حسن عشماوی
| حسن عشماوی | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | حسن محمد العشماوی |
| اطلاعات شخصی | |
| سال تولد | 1921 م، ۱۲۹۹ ش، ۱۳۳۹ ق |
| محل تولد |
|
| سال درگذشت | 1972 م، ۱۳۵۰ ش، ۱۳۹۱ ق |
| محل درگذشت | کویت |
| دین | اسلام، اهلسنت |
| آثار |
|
حسن عشماوی، یکی از شخصیتهای برجسته حقوقی و سیاسی در مصر و وکیل سابق جماعت اخوان المسلمین بود. او در دوران انقلاب 1952 م، نقشهای کلیدی ایفا کرد و بهعنوان یکی از مشاوران و هماهنگکنندگان اصلی بین اخوان المسلمین و افسران آزاد شناخته میشود.
زندگینامه
حسن محمد العشماوی در سال 1921 م، در شهر المنیا در صعید مصر متولد شد. او تحصیلات خود را در مدارس ابتدایی و دبیرستان گذراند و سپس به دانشکده حقوق رفت و در سال 1942 م، فارغالتحصیل شد. او در امر قضا مشغول به کار شد و در اواخر دهه 1950 م، به وکالت پرداخت. العشماوی در سال 1944 م، به جماعت اخوان المسلمین پیوست و به سرعت به یکی از اعضای کلیدی آن تبدیل شد.
فعالیتها
حسن العشماوی بهعنوان هماهنگکننده اصلی بین اخوان المسلمین و افسران آزاد در خلال معركة السويس شناخته میشود. او به دلیل شجاعت و دوراندیشیاش مورد اعتماد رئیس جریان اخوان مصر، حسن الهضیبی، قرار گرفت و در سختترین لحظات درگیریهای سیاسی در کنار او بود.
ارتباط با محمد نجيب
در دسامبر 1953 م، اخوان المسلمین با محمد نجيب تماس گرفت و خواستار برقراری یک دولت مدنی شد. العشماوی بهعنوان نماینده اخوان در این مذاکرات ایفای نقش کرد و تلاش کرد تا نظرات اخوان را به محمد نجيب منتقل کند.
انحلال جماعت اخوان المسلمین
در سال 1954 م، شورای رهبری انقلاب تصمیم به انحلال جماعت اخوان المسلمین گرفت و العشماوی به مدت سه سال از دستگیری و محاکمه فرار کرد. او در نهایت توانست به عربستان سعودی پناهنده شود و پس از آن به سوئیس و سپس به کویت برود.
اندیشهها
حکومت دینی
حسن العشماوی در کتابش «الفرد العربي ومشكلة الحكم» تأکید میکند که حرکت اسلامی به دنبال ایجاد یک حکومت دینی نیست. او میگوید که متفکران اسلامی نمیخواهند مفهوم «حکومت اسلامی» و اینکه اسلام دارای عنصر «دین و دولت» است را به معنای ایجاد یک حکومت دینی تفسیر کنند. او به تجارب تاریخی حکومتهای دینی اشاره میکند و میگوید:
«زمین بارها حکومت دینی را تجربه کرده است؛ از جمله در زمان کاهنان و احبار یهود که به نام خدا، قتل زکریا و یحیی را مجاز شمردند و حکم به اعدام مسیح دادند. همچنین در زمان کلیسا و پادشاهان (قرون وسطا) حق حکومت الهی را با اذن و نام خدا برای خود دانسته و محاکم تفتیش عقاید و سوزاندن قدیسان و علمای مذهبی را به راه انداختند. او همچنین به مشکلاتی که مسلمانان در تاریخ خود با کسانی که خود را خلیفه و نماینده خدا میدانستند، اشاره میکند و میگوید: این را نمیخواهیم و نباید فردی حاکم شود که واسطۀ بین آسمان و زمین است.»
حاکمیت
حسن العشماوی در کتابش «الفرد العربي ومشكلة الحكم» به مفهوم «حاکمیت» میپردازد میپرسد: «آیا دین میتواند حاکمیت خدا را در زمین تحقق بخشد؟» او به قوانین طبیعی اشاره میکند و در رد حکومت و حاکمیت دین میگوید: «آیا خدا خواسته است که در زمین به شکلی خاص حکومت شود؟» و با اطمینان میگوید: «من این را میگویم و هر کسی که غیر از این بگوید، باید دلیلی بیاورد».
او ادامه میدهد که حاکمیت خدا در زمین به معنای سیادت قوانین او است که میتواند بدون حکومت دینی یا حتی بدون حکومت بهطور کلی وجود داشته باشد. او هشدار میدهد که حاکمیت خدا به معنای حکومتی دینی _ استبدادی است که ممکن است عادل باشد یا ظلم کند و هیچ اعتراضی به آن وجود نداشته باشد، یا به حالتی منجر شود که هر گروهی خود را قیم حاکمیت خدا بداند و به این ترتیب جامعه متفرق و دچار درگیری شود.
آثار
از جمله آثار او میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- مذكرات هارب: این کتاب به تجربههای شخصی حسن العشماوی در دوران فرار از دست حکومت و چالشهای سیاسی و اجتماعی آن زمان میپردازد.
- الفرد العربي ومشكلة الحكم: در این اثر، العشماوی به بررسی مسائل حاکمیت و رابطه فرد با حکومت در جوامع عربی و اسلامی میپردازد و نقدهایی بر مفهوم حاکمیت دینی ارائه میدهد.
- تاريخ الحركة الإسلامية في مصر: این کتاب به تاریخچه و سیر تحول جنبش اسلامی در مصر، از آغاز تا زمان معاصر، و تأثیرات آن بر جامعه و سیاست میپردازد.
درگذشت
سرانجام حسن عشماوی در روز چهارشنبه 2 فوریه 1972 م، در کویت درگذشت و در مقبرة الصلیبیخات به خاک سپرده شد. مراسم تشییع او با حضور جمع زیادی از اهالی کویت برگزار شد.
جستارهای وابسته
منابع
- "حسن العشماوي" ورفض مفهوم الحاكمية والحكومة الدينية، بوابة الحركات الاسلامية (به عربی)، تاریخ درج مطلب: 2 فوریه 2025 م، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 10 خردادماه 1404 ش.