سببشناسی تغییر فتوا در عصر حاضر (کتاب)
| سببشناسی تغییر فتوا در عصر حاضر | |
|---|---|
 | |
| نام | سببشناسی تغییر فتوا در عصر حاضر |
| پدیدآوران | یوسف قرضاوی |
| زبان | فارسی |
| زبان اصلی | عربی |
| ترجمه | محمد مقدس |
| سال نشر | 1389 ش |
| ناشر | پژوهشگاه مطالعات تقریبی وابسته به مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی |
| تعداد صفحه | 168 |
| موضوع | |
| شابک | 2 - 115 - 167 - 964 - 978 |
سببشناسی تغییر فتوا در عصر حاضر، عنوان کتابی است که اسباب و علل تغییر فتوای علمای دینی بر اساس شرایط حاکم در جامعه از لحاظ زمانی و مکانی و موقعیت فرهنگی و اجتماعی مردم را مورد بحث و بررسی قرار داده است. مسألۀ فتوا ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬمی ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺩﺳﺘﺨﻮﺵ ﺍﺿﻄﺮﺍﺏ ﺷﺪﻩ ﻭ حتی ﺑﻪ ﺑﺤﺮﺍﻥﻫﺎ ﺍﻧﺠﺎﻣﯿﺪﻩ ﻛﻪ ﻣﻔﺎﺳﺪ ﺁﻧﻬﺎ گریبان گیر همۀ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﺷﯿﺦ یوسف قرضاوی ﻛﻪ ﺳﻤﺖ ﺭﯾﺎﺳﺖ اتحادیه جهانی علمای مسلمان ﺭﺍ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﺩﺍﺭﺩ، ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﻛﺘﺎﺏ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ پرﺩﺍﺧﺘﻪ ﻭ ﺍﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﺁﻏﺎﺯ میﻛﻨﺪ ﻛﻪ اجتهاد ﺟﺎیگاه والایی ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺟﺰ ﺍﺯ ﻃﺮﯾﻖ ﺍﺟﺘﻬﺎﺩ ﺩﺭ ﻋﺮﺻﻪﻫﺎی گوناگون ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ نمیرسد. یکی ﺍﺯ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺍﺟﺘﻬﺎﺩ، ﻓﺘﻮﺍﺳﺖ ﻭ فتوا ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ پاسخی ﻛﻪ فقیه ﯾﺎ ﻣﻔتی ﺑﻪ ﯾک پرسش کتبی ﯾﺎ ﺷﻔﺎهی میدهد. ﺍﺳﺘﺎﺩ ﻗﺮﺿﺎﻭی ﯾﺎﺩﺁﻭﺭ میﺷﻮﺩ ﻛﻪ ﺩﻻﯾﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﺘﻮﺍﻫﺎ ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ، ﺩﻩ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎی پیشین چهار ﻣﻮﺭﺩ کلی ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﯿﺎﻥ ﻛﺮﺩﻩﺍﻧﺪ. ﺍﯾﻦ ﺩﻩ ﺩﻟﯿﻞ ﻟﺰﻭﻡ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﺘﻮﺍﻫﺎ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ: ﺗﻐﯿﯿﺮﺍﺕ ﻣﻜﺎنی، ﺗﻐﯿﯿﺮﺍﺕ ﺯﻣﺎنی، ﺗﻐﯿﯿﺮﺍﺕ ﺷﺮﺍﯾﻂ، ﺗﻐﯿﯿﺮﺍﺕ ﻋﺮﻑ، ﺗﻐﯿﯿﺮﺍﺕ ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﻭ ﺩﺍﺩﻩﻫﺎ، ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺩﺭ ﻧﯿﺎﺯﻫﺎی ﻣﺮﺩﻡ، ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺩﺭ ﺗﻮﺍﻧﺎنی ﻫﺎ ﻭ ﺍﻣﻜﺎﻧﺎﺕ ﻣﺮﺩﻡ، ﻋﻤﻮﻣﯿﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ مسأله، ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺩﺭ ﺍﻭﺿﺎﻉ ﺍﺟﺘﻤﺎعی ﻭ ﺳﯿﺎسی ﻭ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩی، ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺍﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎ ﻭ ﺩﯾﺪگاهﻫﺎ.
معرفی اجمالی
در این نوشتار اسباب و علل تغییر فتوای علمای دینی بر اساس شرایط حاکم در جامعه از لحاظ زمانی و مکانی و موقعیت فرهنگی و اجتماعی مردم مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نویسنده که خود از علمای تاثیرگذار در زمینۀ تقریب مذاهب اسلامی و رئیس اتحادیه جهانی علمای مسلمان میباشد، براین باور است که علمای مسلمان در هر زمان و مکانی مأموریت خاصی دارند باید با توجه به شرایط جامعه جلوی انحراف دینی مردم را بگیرند و عوامل به وجود آوردن اضطراب و گرفتاری مردم را شناسایی و برای حل آن بکوشند و این موضوع حساسیت و سنگینی مسئولیت علمای دینی را دوچندان میکند. وی با توجه به چالشهایی که جهان اسلام از لحاظ سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی امروز با آن مواجه است و فرهنگ و تمدن اسلامی آشکارا از سوی دشمنان اسلام آماج حملههای سهمگین تبلیغاتی قرار گرفته است، به ضرورت مقاومت و اتحاد مسلمانان و علمای مسلمان در قبال این حملات فرهنگی دشمن اشاره کرده و ضرورت اتحاد هرچه بیشتر علمای اسلام و اتخاذ مواضع همسو و به دور از اختلاف و چند دستگی توسط آنان را مورد تأکید قرار داده است.
وی یکی از مسائلی که به بحرانهای دینی و فرهنگی مسلمانان لطمه سنگینی وارد میکند را مسألۀ فتوا و شرایط مفتی ارزیابی کرده و معتقد است که فرد مفتی باید ضوابط علمی و مقتضیات زمان و مکان برای صدور فتوا را رعایت کند و از وسایل ارتباط جمعی قوی برای ترویج مسائل دینی استفاده نماید. نویسنده در مقدمۀ کتاب به تغییر فتوا در شریعت اسلامی و مشروعیت آن اشاره کرده و دلایل شرعی از قرآن کریم و سنت نبوی مبنی بر جواز دگرگونی در فتاوا بر اساس مصالح مسلمین اشاره کرده و شیوه و سیره عملی صحابه پیامبر اسلام (صلّیالله علیه وآله) را در تغییر فتوا بررسی نموده و عوامل و اسبابی که موجب تغییر فتاوای علما و فقها میشوند مانند تغییرات مکانی، تغییرات زمانی، ایجاد تغییرات عمده در عرف و اجتماع، تغییر در دادهها و اطلاعات، دگرگونی نیازهای مردم بهویژه در عصر کنونی که اوج تکنولوژی است، تغییر در تواناییها و امکانات مردم، عمومیت یافتن یک مسأله فقهی در یک زمان و مکان خاص، مبتلا بودن و مستحدثه بودن مسائل فقهی، تغییر در اوضاع اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی مردم و تغییر اندیشهها و دیدگاههای مردم نسبت به مسائل دینی و اجتماعی را مورد شرح و بررسی قرار داده است.
از دیدگاه نویسنده علم به این قبیل مسائل به یک مفتی کمک میکند تا فتوای صحیحی با توجه به شرایط زمان و اجتماع خویش ارائه دهد بهگونهای که از آن که علمای سلف به آن توجه نمودهاند غفلت نورزیده و مواردی که موجب تغییر فتوا میشود را نیز از لحاظ عرفی و اجتماعی درک کند و با توجه به اطلاعات و دادههای درست اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مانور شایستهای در تغییر موضعگیری فقهی خویش انجام دهد و گرههای کور فقهی جامعه معاصر را از پیش رو بردارد و همزمان هم به واقعیات جامعه خویش و هم به احکام شرعی به صورت یکجا توجه نماید. از نظر نویسنده این شیوه تغییر در فتوا بر اساس شرایط پیش آمده با قرآن، سنت و عقل سلیم هیچ منافاتی ندارد.
در این کتاب میخوانیم
- پیش در آمد؛
- پیشگفتار؛
- مقدمات.
شریعت و تغییر فتواها
دلایل شرعی دگرگونی فتواها
- دلیل قرآنی؛
- دلیل از سنت.
شیوه صحابه در تغییر فتوا
موجبات تغییر فتوا در عصر ما
- تغییرات مکانی؛
- تغییرات زمانی؛
- تغییرات شرایط؛
- تغییرات عرف؛
- تغییر در دادهها و اطلاعات؛
- دگرگونی نیازهای مردم؛
- تغییر در توانایی و امکانات مردم؛
- عمومیت یافتن مسئله؛
- تغییر در اوضاع اجتماعی، اقتصادی و سیاسی؛
- تغییر در اندیشهها و دیدگاهها؛
- خاتمه؛
- نمایهها.
جستارهای وابسته
منابع
- سبب شناسی تغییر فتوا در عصر حاضر، تاریخ درج مطلب: بیتا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: ۲۷ فروردینماه ۱۴۰۴ ش.