سریال «معاویه» و برخی نقدهای وارده (یادداشت)
.jpg)
سریال «معاویه» و برخی نقدهای وارده، یادداشتی است بر سریال «معاویه»، تولیدی مشترک عربی است که در ماه رمضان ۲۰۲۵ پخش شد و به زندگی معاویه بن ابی سفیان، بنیانگذار خلافت اموی، میپردازد[۱]. این سریال با بودجه ۱۰۰ میلیون دلار، پرهزینهترین تولید تاریخ درام عربی است و دورهای را پوشش میدهد که از قتل خليفۀ سوم عثمان بن عفان تا واقعۀ کربلا ادامه دارد. با این حال، این اثر به دلیل روایت جنجالی از تاریخ اسلام، تحریف واقعیات، و اهداف سیاسی - فرهنگی، موجی از انتقاد را برانگیخته است.
اهداف پنهان و استراتژی تولید
سازندۀ آن شرکت MBC عربستان، که در سالهای اخیر با چالشهای مالی مواجه شده، این سریال را بخشی از استراتژی فرهنگی برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی در خاورمیانه میداند.
اهداف سیاسی
_3.jpg)
بازخوانی تاریخ اموی بهگونهای که چنین حکومتی را در مقابل روایات منتقد از اهلسنت و نیز روایات شیعه _که معاویه را مسئول فتنه و ظلم میداند_ دفاع کند. معرفی معاویه بهعنوان قهرمانی که اسلام را گسترش داد، در حالی که منابع تاریخی از جنگهای داخلی، سیاستهای خانوادگی، و تضعیف شوری به دست او سخن گفتهاند. تلاش برای کاهش تنشهای طایفهای در سوریه و لبنان با «اصلاح» تصویر امویان و تحت تاثیر قرار دادن جریانات موجود در سوریه و ... .
نقد محتوایی و تاریخی
تحریف واقعیات و جلوهگری جانبدارانه
زندگی معاویه
سریال، اسلام آوردن زودهنگام معاویه _قبل از فتح مکه_ را نشان میدهد، در حالی که منابع مانند تاریخ ابن اثیر و تاریخ ذهبی مشخص میکنند که او مانند دیگر طلقا، پس از فتح مکه مسلمان شد و پیامبر (صلیالله علیه وآله)، وی را تنها بهعنوان کاتب در یک مورد انتخاب کردند. نقش نظامی معاویه در جنگهای اسلامی مانند یرموک مبالغه شده است. عمرو بن العاص در مناقشۀ با معاویه، اعتراف میکند که وی از شنیدن خطبۀ امیرالمؤمنین (علیهالسّلام) ترسیده و رنگش پرید.
خانوادۀ معاویه
هند مادر معاویه بهعنوان زنی با فضیلت نمایش داده شده، در حالی که منابع تاریخی مانند ابن کلبی و ابن عبدالبر، گزارشی متفاوت ارائه میکنند. ابوسفیان نیز بهعنوان مردی متعهد به اسلام معرفی میشود، در حالی که در تاریخ، با گزارشاتی متفاوت مواجه هستيم.
اشتباهات ظاهری و ساختاری
شباهت بازیگران
_1.jpg)
ابوسفیان در سریال مردی با هیکل معتدل است، در حالی که منابع وی را چاق و کوتاه توصیف میکنند. معاویه در سریال بدون خضاب زردرنگی که به گفته ذهبی، او را مانند طلای درخشان نشان میداد، تصویر شده است.
زبان و لهجه
استفاده از لهجه غیرفصیح، تلفظ «ج» به صورت «ژ» با دوره تاریخی ناسازگار است.
حذف رویدادهای کلیدی
برخی از رویدادهای کلیدی همانند جانشینی پیامبر (صلیالله علیه وآله)؛ ابعاد صلح امام حسن (علیهالسّلام)؛ ابعاد عاشورا و اعتراضات صحابه به معاویه همانند ابوذر، حجر بن عدی، مالک اشتر و حتی درگیریاش با مروان و بنی امیه در جریان استلحاق و نیز جریان موجهسازی جریان جانشینی سلطنتی با تعیین یزید و اعتراضات به این تصمیم و ... کاملا بیرنگ و رمق بود. چنانچه نقاط تاریک تاریخ معاویه همانند: شرابخواری، تجارت بت، و دستور حفر نهر از روی قبور شهدای احد که منجر به نمایان شدن پیکر حمزه شد، نادیده گرفته شده است. چنانچه نقش مستقیم معاویه در ترور امام حسن (علیهالسّلام) و خوشحالی او از این امر در سریال حذف شده است.
مسائل مذهبی و فتاوا
حرمت تجسم صحابه
الازهر مصر، با صدور فتوا، پخش سریال را به دلیل «تجسم صحابۀ پیامبر» که در فقه اهلسنت نیز حرام دانسته میشود، ممنوع کرد. اگر چه که این اقدام الازهر یک حمله و انتقاد ضعیف محسوب میشد. در عراق نیز پخش سریال به دلیل توهین به مقدسات شیعه ممنوع شد.
نقد هنری
ضعف در بازسازی تاریخی
صحنههایی مانند جنگ احد بدون نمایش شهادت حمزه و مُثله شدن جنازه او، ناقص و جانبدارانه است. غیبت کامل رسول الله (صلیالله علیه وآله) در سریال، حتی در صحنۀ کاتبگری معاویه.
نقد درون مذهبی
_2.jpg)
رنگارنگ نشان دادن صورت معاویه و به حاشیه رفتن نقش امام علی (علیهالسّلام) در این سریال مشهود است. با تصویرسازی معاویه بهعنوان اصلاحگر و حکیم، نقش منفی او در تاریخ اسلام را نادیده میگیرد. بهویژه، نقش او در جنگ صفین، تحریک فتنه پس از قتل عثمان، و ستم به حجر بن عدی (پیرو امام علی) کمتر مورد تأکید قرار گرفته است. همچنین، لعنت امام علی (علیهالسّلام) از سوی معاویه در منابر که در منابع شیعه برجسته است، در سریال حذف شده است.
تشویه صورت اهلبیت (علیهالسّلام)
صلح امام حسن (علیهالسّلام) با معاویه بدون توضیح پیچیدگیهای سیاسی آن دوره به "استسلام" تقلیل یافته و فاجعۀ کربلا و مسئولیت بنی امیه در قتل امام حسین (علیهالسّلام) نادیده گرفته شده است. سریال اختلافات بین صحابه مانند علی و معاویه را بزرگنمایی میکند که با روایت سنی مبنی بر "وحدت صحابه" تضاد دارد. همچنین، تصویر معاویه بهعنوان فردی انتهازی، با جایگاهش در منابع سنی بهعنوان یکی از "کتّاب وحی" و خلیفه راشد ناسازگار است.
اشتباهات مشترک تاریخی و هنری
اشتباهات تاریخی
استفاده از لباسها، اسلحهها و دکورهای ناهمزمان مانند کتابخانههای مدرن برای معاویه. نادرستیهای جغرافیایی مانند حضور عتبه بن ابی سفیان در دمشق پس از جنگ جمل، در حالی که فاصلۀ بصره تا دمشق ۱۴۰۰ کیلومتر است.
ساختار ضعیف دراماتیک
شخصیتها بدون پویایی و عمق، بیشتر در قالب "مونولوگ" عمل میکنند و داستان فاقد تنشهای انسانی است.
سیاستورزی تاریخی
سریال متهم به خدمت به اغراض سیاسی است نظیر توجیه حکومتهای فعلی عربستان و تلاش برای تغییر نگاه به معاویه از مسبب فتنه به "اصلاحگر" است.
هزینۀ بیثمر
با وجود هزینه ۱۰۰ میلیون دلاری، سریال از نظر ساختار دراماتیک و پایبندی به تاریخ، ناکام مانده است. بهعنوان مثال، دقیقهای ۷۴ هزار دلار هزینه شده است، اما دیالوگها و شخصیتپردازی ضعیف ارزیابی شدهاند[۲].
نقاط قوت سریال
کیفیت تولید
استفاده از تکنولوژی پیشرفته، طراحی صحنهها، و بازیگران برتر عرب، سریال را از نظر بصری جذاب کرده است.
برانگیختن بحث تاریخی
سریال توجه جامعه را به دوره ای پیچیده از تاریخ جلب کرد و انگیزۀ مطالعه و بحث بیشتر برای رسیدن به واقعیت را در عدهای برانگیخته است.
نتیجه
سریال «معاویه» بیش از آنکه اثری تاریخی باشد، ابزاری برای تغییر روایت از دوران اموی و تضعیف انتقاد به این خلافت است. با وجود کیفیت تولید بالا، تحریف واقعیات، حذف رویدادهای منفی، و نادیده گرفتن انتقادات مذهبی، این سریال نه تنها بهعنوان اثر هنری ناموفق است، بلکه بهعنوان منبع تاریخی نیز ناکافی و جانبدارانه میباشد. برخی کل فیلم را خلاصه در تحریف بسیاری از واقعیتها و گزارشهای تاریخی دانسته و هدف از تولید چنین فیلمی را عادیسازی جدایی دین و تقوا از سیاست و نیز توجیهگری برای اقدامات حکام فعلی کشورهای اسلامی و توجیه سلطنتسازی و میراثی کردن پادشاهی دانستهاند.
جستارهای وابسته
پانویس
منابع
- بسبب "خلافات تاريخية وأخطاء".. جدل مسلسل معاوية مستمر، تارنمای الحرة (زبان عربی)، تاریخ درج مطلب: 2 مارس 2025 م، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 7 اردیبهشتماه 1404 ش.
- مسلسل "معاوية" يواجه أزمة في دولتين وانتقادات حادة في مصر.. ما القصة؟ تارنمایR T (زبان عربی)، تاریخ درج مطلب: 7 مارس 2025 م، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 7 اردیبهشتماه 1404 ش.
- این قبا در قامت تو نیست! تارنمای فیلیموشات؛ رسانه تحلیلی فیلیمو، تاریخ درج مطلب: 2 اردیبشتماه 1404 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 7 اردیبهشتماه 1404 ش.