محمد امین کردی
محمد امین بن فتح الله زاده اربلی صوفی و واعظ نقشبندی وی در نیمۀ دوم قرن سیزدهم در اربیل/اربل، در شمال عراق، متولد شد [۱]. شیخ سلامه عزامی از خلفای او و از بزرگان علمای الأزهر در مقدمۀ تنویر القلوبِ کردی، به تفصیل به شرح احوال و سفرها و کرامات او پرداخته است.
اساتید
کردی تعلیمات خود را نزد پدرش، فتح‌الله‌زاده که شیخ طریقت قادریه بود، شروع کرد [۲] و از طریق عمر ضیاءالدین (متوفی ۱۳۱۸)، که از خلفای بهاءالدین خالد نقشبندی بود، به طریقت خالدیۀ نقشبندیه پیوست [۳].
او چند سال را با شیخ عمر گذرانید و سپس در طریقت نقشبندیه اجازۀ ارشاد گرفت [۴]. همچنین با اجازۀ شیخ خویش به سیاحت و زیارت قبور صالحان پرداخت و در این مدت تجربیات غریبی کرد [۵]؛ از جمله سال‌های بسیاری را که در مکه و مدینه سپری کرد، توأم با مکاشفات و تجربه‌های عمیق عرفانی بود، به گونه‌ای که وی حال خود را مشابه حال ابن‌عربی در زمان تألیف فتوحات مکیه وصف کرده است [۶].
او سپس به مصر رفت و جز برای سفری به مکه و مدینه از آنجا خارج نشد [۷]. وی در مصر به تحصیل در الأزهر پرداخت و در رواق طلاب کُرد در الأزهر ساکن شد. سپس به دهکدۀ اَمْبابِه در بیرون قاهره و از آنجا به بولاق رفت و در آنجا اقامت گزید، اما گاهی برای دانش‌اندوزی به الأزهر سفر می‌کرد [۸].
کردی به علم حدیث و تفسیر علاقۀ بسیار داشت و تا سال‌های پایانی عمرش در مجلس درس سلیم بشری در الأزهر حاضر می‌شد و پس از فراگیری تفسیر و حدیث و فقه شافعی از وی، در بولاق به تدریس حدیث و فقه و کلام پرداخت[۹]. کردی که تا آن زمان گرایش عرفانی خود را پنهان کرده بود، به سبب اشارتی که در خواب از شیخ عمر دید، به ترویج تعالیم خالدیۀ نقشبندیه پرداخت و با سفرهای بسیار توانست بسیاری از اهالی قاهره و روستاهای شمال مصر را به طریقت خویش درآورد و حتی مخالفت پیروان طریقتهای دیگر و هواداران جنبش سلفی، مانع از افزایش مریدان وی نشد [۱۰].
رحلت
محمدامین کردی در ۱۳۳۲ درگذشت و در گورستان قرافۀ قاهره، نزدیک مقام سیده زینب، دفن شد [۱۱].
پس از او، فرزند و نوه اش طریقت خالدیۀ نقشبندیه را تداوم بخشیدند. این طریقت بیشتر در میان طبقات بالای جامعه رواج داشت، اما انشعاباتی که در این طریقت به وجود آمد، مانع از گسترش آن در دیگر کشورهای شمال آفریقا و سرزمینهای جنوب صحرا شد [۱۲]. دیگر خلیفۀ برجسته کردی، محمد امین سقا بود که بسیاری از نقشبندیهای معاصر در مصر از اخلاف او هستند[۱۳].
آثار
کردی آثار متعددی در فقه و حدیث و تفسیر و عرفان دارد که برخی از مهمترین آنها عبارت‌اند از:
تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب، در سه بخش: عقاید دینی؛ فقه شافعی؛ و تصوف. وی در این کتاب اصطلاحات و مفاهیم عرفانی را به شیوۀ طریقت نقشبندیه بیان کرده است.
مواهب السرمدیه فی مناقب الساده النقشبندیه، شامل شرح احوال مشایخ نقشبندیه تا شیخ عمر ضیاءالدین و اصول طریقت نقشبندیه.
وی به سبب علاقه به تعلیم قرآن، رساله‌ای در علم تجوید قرآن و آداب تلاوت تصنیف کرده که به چاپ نرسیده است [۱۴].
کردی بیشتر بر دو تعلیم نقشبندیه تأکید داشت؛ ذکر خفی و تلاوت دعای معروف به «ختم خواجگان» که توسل به مشایخ نقشبندیه برای دفع بلایا و حوادث است. از‌این‌رو بخشی از آثارش را به مبحث ذکر قلبی و زبانی و کیفیت و آداب آن در میان نقشبندیه اختصاص داده و به بیان دلایل نقلی و عقلیِ ترجیح ذکر قلبی بر ذکر زبانی پرداخته است [۱۵].
پانویس
- ↑ کردی، مقدمۀ عزامی، ص۳؛ د. اسلام، ذیل «کردی، محمد امین»
- ↑ کردی، همان، ص۳ـ۴؛ د. اسلام، ذیل مادّه
- ↑ کردی، همان، ص۴؛ دی یونگ، ۱۹۷۸، ص۱۴۲
- ↑ کردی، همان، ص۴ـ۷؛ د. اسلام، ذیل مادّه
- ↑ رجوع کنید به کردی، همان، ص۸؛ د. اسلام، ذیل مادّه
- ↑ د. اسلام، ذیل مادّه؛ نیز رجوع کنید به کردی، همان، ص۸-۱۲
- ↑ د. اسلام، ذیل مادّه
- ↑ کردی، همان، ص۱۲ـ۱۳؛ د. اسلام، ذیل مادّه
- ↑ کردی، همان، ص۱۳ـ۱۴
- ↑ کردی، همان، ص۱۴ـ۱۵؛ د. اسلام، ذیل مادّه؛ وایزمن، ص۱۰۰
- ↑ درنیقه، ص۱۳۰؛ د. اسلام، ذیل مادّه
- ↑ دی یونگ، سلسله‌های صوفیانه…، ص۱۲۵؛ وایزمن، ص۱۰۱
- ↑ د. اسلام، ذیل مادّه
- ↑ کردی، همان، ص۱۶؛ برای دیگر آثار وی، رجوع کنید به سرکیس، ج۲، ستونهای۱۵۵۴ و ۱۵۵۵؛ زرکلی، ج۶،ص۴۳
- ↑ رجوع کنید به کردی، تنویر، ص۵۰۸ـ۵۲۰؛ همو، ۲۰۰۵، ص۲۸۲ـ۲۹۹