلامی اوگاندا، شورای عالی امور اسلامی نیجریه و مسلمانان در کشورهای گینه، ترکیه، آرژانتین، سودان، استرالیا، هنگ‌کنگ، دانمارک، کانادا، اسپانیا و فنلاند با صدور بیانیه‌ها و برگزاری تجمع حمایت خود از فتوای امام خمینی رحمةالله‌علیه را اعلام می‌کنند. فروش کتاب موهن آیات شیطانی در هند، آفریقای جنوبی، تانزانیا، مالزی، مصر و عربستان ممنوع می‌شود. انتشارات پنگوئن نیز اعلام می‌کند در پی فتوای امام خمینی بر تدابیر امنیتی خود افزوده است. همزمان دفاتر برخی ناشران کتاب موهن در برخی کشورها از جمله آمریکا و انگلستان مورد حمله قرار می‌گیرد.
مجلس اعلای اسلامی الجزایر
یکی از واکنش‌های جدی نسبت به این کتاب موهن، بیانیه مجلس اعلای اسلامی الجزایر بود که با انتشار بیانیه‌ای ضمن محکوم کردن کتاب، خواستار مجازات نویسنده آن شد. همچنین علمای این کشور در واکنشی جدی و گسترده اقدام سلمان رشدی را محکوم کردند و شیخ احمد سخنون یکی از بزرگ‌ترین روحانیون الجزایر در پیامی خطاب به امام‌خمینی و علمای ایران، سلمان رشدی را مرتد و واجب‌القتل خواند.
کشورهای اسلامی
در ترکیه نیز مردم، روحانیون، نویسندگان و شخصیت‌های مسلمان از فتوای امام‌خمینی حمایت کرده و عزیز اوتار چهره تاثیرگذار شیعه در این کشور درباره فتوای امام‌خمینی گفت: «فتوای امام‌خمینی لازم‌الاجراست و سلمان رشدی واجب‌القتل است.» در بنگلادش اما، هفت تن از رهبران بانفوذ مذهبی، در بیانیه‌ای مشترک از مردم خواستند تمامی نسخ کتاب آیات شیطانی را سوزانده و ناشران آن را به کیفر برسانند. بیانیه‌ای که تجمع مردم در حمایت از فتوای امام‌خمینی (ره) را درپی داشت. رهبر اهل سنت جنبش توحید اسلامی لبنان، از فتوای امام خمینی، تحت‌عنوان «مشت محکم اسلام بر دهان کفار» یاد کرد. همچنین 60 تن از علمای برجسته شیعه و سنی این کشور نیز در اجتماعی، متفقا فتوای امام را قانونی و شرعی دانستند و به‌صورت عمومی اعلام کردند تمام امکانات خود را دراختیار امام قرار خواهند داد. علاوه‌بر لبنان، این تعدادی از مطبوعات مصری بودند که به دفاع از این فتوا پرداختند. اقدامی که جنبش اسلامی مصر نیز آن را تایید کرد. همچنین کویت، سوریه و سودان از دیگر کشورهای اسلامی بودند که علمای سنی و شیعه در آن کشورها حمایت خود از این فتوای امام را اعلام عمومی کردند.
مسلمانان مقیم کشورهای غربی
البته اعتراض‌ها در مرز کشورهای اسلامی محدود نشد و مسلمانان مقیم کشورهای غربی نیز با برگزاری تجمعات اعتراض‌آمیز و صدور بیانیه‌های متعدد، حمایت خود را از فتوای امام‌خمینی نشان دادند. روزنامه انگلیسی ایندیپندنت در آذرماه سال 68 بخش قابل‌توجهی از صفحه نخست خود را به تصویر بزرگی از تجمع‌کنندگان معترض در مسجدی واقع در شمال‌شرق لندن به نمایش گذاشت و زیر آن نوشت: «این یکی از هزاران مسجدی است که در آن تمامی حاضران در مسجد به نشانه تایید فرمان صادره از سوی امام‌خمینی مبنی‌بر مرگ رشدی، دست‌های خود را بلند کرده‌اند.» اما علاوه‌بر لندن، این مسلمانان دیگر شهرهای انگلیس ازجمله برادفورد، منچستر و بیرمنگام بودند که با شکل‌دهی تجمع‌هایی به این اقدام اعتراض کردند. مسلمانان شهر برادفورد در شمال انگلستان، دی‌ماه سال 1367 در تجمع خود دست به سوزاندن نسخه‌هایی از این کتاب زدند که این اقدام، آن هم در انگلستان، بازتاب وسیعی در رسانه‌های دنیا داشت.غیر از انگلستان، این مسلمانان شهر بُن آلمان بودند که در تایید فتوای امام‌خمینی، تظاهراتی بی‌سابقه به‌راه انداختند.