حدیث قدسی

حدیث قُدسی حدیثی است که معنا و محتوای آن از ناحیه خداوند است، ولی کلام و لفظ آن از زبان پیامبر‌‌ (صلّی‌الله علیه وآله) می‌باشد. به حدیث قدسی حدیث ربانی و حدیث الهی نیز می‌گویند.

مفهوم‌شناسی حدیث قدسی

در احادیث قدسی معنی و مضمون از خداوند و الفاظ از پیامبر است؛ مضمون مورد نظر ممکن است به واسطه فرشته و یا الهام و یا القاء در خواب به پیامبر منتقل شده باشد. این احادیث معمولا با کلماتی مانند «قال الله» یا «یقول الله» آغاز می‌شود. در تعاریفِ گوناگونِ حدیث قدسی، این نقطه مشترک وجود دارد که حدیث قدسی سخنی است که آن را پیامبر اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) از قول خداوند گزارش کرده است. اما مانع نبودن این تعریف موجب شده است که محدّثان برای آن شاخص‌هایی معین و وجوه افتراق آن را از قرآن بیان کنند. تعداد، اهمیت و جزئیات این شاخص‌ها و وجوه افتراق در منابع به‌طور متفاوت ذکر شده است. مثلا شیخ بهائی دراین‌باره تنها به یک مورد اشاره کرده، حال آن‌که بلوشی چهارده مورد ذکر کرده است.

دلیل نام‌گذاری

درباره وجه تسمیه احادیث قدسی، چند احتمال وجود دارد که براساس قوی‌ترین آنها، انتساب این احادیث به ذات مقدّس الهی، موجب این نام‌گذاری شده است..

تفاوت حدیث قدسی با قرآن

تفاوت‌های حدیث قدسی با قرآن را می‌توان به شکل زیر فهرست کرد.

1. قرآن از لحاظ مفهوم و لفظ به‌طور مستقیم از جانب خداوند نازل شده است، ولی حدیث قدسی فقط مضمونش از جانب خداوند است.
2. اقوالی که به پیامبران گذشته منسوب است، نیز در جمع احادیث قدسی قرار می‌گیرند و در برخی از روایات، این احادیث از پیامبران سابق نقل شده‌ است.
3. مضمون احادیث قدسی بیشتر اخلاقی و عرفانی است.
4. الفاظ قرآن وحیانی است اما الفاظ حدیث قدسی وحیانی نبوده و بیشتر از پیامبر اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) و به واسطه انس‌بن مالک، ابن‌عباس و علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) نقل شده‌ است. این جنبه مهترین وجه تفاوت این احادیث می‌باشد.
5. صدور حدیث قدسی از پیامبر، قطعی نیست مگر این که به صورت متواتر نقل شده باشد که در این صورت با آنها معامله حدیث می‌شود.
6. جملات حدیث قدسی مانند قرآن معجزه نیست و با آن تحدی نمی‌شود و به نظر می‌رسد که محتوا و مفهوم آنها از جانب خداوند است، ولی الفاظ آنها توسط پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) ابداع شده‌ است.
7. معانی حدیث قدسی یا به واسطه فرشته وحی و یا به صورت الهام و یا در خواب به پیامبر القاء شده‌ است. البته همه سخنان پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) از سرچشمه وحی ناشی می‌شود، چنانکه خداوند در قرآن کریم، راجع به سخنان آن حضرت چنین می‌فرماید: «او از روی هوای نفس سخن نمی‌گوید و سخنان او چیزی جز وحی که فرستاده می‌شود، نیست.» ولی گاهی پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) مامور می‌شد که آن سخنان را به طور مستقیم از خداوند نقل کند و گاهی چنین ماموریتی نداشت.
8. قرآن از هر تغییر و تبدیل و تحریفی مصون است، ولی حدیث قدسی چنین خصیصه‏‌ای ندارد. با این وصف می‌توان به قاطعیت گفت که احادیث قدسی مانند قرآن، تاثیری بر احکام ندارند.
9. نماز به قرائت احادیث قدسیه صحّت ندارد.
10. منکر قرآن کافر شمرده می‏ شود ولی منکر حدیث قدسی کافر نیست.
11. مسّ حدیث قدسی بدون وضو بر کسی حرمت ندارد.
12. قرائت حدیث قدسی بر جُنُب و حائض و نفساء تحریم نشده است.
13. در حدیث قدسی نقل به معنی صحیح است.

تعداد حدیث قدسی

برخی (مانند ابن‌ حجر هیثمی‌) مجموع‌ احادیث‌ قدسیه‌ای‌ که‌ از پیامبر نقل‌ شده‌ را بالغ‌ بر صد حدیث‌ می‌دانند. عده‌ای از محدثین این احادیث را در مجموعه‌‌هایی‌ جمع‌آوری‌ کرده‌اند. محمد الصباغ‌ گفته‌: در سال‌ ۱۳۸۹، المجلس‌ الاعلی‌ للشئون‌ الاسلامیه‌ در مصر ۴۰۰ حدیث‌ قدسی‌ از کتاب‌های‌ شش‌گانه‌ و موطأ اهل‌ سنت‌ جمع‌ آوری‌ کرده و در کتابی دو جلدی به‌ نام‌ «الاحادیث‌ القدسیه‌» منتشر کرده‌ است‌. از دانشمندان‌ شیعه‌ نیز شیخ‌ حرّ عاملی‌ (مؤلف وسائل الشیعه)، احادیث قدسی پیامبر اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) را در کتابی‌ به‌ نام‌ «الجواهر السنیه‌ فی‌ الاحادیث‌ القدسیه» گردآوری‌ کرده‌ است‌ که در این‌جا به یک نمونه از آن اشاره می‌شود:

قال رسول الله صلی اللَّه علیه و آله: یقول اللَّه عزّ و جلّ: اشتدّ غضبی علی من ظلم من لا یجد ناصرا غیری.

خشم من سخت است بر کسی که ستم کند به کسی که یاوری جز من ندارد.