محمد ابو زهره
| محمد ابو زهره | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | محمد ابو زهره |
| نامهای دیگر | شیخ محمد ابو زهره |
| اطلاعات شخصی | |
| سال تولد | 1898 م، ۱۲۷۶ ش، ۱۳۱۵ ق |
| روز تولد | 29 مارس |
| محل تولد |
|
| سال درگذشت | ۱۹۷۴ م، ۱۳۵۲ ش، ۱۳۹۳ ق |
| روز درگذشت |
|
| محل درگذشت |
|
| دین | اسلام، سنی |
| آثار |
|
| فعالیتها |
|
محمد ابو زهره، فقیه، قرآنپژوه و عالم مصری و از پیشگامان وحدت اسلامی بود که تا زمان حیاتش، ریاست دانشکدۀ شریعت الازهر را بر عهده داشت و آثاری همچون: كتاب «خاتم النبيين في ثلاث مجلدات»، كتاب «المعجزه الكبرى في القرآن الكريم»، كتاب «تاريخ المذاهب الإسلاميه في جزأين»، كتاب «العقوبه في الفقه الإسلامی»، كتاب «الجريمه في الفقه الإسلامی»، كتاب «أبوحنيفه (حياته وعصره – آراؤه و فقهه)» از آثار ایشان است.
زندگینامه
شیخ محمد ابو زهره، در 29 مارس 1898 م، مطابق با 6 ذی القعده 1315 ق، در شهر المحله الکبری واقع در استان غربیه مصر متولد شد.
تحصیلات
او خواندن، نوشتن و حفظ قرآن را در یک مدرسۀ قرآنی گذراند و پس از حفظ قرآن و یادگیری اصول اولیه خواندن و نوشتن، در مسجد احمدی در طنطا، که بهعنوان مرکزی برای گردهماییهای علمی با حضور علمای برجسته شناخته میشد و لقب «الازهر دوم» را به آن داده بودند، ثبتنام کرد و سه سال در آنجا تحصیل کرد و سپس در سال ۱۹۱۶ م، به دانشکدۀ شریعت، که توسط محمد عاطف برکات پاشا، یکی از تأثیرگذارترین مربیان در آموزش مدرن مصر، تأسیس شده بود، وارد شد. ابو زهره با موفقیت آزمون ورودی سخت دانشکده را پشت سر گذاشت و با وجود سن کمش، رتبۀ اول را کسب کرد و بعد از هشت سال پشتکار در سال ۱۹۲۴ م، مدرک حقوق شریعت خود را دریافت کرد. سپس تحصیلات تکمیلی خود را در دارالعلوم دنبال کرد و در سال ۱۹۲۷ م، مدرک معادل آن را دریافت کرد.
مسئولیتها
ابو زهره پس از فارغالتحصیلی، در آموزش و پرورش مشغول به کار شد و در مدارس متوسطه به تدریس زبان عربی پرداخت. تا سال ۱۹۳۳ م، برای تدریس در دانشکدۀ الهیات، جایی که به تدریس فن خطابه و مناظره پرداخت، انتخاب شد، و بهخاطر سخنرانیهای شیوا و متمایزش شناخته شد و این امر باعث شد دانشکدۀ حقوق او را برای تدریس فن خطابه در آنجا انتخاب کند. پس از اثبات شایستگیاش، به تدریس حقوق اسلامی منصوب شد. در آنجا، او با تعدادی از علمای برجسته، از جمله احمد ابراهیم، علی قراء، فرج السنهوری و احمد ابوالفتح، دوستی برقرار کرد. با گذشت زمان، ابو زهره جدیت و درخشش خود را نشان داد و پلههای ترقی را پیمود تا اینکه رئیس بخش شریعت شد، سمتی که تا زمان بازنشستگیاش در سال ۱۹۵۸ م، در اختیار داشت. سپس در سال ۱۹۶۲ م، پس از تصویب قانون توسعه الازهر، به عضویت آکادمی تحقیقات اسلامی منصوب شد. او همچنین در تأسیس مؤسسه مطالعات اسلامی در قاهره شرکت کرد و در آنجا سخنرانیهای رایگانی در مورد حقوق اسلامی ارائه داد.
آثار
شیخ محمد ابو زهره آثار متعددی در زمینۀ موضوعات گستردهای از جمله مالکیت، نظریه قرارداد، وصیت و قوانین آن، ارث، احوال شخصیه، وقف و احکام آن تألیف کرده است. او همچنین به تفصیل به شرح آثار هشت نفر از برجستهترین امامان فقه اسلامی: امام مالک، ابوحنیفه، شافعی، احمد بن حنبل، ابن حزم، ابن تیمیه، جعفر صادق و زید بن علی، پرداخته است. علاوه بر آن، آثار او در زمینۀ تفسیر و سیره قرآن، بهویژه کتاب «المعجزه الكبرى» که در مورد داستانهای نزول قرآن کریم، جمعآوری، تدوین، تلاوت، رسمالخط و ترجمه آن به زبانهای خارجی بحث میکند. شیخ ابو زهره در طول زندگی خود بیش از ۳۰ کتاب تألیف کرد که مهمترین آنها عبارتند از:
- كتاب خاتم النبيين في ثلاث مجلدات؛
- كتاب المعجزه الكبرى في القرآن الكريم؛
- كتاب تاريخ المذاهب الإسلاميه في جزأين؛
- كتاب العقوبه في الفقه الإسلامی؛
- كتاب الجريمه في الفقه الإسلامی،
- كتاب أبوحنيفه (حياته وعصره – آراؤه وفقهه)؛
- كتاب الإمام مالک (حياته وعصره – آراؤه و فقهه).
- كتاب أحكام التركات والمواريث؛
- كتاب الدعوة إلى الإسلام؛
- كتاب مقارنات الأديان؛
- كتاب الولاية على النفس؛
- كتاب الملكيه و نظريهالعقد؛
- كتاب الخطابه (أصولها – تاريخها فی أزهى عصورها عند العرب)؛
- كتاب العلاقات الدوليغ فی الإسلام؛
- كتاب الميراث عند الجعفریه؛
- كتاب زهره التفاسير.
انتقادات از شیخ
اگرچه ابو زهره یکی از علمای برجسته، بهویژه در فقه و اصول آن بود، اما به دشمنی با سلفیها متهم شد. او در کتاب خود با عنوان «تاریخ مذاهب اسلامی»، وهابیت را در کنار بهائیت و قادیانیه قرار داد و اظهار داشت که آنها در ابتدا نوشیدن قهوه را ممنوع کرده بودند، اما بعداً این ممنوعیت را پس گرفتند. با این حال، او در واقع وهابیت را در کنار این دو مکتب قرار داد؛ زیرا او در مورد مکاتب فکری مدرن بحث میکرد و قصد نداشت وهابیت را با قادیانیه یا بهائیت برابر بداند.
او در همان کتاب دربارۀ وهابیت نوشت: «دورههایی که عقل در آنها راکد بود، همانطور که اشاره کردیم، با احترام به آرای امامان مشخص میشد. یکی از مظاهر این احترام، احترام به صالحان چه در زمان حیاتشان و چه پس از مرگشان، زیارت مزارهایشان و طواف آنها به شیوهای شبیه به طواف کعبه بود. در نتیجه، گروهی پدید آمدند که با این عمل مخالفت کردند و در مخالفت خود بسیار تند بودند». او همچنین در مورد تعدادی از مسائل و نکات فرعی با آنها مخالفت میکرد. شیخ ابو زهره در انتقاد از دیگران، حتی کسانی که با آنها مخالف بود، میانهرو بود. او در مقدمۀ کتابش درباره ابن تیمیه میگوید: «وقتی به آن سمت روی آوردم، چهرهای برجسته به ذهنم آمد، مردی که با اندیشه، نظرات و رویکردش، عصر خود را مجذوب خود کرده بود. صدای او با دیدگاههایش در جامعهاش طنینانداز بود؛ برخی از اذهان آنها را پذیرفتند، در حالی که برخی دیگر آنها را رد و رد کردند. کسانی که با او مخالف بودند، به چالش با او برخاستند و کسانی که با او موافق بودند، به حمایت از او برخاستند. او فعال بود و در بحث و جدل بین هر دو گروه شرکت میکرد. و عموم مردم، پشت سر هر دو طرف، مجذوب شخصیت، فصاحت، شخصیت قوی و زبان تند او بودند»[۱].
ارادت به اهلبیت
شیخ محمد ابو زهره، دربارۀ مقام والای ائمه اطهار منصفانه برخورد كرده و دربارۀ شخصیت ائمه سخنان زیبایی دارد، او دربارۀ مرجعیت علمی امام باقر (علیهالسلام) مینویسد: امام باقر وارث امام سجاد (علیهالسلام) در امامت و هدایت مردم بود، از اینرو عالمان تمام بلاد اسلام از هر سو به محضر او میشتافتند و كسی از مدینه دیدن نمیكرد جز اینكه به خدمت او شرفیاب شده و از علوم بیپایانش بهرهها میگرفت. وی دربارۀ امام صادق (علیهالسلام) میگوید: عالمان اسلام با تمام اختلاف نظرها و تعدد مشربهایشان در فردی غیر از امام صادق (علیهالسلام) و علم او اتفاق نظر ندارند و دانش آن حضرت منحصر به حدیث و فقه اسلامی نبود، بلکه علم کلام نیز تدریس میفرمود. و در جایی دیگر میگوید: بالاتر از همۀ این علوم، امام صادق (علیهالسلام) در زمینۀ اخلاق و علل و انگیزههای فساد آن، آگاهیهای بسیار ارزندهای داشت[۲].
درگذشت
شیخ محمد ابو زهره عصر جمعه، در ۱۲ آوریل ۱۹۷۴ م، هنگام پایین آمدن از پلهها برای ایراد خطبه در یک گردهمایی عمومی که در مقابل خانهاش در منطقۀ زیتون ترتیب داده بود، درگذشت.
جستارهای وابسته
پانویس
منابع
- العلامه محمد أبو زهره ... ، وبسایت إسلام أوین لاین، تاریخ درج خبر: بیتا، تاریخ مشاهدۀ خبر: 30 آبانماه 1404 ش.
- مذهب محمد ابو زهره چیست؟، وبسایت مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی، تاریخ درج خبر: 29 اردیبهشتماه 1392 ش، تاریخ مشاهدۀ خبر: 30 آبانماه 1404 ش.