زبیر بن عوام

نام	زبیر بن عوام
نام کامل	زُبیر بن عَوّام قرشی اسدی
کنیه	ابوعبدالله
زادگاه	مکه
زمان اسلام آوردن	جزء نخستین گروندگان • پس از ابوبکر
حضور در جنگ‌ها	اکثر غزوات پیامبر(ص)
دلیل شهرت	حضور در جنگ جمل بر ضد امام علی (ع)
دیگر فعالیت‌ها	مخالفت با شورای سقیفه • خلفای سه گانه عضو شورای شش نفره • رأی به خلافت امام علی(ع) • مشارکت در قتل عثمان • از سران جنگ جمل علیه امام علی(ع)
نحوه درگذشت	به دست عَمرو بن جُرموز
درگذشت	در جنگ جمل (۳۶ق)

زبیر بن عوام اسدى، پسر عمّه رسول خدا (ص)، از اصحاب رسول خدا (ص) و یکی از عشره مبشره از دیدگاه اهل سنت بود. از نخستین گروندگان به اسلام و از مهاجران به حبشه است.

در جریان سقیفه، حکم شورای سقیفه را نپذیرفت و از خلافت امام علی (ع) دفاع کرد. زبیر از اعضاء شورای شش نفره بود و به نفع امام علی (ع) رأی داد. در ماجرای شورش بر علیه عثمان و قتل وی نقش مؤثری داشت. از خلافت امام علی (ع) دفاع کرد ولی چندی بعد به همراه طلحه، در مقابل امام علی (ع) ایستاد و جنگ جمل را به راه انداخت.

زبیر کیست

زبیر بن عوام با کنیه ابوعبدالله، برادرزاده حضرت خدیجه است. پدرش عوّام (برادر حضرت خدیجه) در جنگ فجار کشته شد. مادرش صفیه دختر عبدالمطلب یعنی عمه حضرت محمد(ص) و حضرت علی(ع) بود. برخی آل زبیر را مصری‌تبار دانسته و انتساب ایشان به خاندان اصیل قریش را نمی‌پذیرند، این گروه به روایتی استناد می‌کنند که بر اساس آن خویلد بن اسد در سفر مصر، عوام را با خود به مکه آورد و در واقع عوام پسرخوانده اوست. زبیر با اسماء دختر ابوبکر ازدواج کرد.

مسلمان شدن زبیر

منابع تاریخی، اسلام زبیر را بعد از مسلمان شدن ابوبکر نوشته‌اند، بعضی گفته‌اند وی در آن هنگام ۸ ساله بوده است. اما بعضی دیگر از مورخان وی را در آن هنگام نوجوانی ۱۵ ساله دانسته‌اند. در گزارشی عنوان شده که وی با حضرت علی (ع) هم‌سن بوده است. در این صورت نمی‌تواند در سن هشت‌سالگی اسلام آورده باشد و به نظر همان ۱۵ سالگی درست می‌نماید. زبیر را پنجمین یا ششمین گرونده به اسلام می‌دانند. از آنجا که نوه‌اش هشام بن عروة بن زبیر، اسلام آوردن وی را گزارش کرده است. بدین سبب احتمال اینکه درباره زمان اسلام‌آوردن او اغراق شده باشد، وجود دارد.

فرار زبیر در جنگ جمل

در کتاب الجمل آمده است: زبیر، دومین آتش افروز نبرد جمل، وقتی احساس شکست کرد، تصمیم به فرار به سوی مدینه گرفت، آن هم از میان قبیله احنف بن قیس که به نفع امام علی (ع) از شرکت در نبرد خودداری کرده بود. رئیس قبیله از کار ناجوانمردانه زبیر سخت خشمگین شد، زیرا وی، بر خلاف اصول انسانی، مردم را فدای خودخواهی خود کرده بود واکنون می خواست از میدان بگریزد. که یک نفر از یاران احنف به نام عمرو بن جرموز تصمیم گرفت که انتقام خون های ریخته شده را از زبیر بگیرد. پس او را تعقیب کرد و وقتی زبیر در نیمه راه برای نماز ایستاد از پشت سر بر او حمله کرد و او را کشت و اسب و انگشتر و سلاح او را ضبط کرد و جوانی را که همراه او بود به حال خود واگذاشت و آن جوان زبیر را در «وادی السباع » به خاک سپرد.

همچنین در کتاب الجمل به نقل از مروان بن حکم آمده: «هَرَبَ الزُّبَیرُ فارّاً إلَى المَدینَةِ حَتّى أتى وادِیَ السِّباعِ ، فَرَفَعَ الأَحنَفُ صَوتَهُ...»؛ (زبیر به قصد مدینه فرار کرد تا به بیابان سِباع رسید. احنف، صدایش را بلند کرد و گفت: با زبیر، چه کنم؟ او دو گروه از مسلمانان را به جان هم انداخت تا این که برخى، برخى دیگر را کشتند و اینک مى خواهد به خانواده اش بپیوندد).

در کتاب طبقات الکبری آمده است: بعد از آنکه علی(ع) حدیث پیامبر(ص) را به یاد زبیر آورد؛ آن حدیثی که پیامبر(ص) به زبیر فرموده بود: «ای زبیر، تو به زودى با علی(ع) پیکار مى کنى، درحالى که تو بر او ستمگرى؟». زبیر صحنه جنگ را ترک کرد و به قصد مدینه فرار کرد.