حزب توده
| حزب توده | |
|---|---|
 | |
| نام جریان | حزب توده |
| جمیت طرفدار | در اوج فعالیت خود، حدود 100 هزار عضو |
| رهبران | ایرج اسکندری، عبدالحسین نوشین، نورالدین کیانوری |
| اهداف | برقراری عدالت اجتماعی و حمایت از کارگران |
| مبانی و اصول | سوسیالیسم، مبارزه با استعمار و استبداد، وحدت با نیروهای ملی و آزادیخواه |
| جهتگیری | چپگرایی و کمونیسم، با تأکید بر همکاری با شوروی |
| نحوه تبلیغات | انتشار نشریات، برگزاری میتینگها و تجمعات، استفاده از رسانههای محلی |
حزب توده، حزبی کمونیستی بود که در مهرماه سال 1320 ش، و به دنبال اشغال ایران توسط متفقین تشکیل شد. این حزب بهعنوان یکی از تأثیرگذارترین احزاب سیاسی در تاریخ معاصر ایران شناخته میشود.
تاریخچه تأسیس
پس از سقوط رضاشاه و به دنبال آزادی نسبی سیاسی، گروههای مختلفی از جمله حزب توده به فعالیت پرداختند. این حزب با حمایت انترناسیونال کمونیستی و به رهبری افرادی چون ایرج اسکندری و عبدالحسین نوشین تأسیس شد. هدف اصلی حزب توده، ایجاد یک جبهه واحد از عناصر چپ، ملی و آزادیخواه بود، اما در عمل به دلیل اختلافات درونحزبی و عدم موفقیت در جذب شخصیتهای ملی، به حزبی کمونیستی تبدیل شد.
دو رویه سیاست حزب
حزب توده تلاش کرد تا اتهام کمونیستی را از خود بزداید و خود را بهعنوان یک حزب مشروطهخواه معرفی کند. با این حال، تبلیغات منفی و تاریخچه منفی کمونیسم در ایران، مانع از جلب حمایتهای گسترده از سوی ملیگرایان و آزادیخواهان شد.
حزب توده و نفت شمال
در سالهای پس از تأسیس، حزب توده به شدت به مسائل نفت و مذاکرات مربوط به آن توجه داشت. زمانی که دولت محمد ساعد مراغهای برای بهرهبرداری از نفت شمال با کمپانیهای آمریکایی گفت وگو کرد، شورویها به شدت به این موضوع واکنش نشان دادند و حزب توده با برگزاری میتینگهایی علیه دولت ساعد، به حمایت از واگذاری امتیاز نفت شمال به شوروی پرداخت.
حزب توده و فرقه دموکرات
تشکیل فرقه دموکرات آذربایجان در سال 1324 ش، با حمایت شوروی و به رهبری سید جعفر پیشهوری، حزب توده را در موقعیتی دشوار قرار داد. این حزب ابتدا مخالف تشکیل فرقه بود، اما پس از درک حمایت شوروی از فرقه، به تدریج به حمایت از آن پرداخت.
کودتای 28 مرداد 1332
حزب توده در کودتای 28 مرداد 1332 که منجر به سرنگونی دکتر مصدق شد، نقش مهمی ایفا کرد. با این حال، پس از شکست کودتا، اعضای حزب به شدت تحت فشار قرار گرفتند و بسیاری از آنان دستگیر و محاکمه شدند.
وضعیت حزب پس از کودتا
پس از کودتای 28 مرداد، حزب توده بهطور کامل سرکوب شد و بسیاری از اعضای آن به زندان افتادند یا از کشور خارج شدند. با این حال، برخی از وفاداران به حزب در ایران باقی ماندند و به فعالیتهای مخفی ادامه دادند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی
در آستانه انقلاب اسلامی، شانزدهمین گردهمایی حزب توده در سال 1356 ش، در آلمان شرقی برگزار شد. اختلافات کیانوری، دبیر دوم، و ایرج اسکندری، دبیر اول، به اوج رسیده بود. ایرج اسکندری چنانکه از متن اسناد کتاب حزب توده در آلمان شرقی به روایت اسناد ساواک، برمیآید از مشی لیبرالی در قبال حکومت شاه دفاع میکرد ولی کیانوری از براندازی حکومت شاه سخن میگفت. در نتیجه ایرج اسکندری از دبیر اولی برکنار و کیانوری جایگزین وی شد. این برکناری ممکن است به دلیل روند پر شتاب انقلاب اسلامی و مواضع ملیگرایانه اسکندری نیز بوده باشد. رهبری حزب توده درحالی که در اختلافات درونی غوطهور بود از اوایل سال 1358 ش، تدریجاً راهی ایران شد. کیانوری اعضای کمیته مرکزی حزب را به سود خود تغییر داد. حزب توده براساس نظریه تئوریپردازان متأخر شوروی به دفاع از انقلاب اسلامی و خط امام پرداخت. آنان بر این اعتقاد بودند که بر اساس نظریه «راه رشد غیر سرمایهداری» حمایت و وحدت با دموکراتهای انقلابی، راه را بر سوسیالیسم خواهد گشود و تحولات به سود شوروی رقم خواهد خورد.
اما در ورای این اعتقاد، حزب توده، برای کسب قدرت سیاسی به فعالیتهای پنهانی و غیرقانونی روی آورد. ارتباط گسترده با عوامل «کا . گ . ب» در ایران که تحت پوشش دیپلمات در سفارت شوروی به کار اشتغال داشتند و در اختیار گذاشتن اخباری که توسط نفوذیهای خود از ارتش و دیگر ارگانهای حکومتی به دست میآوردند، تشکیل سازمان نظامی و سازمان مخفی و نفوذ در سازمانهای دولتی از جمله این فعالیتهای پنهانی بود. این اقدامات که از چشم دستگاههای اطلاعاتی دور نبود منجر به دستگیری رهبران حزب در سال 1361 ش، گردید. بدین ترتیب پرونده حزب توده برای همیشه بسته شد.
جستارهای وابسته
منابع
- گذری به حزب توده از تشکیل تا فروپاشی، پایگاه اطلاع رسانی مرکز بررسی اسناد تاریخی، تاریخ درج مطلب:19 آذر ماه 1397 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: ۲۸ مردادماه ۱۴۰۴ ش.